Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 czerwca 2010 r.
I PK 23/10
1. Do pakietu socjalnego należy stosować odpowiednio przepisy o ukła-
dach zbiorowych pracy.
2. Inkorporowanie postanowień pakietu socjalnego do układu zbioro-
wego pracy powoduje wygaśnięcie zobowiązań wynikających z tego porozu-
mienia w zakresie, w jakim zostały one przejęte przez układ.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Małgorzata
Gersdorf (sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 czerwca 2010 r.
sprawy z powództwa Andrzeja F., Janusza G., Grzegorza J., Stanisławy K., Fran-
ciszka P. i Andrzeja Z. przeciwko „E.” Spółce z o.o. w Z. o przywrócenie do pracy na
poprzednie warunki pracy i płacy, na skutek skargi kasacyjnej powodów od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 29
września 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i nie obciążył powodów kosztami postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powodowie Janusz G., Franciszek P., Grzegorz J., Ryszard R., Stanisław K.,
Czesław M., Maciej B., Andrzej Z. i Andrzej F. domagali się uznania za bezskuteczne
wypowiedzeń warunków pracy i płacy dokonanych przez E. Sp. z o.o. w Z.
Rozpatrujący powództwa Sąd Rejonowy w Staszowie ustalił następujący stan
faktyczny. Powodowie do lutego 2003 r. byli pracownikami Elektrowni [...] SA w P.
(zwana dalej Elektrownią P. SA). W dniu 9 lutego 2000 r. między działającymi w
spółce związkami zawodowymi a inwestorem T. SA zawarty został pakiet socjalny,
zapewniający między innymi 10-letnią gwarancję zatrudnienia dla pracowników
Elektrowni. Zarząd Elektrowni zobowiązał się do realizacji postanowień Pakietu oraz
2
wprowadzenia ich do zakładowego układu zbiorowego pracy obowiązującego w
spółce. Protokołem dodatkowym [...] z dnia 4 grudnia 2000 r. doszło do zmiany
układu, tj. do wprowadzenia regulacji pakietowych do układu.
Powodowie stali się pracownikami E. Spółki z o.o. w Z. od dnia 1 marca 2003
r. na zasadzie art. 231
k.p. Przejściu części zakładu pracy towarzyszyło zawarcie w
Elektrowni porozumienia z dnia 14 lutego 2003 r. kończącego spór zbiorowy i usta-
lającego warunki przejścia pracowników do E. Spółki z o.o. Jako drugą podstawę
normatywną dla zawarcia porozumienia wskazano art. 261
ust. 3 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz.
854 ze zm.). Porozumienie gwarantowało utrzymanie dotychczasowych warunków
wynagradzania pracowników przez okres co najmniej do 31 sierpnia 2008 r. Pozwa-
na zobowiązała się przestrzegać postanowień wspomnianego porozumienia. Poro-
zumienie postrajkowe zawierało także do wyboru pracowników drugą opcję „przej-
ścia do nowego pracodawcy”. Mianowicie proponowało wypłatę odprawy w wysoko-
ści 24-miesięcznego wynagrodzenia w zamian za dostosowanie warunków wynagro-
dzenia pracowników do sytuacji rynkowej. Wszyscy powodowie wybrali pierwszą ze
wskazanych ofert.
E. Spółka z o.o. w Z. z dniem 30 czerwca 2008 r. wszczęła procedurę dosto-
sowania warunków wynagradzania pracowników, która miała wejść w życie po upły-
wie wyżej wymienionego okresu gwarancyjnego. Celem zmian było ujednolicenie
zasad wynagradzania wszystkich pracowników Spółki oraz dostosowanie do warun-
ków wynagradzania obowiązujących w Spółce i kryteriów rynkowych. Ważnym celem
dokonywanych zmian było dążenie do zbliżenia się do systemów obowiązujących u
konkurentów, co zwiększało szanse wygrywania przetargów na usługi. Wskutek tej
decyzji wręczono powodom wypowiedzenia zmieniające.
W tak ustalonym stanie faktycznym wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2009 r. [...]
Sąd Rejonowy w Staszowie powództwo oddalił. Sąd Rejonowy uznał, że porozumie-
nie postrajkowe z 14 lutego 2003 r. stanowiło źródło prawa pracy w pozwanej
Spółce. Była ona zobowiązana stosować regulacje autonomicznego prawa pracy
obowiązujące w Elektrowni P. SA jedynie w zakresie określonym w porozumieniu z
dnia 14 lutego 2003 r. Stosowanie autonomicznego prawa pracy, w tym pakietu so-
cjalnego, zawartego na rzecz pracowników Elektrociepłowni P. nie miało charakteru
niezależnego w tym sensie, że nie wiązało per se E. Spółki z o.o. w Z. Akceptacja
pakietu socjalnego ograniczona została bowiem czasowo do końca sierpnia 2008 r. i
3
to przez porozumienie postrajkowe. Sąd wskazał także, że pozwany - zgodnie z art.
2418
k.p. - byłby zobowiązany do stosowania postanowień układu jedynie przez je-
den rok od daty przejęcia pracowników, natomiast przyjął na siebie - przystępując do
porozumienia postrajkowego - zobowiązanie do dłuższego ich respektowania. Mając
na uwadze, że nie naruszono postanowień porozumienia z dnia 14 lutego 2003 r.
przy wypowiadaniu warunków pracy i płacy oraz że wypowiedzenia te były uzasad-
nione, powództwa wymagały oddalenia.
W motywach orzeczenia Sąd Rejonowy podniósł także, że charakter pakietów
socjalnych, aczkolwiek długo sporny w literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego,
został rozstrzygnięty w uchwale siedmiu sędziów z dnia 23 maja 2006 r., III PZP 2/06
(OSNCP 2007 nr 3-4, poz. 38), która przesądziła o tym, że pakiety socjalne nawią-
zywane nawet tylko z inwestorami strategicznymi stanowią źródło prawa pracy. Jed-
nak są to źródła prawa obowiązujące strony porozumienia (pakietu), a nie inne pod-
mioty prawa. Oznacza to - zdaniem Sądu Rejonowego - że pakiet nie wiązał jako
źródło prawa pozwanej spółki z mocy przepisów powszechnie obowiązujących. Po-
zwana zaś sama przyjęła na siebie zobowiązanie przestrzegania gwarancji zatrud-
nienia do 2008 r. w ten sposób, iż przystąpiła do porozumienia postrajkowego. Sąd
Rejonowy zwrócił także uwagę na fakt, że ad casum pakiet został włączony do za-
kładowego układu zbiorowego pracy w 2000 r. i przez tę inkorporację stał się częścią
układu.
Wniesione przez powodów apelacje od tego orzeczenia zostały oddalone wy-
rokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 29 września 2009 r. [...]. Sąd Okręgowy,
akcentując ratio regulacji art. 2418
k.p. wskazał, że nie mogło dojść do związania po-
zwanej spółki postanowieniami układu obowiązującego w Elektrowni P. SA w sposób
nieograniczony. Gwarancje ograniczone były terminem 31 sierpnia 2008 r., wynikają-
cym z porozumienia postrajkowego. W związku z tym Sąd Okręgowy zaakceptował
ocenę Sądu pierwszej instancji o dopuszczalności dokonania wypowiedzeń zmienia-
jących.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiodła pełnomocnik powodów, zarzuca-
jąc wyrokowi Sądu drugiej instancji naruszenie art. 9 k.p., przez przyjęcie, że pakiet
socjalny z dnia 9 lutego 2000 r. nie był obowiązującym u pozwanego źródłem prawa
pracy, podczas gdy zaciągnięcie zobowiązania pakietowego przez inwestora jako
pracodawcę nadrzędnego wiązało pracodawcę (właściwego) bez względu na doko-
nane po jego stronie przekształcenia podmiotowe. Przepis art. 9 k.p. miał zostać na-
4
ruszony, zdaniem skarżących, także przez uznanie, że porozumienie z dnia 14 lute-
go 2003 r. jako akt niższego rzędu mogło dokonać ograniczenia gwarancji pakieto-
wych.
Skarga kasacyjna zarzucała także naruszenie art. 24113
§ 2 k.p. w związku z
art. 2418
§ 1 i § 2 k.p. w dwojaki sposób, tj. przez przyjęcie, że gwarancja pakietowa
przestałaby obowiązywać u pozwanego - E. Spółki z o.o. z końcem lutego 2004 r.
oraz przez ocenę, że pakiet socjalny nie miał charakteru niezależnego względem
układu zbiorowego pracy, co uzasadniło pozbawienie pracowników gwarancji pakie-
towych. Skarżący prezentowali tezę, w myśl której pakiet socjalny - nawet po włą-
czeniu go do układu zbiorowego pracy - ma byt niezależny i nadrzędny względem
innych wewnętrznych źródeł prawa pracy. Spełnia on bowiem - zdaniem skarżących
- szczególną rolę społeczną i gospodarczą, polegającą na udzieleniu gwarancji przez
faktycznego właściciela pracodawcy. Skarżący uważali ponadto, że istnieje potrzeba
udzielenia przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na pytanie, czy wobec włączenia pew-
nych postanowień pakietu socjalnego do układu zbiorowego pracy, gwarancje pa-
kietowe zostają poddane przepisom o układach zbiorowych pracy w zakresie okre-
ślenia ram czasowych ich obowiązywania i możliwości ich wypowiedzenia.
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i stąd wymaga oddalenia.
Zasadniczym zagadnieniem, jakie zostało wyeksponowane przez skarżących i jakie
występuje w niniejszej sprawie, jest pytanie o rolę i znaczenie pakietu gwarancji so-
cjalnych zawartego przez inwestora strategicznego w sytuacji, gdy pakiet zostanie
włączony do zakładowego układu zbiorowego pracy.
Skarżący prezentują pogląd, iż pakiet jest szczególnym źródłem prawa pracy,
nadrzędnym nad układem zbiorowym, czy regulaminem wynagradzania. Pogląd ten
skarżący wywodzą z faktu, iż pakiet stanowi zabezpieczenie zobowiązań przyjętych
na siebie przez inwestora strategicznego. Teza ta, aczkolwiek nośna społecznie, nie
znajduje żadnego poparcia w normach prawnych. Na marginesie sprawy trzeba za-
znaczyć, że źródłem gwarancji wypełniania zobowiązań przez inwestora strategicz-
nego nie jest pakiet socjalny, lecz umowa zbycia akcji. Umowa taka zawsze może i
tak się dzieje w praktyce, zawierać zabezpieczenia cywilnoprawne (np. kary
5
umowne) realizacji kontraktu, także w zakresie liczby zatrudnionych, utrzymania
miejsc pracy etc.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie przyjmuje, za
uchwałą składu siedmiu sędziów z 23 maja 2006 r., III PZP 2/06 (OSNP 2007 nr 3-4,
poz. 38), że postanowienia porozumienia zbiorowego w sprawie gwarancji socjal-
nych, pracowniczych i związkowych, zawartego w procesie prywatyzacji pośredniej
(art. 1 ust. 2 pkt 1 i 1a oraz art. 31a-35 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercja-
lizacji i prywatyzacji, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.), po-
między związkami zawodowymi działającymi u pracodawcy a spółką handlową, która
po nabyciu akcji stała się spółką dominującą nad spółką zależną będącą pracodaw-
cą, są przepisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p.
Przyjęcie tej koncepcji - aczkolwiek do dziś jest ona frontalnie negowana przez
doktrynę (por. K. Rączka, Pakiety gwarancji socjalnych związane z prywatyzacją, s.
445 i nast. (w:) Prawo pracy a wyzwania XXI wieku, Księga jubileuszowa Profesora
T. Zielińskiego, Warszawa 2002 r.; B. Wagner, Pakiet socjalny, PiZS 2006 nr 9 s. 4;
L. Florek, Ustawa i umowa w prawie pracy, Warszawa 2010, s. 302,303) - nie ozna-
cza jednak, że jest to źródło nadrzędne. Taka konstatacja nie wynika ani z art. 9 k.p.,
ani z Konstytucji RP (art. 59 ust. 2 Konstytucji RP, stanowi tylko, że związki zawodo-
we oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do zawierania układów zbiorowych
pracy i innych porozumień).
W obu normach porozumienie zawierane przez związki zawodowe jest równo-
rzędne z układem zbiorowym pracy. Prawodawca za źródło prawa uznaje układy i
inne porozumienia, nie wskazując na ich hierarchiczność względem siebie. Co więcej
stan faktyczny sprawy nie dowodzi, by którakolwiek ze stron uznawała pierwotnie
pakiet za nadrzędne źródło prawa pracy, obowiązujące w spółce. Było wręcz odwrot-
nie. W pakiecie znajdują się zobowiązania do szybkiego włączenia wynikających z
niego gwarancji do układu zbiorowego pracy. Pakiet gwarancji socjalnych dla pra-
cowników Elektrowni P. SA był zawarty w roku 2000, tj. w czasie, gdy dominował w
literaturze i judykaturze pogląd o umownym charakterze takich porozumień socjal-
nych. W owym czasie dominowało przekonanie, że porozumienia zbiorowe zawarte
przez związek zawodowy, reprezentujący pracowników zakładu pracy z inwestorem -
przyszłym nabywcą (akcji, udziałów) spółki (pracodawcy) nie są aktami zawierający-
mi przepisy prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. (zob. np.: wyrok Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z 26 stycznia 1993 r., III APr 4/93, uchwałę Sądu Najwyższego z 24 listo-
6
pada 1993 r., I PZP 46/93, wyroki Sądu Najwyższego: z 23 lutego 1999 r., I PKN
588/98, OSNAPiUS 2000 nr 8, poz. 298; z 30 maja 2001 r., I PKN 435/00, OSNP
2003, nr 7, poz. 175; z 29 lipca 2003 r., I PK 270/02, OSNP 2004 nr 16, poz. 281; z
25 maja 2005 r., I PK 228/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 37), chyba że zostały włączo-
ne do układu zbiorowego pracy lub innego nazwanego porozumienia opartego na
ustawie w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 12 grud-
nia 2001 r., I PKN 729/00, OSNP 2003 nr 23, poz. 568 i z 17 listopada 1999 r., I PKN
364/99, OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 219). W tym okresie rozważano możliwość kwa-
lifikowania pakietów socjalnych na podstawie art. 393 k.c. lub 391 k.c. W takich przy-
padkach Sąd Najwyższy, w celu uzasadnienia mocy wiążącej tych porozumień, od-
woływał się zatem do cywilistycznych konstrukcji albo umowy o świadczenie na rzecz
osoby trzeciej (najczęściej), albo umowy o świadczenie przez osobę trzecią. Przepisy
art. 391 k.c. lub art. 393 k.c. miały być przy tym stosowane do pakietów socjalnych w
związku z art. 300 k.p., a więc odpowiednio. Zdarzało się także, że odmawiając pa-
kietowi charakteru normatywnego Sąd Najwyższy stwierdzał, iż nie jest on (lub tylko
„być może jest”) umową o świadczenie na rzecz osoby trzeciej, nie rozważając czy -
być może - jest umową o świadczenie przez osobę trzecią (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego: z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 588/98, OSNAPiUS 2000 nr 8, poz. 298; z
dnia 30 maja 2001 r., I PKN 435/00, OSNP 2003 nr 7, poz. 175; z dnia 25 maja 2005
r., I PK 223/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 36 oraz z dnia 29 czerwca 2005 r., II PK
344/04, OSNP 2006 nr 9-10, poz. 152).
Przyjęcie takiego, a nie innego charakteru prawnego pakietu następowało
wprost („jest” - „nie jest”) lub pośrednio (np. przez zastosowanie do wykładni posta-
nowień porozumienia art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p. lub odmowę zastosowania
art. 84 k.c. w związku z art. 300 k.p. albo przez orzeczenie o konieczności uwzględ-
nienia przy zmianie pakietu na niekorzyść pracowników - w drodze analogii do art.
24113
i art. 42 k.p.).
W judykaturze można także spotkać stanowisko, że pakiety mają charakter
zarówno normatywny, jak i obligacyjny, wobec czego należy je oceniać i ustalać in
concreto (wyrok Sądu Najwyższegoz dnia 19 lipca 2005 r., II PK 386/04, OSNP 2006
nr 11-12, poz. 173), a także, że stanowią one podstawę roszczeń bez względu na
przyjętą konstrukcję prawną (powołane wyroki z dnia 29 lipca 2003 r., I PK 270/02
oraz z dnia 24 września 2004 r., II PK 27/04, OSNP 2005 nr 10, poz. 142).
7
Reasumując w latach 90-tych XX wieku, tj. w okresie podpisywania pakietu
gwarancji socjalnych dla pracowników Elektrociepłowni P. SA dominowało przekona-
nie, wyrażane także i później, że pakiety stanowią rodzaj umowy zbiorowej. Świado-
me tego stanu rzeczy strony pakietu, a także sama Spółka potwierdziły w stanie fak-
tycznym niniejszej sprawy, że Spółka przejmuje na siebie zobowiązania wynikające z
pakietu na zasadzie art. 393 k.c. i inkorporuje gwarancje socjalne z pakietu do układu
zbiorowego pracy. W owym czasie stanowiło to realne zabezpieczenie owych gwa-
rancji.
Taka wiedza i takie działania prawne stron pakietu oraz Spółki nie oznaczają,
że pakiet nie stanowił dla pracowników Elektrowni P. SA źródła prawa, jeśli oceniali-
byśmy aktualnie jego postanowienia; oznacza natomiast, iż żadna ze stron pakietu
nie uznawała go za niewzruszalny i nadrzędny wobec układu zbiorowego pracy, a
raczej oceniały pakiet jako umowę, której realizację trzeba zabezpieczyć.
Od czasu inkorporowania postanowień pakietu gwarancji zatrudnienia i płacy
do układu zbiorowego pracy pakiet przestał pełnić swoją rolę w zakresie inkorporo-
wanych postanowień. Innymi słowy włączenie postanowień tego porozumienia zbio-
rowego do zakładowego układu zbiorowego pracy spowodowało, że stały się one
postanowieniami układowymi ze wszystkimi tego konsekwencjami. Po tym włączeniu
przestał być też aktualny problem mocy wiążącej pakietu socjalnego. Przestało poja-
wiać się pytanie, jakie normy stosować do pakietu socjalnego w przypadku koniecz-
ności jego zmiany, wypowiedzenia, czy modyfikacji.
Po włączeniu do układu zbiorowego pracy postanowień gwarancyjnych za-
mieszczonych w pakiecie sytuacja prawna pracowników Elektrowni P. SA stała się
jednoznaczna. Wszystkie uprawnienia pakietowe związane ze stabilizacją płacy i
wynagrodzenia na okres 10-ciu lat były gwarancjami układowymi, co wyłączało ko-
nieczność oceny ich charakteru prawnego. Na owo włączenie zgodziły się związki
zawodowe oraz Elektrownia P. SA, a zatem tak zobowiązany jak i przedstawiciele
uprawnionych pracowników. W tym stanie faktycznym i prawnym, biorąc pod uwagę
treść pakietu i wynikające z niego zobowiązanie do włączenia gwarancji socjalnych
do układu zbiorowego pracy, trudno dowodzić, że pakiet nadal istnieje i obowiązuje,
w zakresie treści zamieszczonych w zakładowym układzie zbiorowym pracy.
Zaprezentowana teza o dalszym obowiązywaniu pakietu socjalnego i to wobec
inwestora strategicznego, który jednocześnie jest większościowym właścicielem
udziałów spółki pozwanej mogła i może być przydatna jedynie dla powodów, którzy
8
przechodząc do innego pracodawcy na zasadzie art. 231
k.p., mieli - w myśl po-
wszechnie obowiązującego prawa - zagwarantowane uprawnienia wynikające z
układu jedynie na podstawie art. 2418
k.p. Aprobata dla koncepcji, zgodnie z którą
pakiet socjalny jest nadrzędnym źródłem prawa, stojącym ponad układem zbiorowym
pracy, pozwoliłaby powodom na dochodzenie uprawnień wynikających z 10-letniej
gwarancji zatrudnienia i płacy w pełnym zakresie i to od swego aktualnego praco-
dawcy.
Teza ta jednak jest z gruntu wadliwa. Przede wszystkim nie wynika z żadnej
normy prawa. Jest wręcz odwrotnie. Równorzędność porozumień i układów zbioro-
wych w hierarchii norm prawnych powoduje, że późniejsze inkorporowanie postano-
wień porozumienia społecznego dokonane wolą obu stron porozumienia socjalnego
do układu zbiorowego pracy prowadzi do wygaśnięcia wynikających z tego porozu-
mienia zobowiązań, w zakresie, w jakim zostały przejęte przez układ. Stają się one
zobowiązaniami układowymi. Ponadto, gdyby nawet przyjąć za trafny pogląd o ist-
nieniu i o obowiązywaniu pakietu także w okresie po inkorporowaniu jego treści do
układu zbiorowego pracy, to i tak nie można zaakceptować twierdzenia o związaniu
pakietem pozwanego, który nie był jego stroną. Stroną pakietu nie były też związki
działające u pozwanego, lecz związki działające w Elektrowni P. SA. Pakiet miał cha-
rakter zakładowy. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie
uznaje, że porozumienie zbiorowe nie może obowiązywać pracodawcy, który nie jest
jego stroną, chyba, że co innego wynika z przepisu prawa lub przyjętego przez tego
pracodawcę zobowiązania. Wypada zaznaczyć, że jest to teza prezentowana już w
orzecznictwie Sądu Najwyższego w okresie przed wprowadzeniem w życie art. 2418
k.p. w stosunku do układów zbiorowych pracy (patrz: uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 25 marca 1993 r., I PZP 65/92, OSNCP 1993 nr 10, poz. 168).
Tezy o obowiązywaniu pakietu socjalnego u pozwanego nie broni także kon-
cepcja pracodawcy własnościowego. Pakiet w sprawie, która podlega rozpatrzeniu
podpisały związki zawodowe Elektrowni P. SA. Nie miał i nie mógł mieć on przeto
charakteru ponadzakładowego. Przypomnijmy, że zgodnie z koncepcją pracodawcy
własnościowego w znaczeniu konstytucyjnym, z mocy art. 59 ust. 2 Konstytucji RP
inwestor strategiczny może zawrzeć porozumienie zbiorowe, które będzie wiązało
pracodawcę jako stronę stosunku pracy (w rozumieniu art. 3 k.p.). Drogą do ustale-
nia, kto jest „pracodawcą konstytucyjnym” jest posłużenie się koncepcją pracodawcy
„własnościowego” („prawdziwego”, „rzeczywistego”). Trudno wprawdzie zastosować
9
ją do pojęcia pracodawcy jako strony stosunku pracy (regulacja art. 3 k.p. opiera się
na „zarządczej” konstrukcji pracodawcy), ale nie ma przeszkód - zdaniem autorów
koncepcji - żeby w ten sposób rozumieć pojęcie pracodawcy w art. 59 ust. 2 Konsty-
tucji RP, a więc w zakresie określenia strony pracodawczej (partnera społecznego -
art. 20 Konstytucji) jako uprawnionej do zawierania porozumień zbiorowych. W myśl
tej koncepcji, zaprezentowanej przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sę-
dziów, III PZP 2/06, zmierzając do ustalenia „prawdziwego pracodawcy” można po-
służyć się metodą „unoszenia zasłony osobowości prawnej”. Celem tej metody jest
przeciwdziałanie sytuacji, w której rzeczywisty właściciel, faktycznie przejmujący
świadczenie pracownika, nadużywa konstrukcji osobowości prawnej lub konstrukcji
pracodawcy z art. 3 k.p. w celu formalnego związania pracownika umową z podmio-
tem uzależnionym i pozbawionym uprawnień właścicielskich. Na marginesie tej kon-
cepcji warto przypomnieć, że w latach 80-tych XX wieku poszukiwania realnego pra-
codawcy prowadziły do Skarbu Państwa, a w nauce do konieczności wyposażenia
podmiotu zatrudniającego w sensie zarządczym w pełnię praw.
Powracając do zasadniczego nurtu rozważań, trzeba wskazać, że nawet przy
zaakceptowaniu poglądu o własnościowym pracodawcy w sferze zbiorowego prawa
pracy pozostaje otwartą kwestia drugiej strony pakietu. Jeśli będzie nim zakładowa
organizacja związkowa - tak jak to miało miejsce w rozpatrywanej sprawie - to nie
można oceniać, iż pakiet ma znaczenie ponadzakładowe, nawet akceptując koncep-
cję pracodawcy własnościowego. Nie można bowiem stać na stanowisku, iż pakiet
wiąże wszystkich pracodawców w znaczeniu art. 3 k.p., w których inwestor ma
udziały większościowe. Jego zobowiązania ograniczały się bowiem do jednego z
nich.
Ponadto, a może przede wszystkim, pakiet socjalny ad casum został włączony
do zakładowego układu zbiorowego pracy, co zamyka drogę rozważaniom o jego
wiązaniu na podstawie koncepcji pracodawcy własnościowego.
Dodatkową argumentację na rzecz prezentowanego przez Sąd Najwyższy w
niniejszej sprawie poglądu, w myśl którego pakiet socjalny nie obowiązywał u po-
zwanego przynosi ocena statusu pakietu socjalnego i poszukiwanie właściwej sub-
sumcji dla jego norm. Uznanie bowiem pakietu za źródło prawa rodzi konieczność
odpowiedzi na pytanie, jakie normy będą właściwe dla oceny dokonywanych w nim
zmian.
10
Pakiet socjalny jako inne porozumienie zawarte ze związkami zawodowymi
ma taką samą pozycję w hierarchii źródeł prawa, jak układ zbiorowy pracy. Teza ta
wynika wprost z art. 9 § 2 k.p. i uprawnia do stwierdzenia, iż w braku unormowania
spraw dotyczących pakietów socjalnych trzeba do nich stosować per analogiam
przepisy o układach zbiorowych pracy. To zaś pozwala na zmianę przez partnerów
socjalnych postanowień pakietu, także na niekorzyść pracowników. Późniejsze poro-
zumienie zbiorowe może zatem być gorsze dla pracowników od wcześniejszego po-
rozumienia socjalnego, a nawet od układu zbiorowego pracy. Nawet, gdyby przyjąć
pogląd o dalszym obowiązywaniu pakietu gwarancji socjalnych (po ich inkorporacji
do układu zbiorowego pracy), to i tak pakiet ten mógł być zmieniony na niekorzyść
pracowników w trybie właściwym dla zmian układu zbiorowego pracy (tak K. Jaśkow-
ski: Porozumienia zbiorowe w prawie pracy (w:) Indywidualne a zbiorowe prawo
pracy pod red. L. Florka, Warszawa 2007, s.88, 89 i cytowana tam literatura; por. też
wyrok Sądu Apelacyjnego z Poznania z 12 stycznia 2006 r., III APa 58/05, LEX nr
175188). W sprawie niniejszej zmiana taka została przeprowadzona przez ograni-
czenie stabilizacji zatrudnienia dokonane porozumieniem postrajkowym. Dziesięcio-
letnia gwarancja zatrudnienia, wynikająca z pakietu, została ograniczona przez part-
nerów socjalnych do lat ośmiu. Zmiana ta nie stanowi nadmiernego ograniczenia
prawa; z punktu widzenia społeczno - gospodarczego przeznaczenia gwarancji pa-
kietowych ośmioletni okres stabilizacji zatrudnienia i płacy wydaje się wystarczający.
Przejście części pracowników do pozwanego zostało przeprowadzone na wa-
runkach porozumienia postrajkowego. Tylko na zasadzie tego porozumienia, które
jednocześnie miało walor porozumienia, o którym mowa w art. 261
ustawy o związ-
kach zawodowych, powodowie otrzymali gwarancje zatrudnienia do 2008 r. i gwa-
rancja ta została dochowana.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji, uznając, że włączenie
postanowień pakietu gwarancji socjalnych do zakładowego układu zbiorowego pracy
oznacza utratę mocy wiążącej postanowień pakietu, w zakresie, w jakim zostały one
inkorporowane do układu. Postanowienie o kosztach oparto na art. 102 k.p.c.
========================================