Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 czerwca 2010 r.
II UK 56/10
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu przewi-
dziane w art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o świadczeniach
odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób pozostają-
cych w związku ze służbą wojskową (Dz.U. Nr 83, poz. 760 ze zm.) przysługuje
jedynie wówczas, gdy żołnierz doznał uszczerbku na zdrowiu w ciągu trzech lat
od dnia wypadku.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Małgorzata Gersdorf, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 czerwca
2010 r. sprawy z wniosku Wandy G. przeciwko Wojewódzkiemu Sztabowi Wojsko-
wemu w K. o jednorazowe odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodaw-
czyni od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 4 listopada 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 4 listopada 2009 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu oddalił apelację Wandy G. od wyroku Sądu Rejono-
wego Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu z dnia 19 sierpnia 2009 r., oddalają-
cego jej odwołanie od decyzji Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w K., od-
mawiającej prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża - szere-
gowego rezerwy - Stanisława G.
W ocenie Sądu apelacyjnego, Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe
ustalenia faktyczne, zgodne z przeprowadzonym i wystarczającym do rozstrzygnięcia
rozpoznawanej sprawy materiałem dowodowym. W sprawie ustalono, że Stanisław
G. od dnia 19 listopada 1952 r. do dnia 27 kwietnia 1954 r. odbywał czynną służbę
wojskową, w trakcie której w okresie od dnia 3 lipca 1953 r. do dnia 27 kwietnia 1954
2
r. pracował w kopalni węgla kamiennego „B.” jako robotnik dołowy. W dniu 11 grud-
nia 1953 r., w czasie pełnienia służby, podczas opuszczania samochodu wojskowe-
go uległ wypadkowi, w następstwie którego doznał urazu prawego stawu kolanowe-
go. Orzeczeniem [...] z dnia 7 kwietnia 1954 r. Garnizonowa Wojskowa Komisja
Lekarska w Z. rozpoznała u Stanisława G. zapalenie stawu kolanowego prawego na
skutek uszkodzenia aparatu wiązadłowego i orzekła, że doznane przez niego urazy
pozostają w całkowitym związku ze służbą wojskową oraz że jest on zupełnie nie-
zdolny do służby wojskowej. Stanisław G. po zwolnieniu ze służby wojskowej w 1954
r. nie zgłaszał żadnego roszczenia o odszkodowanie z tytułu wypadku, jakiemu uległ
podczas odbywania służby wojskowej w dniu 11 grudnia 1953 r.
W dniu 5 lutego 1997 r. Stanisław G. zmarł na skutek niewydolności krążenio-
wo-oddechowej w przebiegu guza nowotworowego płuca z przerzutami do wątroby.
Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. z dnia 29 grudnia
2000 r. odmówiono wnioskodawczyni prawa do renty po inwalidzie wojskowym. Od
powyższej decyzji wniosła ona odwołanie do Sądu Okręgowego w Poznaniu, które
zostało oddalone wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2002 r. Na skutek apelacji Wandy G.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 5 grudnia 2003 r. uchylił zaskarżony
wyrok i poprzedzającą go decyzję i przekazał sprawę organowi rentowemu do po-
nownego rozpoznania. Wykonując powyższy wyrok Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych w dniu 26 grudnia 2007 r. wydał decyzję przyznającą Wandzie G., poczynając
od dnia 9 lutego 1998 r., rentę rodzinną po inwalidzie wojskowym, którego śmierć nie
pozostaje w związku ze służbą wojskową. Od powyższej decyzji wnioskodawczyni
wniosła odwołanie do Sądu Okręgowego w Poznaniu, a na rozprawie w dniu 17
stycznia 2008 r. sprecyzowała swoje stanowisko w sprawie ostatecznie dochodząc
odszkodowania w związku z wypadkiem jakiemu uległ Stanisław G. w drodze do
pracy.
Postanowieniem z dnia 17 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu umo-
rzył postępowanie w sprawie o rentę rodzinną, natomiast wniosek odwołującej się o
odszkodowanie z tytułu wypadku jakiemu uległ jej mąż w 1953 r. w związku ze
służbą wojskową przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w P., który z kolei
stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał wniosek Szefowi Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego w P.
Orzeczeniem z dnia 23 czerwca 2008 r. Terenowa Wojskowa Komisja Lekar-
ska w P. orzekła, że śmierć szeregowego rezerwy Stanisława G. nie była następ-
3
stwem wypadku pozostającego w związku ze służbą wojskową. Zgon nastąpił 43 lata
po zwolnieniu ze służby wojskowej wskutek schorzenia niepozostającego w związku
z tą służbą. Decyzją z dnia 14 listopada 2008 r. Szef Wojewódzkiego Sztabu Woj-
skowego w K. na podstawie art. 22 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o świadcze-
niach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających
w związku ze służbą wojskową (Dz.U. Nr 83, poz. 760 ze zm.) oraz § 18 rozporzą-
dzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 15 września 2003 r. w sprawie postępowa-
nia w razie wypadku lub ujawnienia choroby, pozostających w związku z pełnieniem
czynnej służby wojskowej (Dz.U. Nr 175, poz. 1707 ze zm.), odmówił wnioskodaw-
czyni przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania, przyjmując brak związku
przyczynowego pomiędzy śmiercią żołnierza a wypadkiem w związku z odbywaniem
służby wojskowej.
Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast przytoczonej dla uzasadnienia rozstrzy-
gnięcia podstawy prawnej oraz dotyczących jej wywodów, wskazując jednak, że wy-
rok Sądu Rejonowego oddalający odwołanie jest prawidłowy. Sąd Okręgowy przyjął,
w oparciu o wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1998 r., II UKN 341/98
(OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 72), że sąd dokonuje oceny legalności decyzji rentowej
według stanu prawnego istniejącego w dacie jej wydania. W związku z tym, że za-
skarżona decyzja została wydana w dniu 14 listopada 2008 r., podstawa prawna roz-
strzygnięcia powinna uwzględniać stan prawny na ten dzień, a następnie sięgnąć do
przepisów obowiązujących w dacie zgonu Stanisława G. W dniu wydania kwestiono-
wanej decyzji organu rentowego obowiązywała ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o
świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób po-
zostających w związku ze służbą wojskową oraz rozporządzenie Ministra Obrony
Narodowej z dnia 1 sierpnia 2003 r. w sprawie wykazu chorób, pozostających w
związku ze służbą wojskową, z tytułu których przysługują świadczenia odszkodo-
wawcze (Dz.U. Nr 143, poz.1397 ze zm.). Zgodnie z art. 15 ust. 1 powyższej ustawy
jednorazowe odszkodowanie przysługuje, jeżeli żołnierz: 1) doznał uszczerbku na
zdrowiu lub zmarł wskutek wypadku w ciągu trzech lat od dnia wypadku, 2) doznał
uszczerbku na zdrowiu wskutek choroby nie później niż w ciągu trzech lat od dnia
zwolnienia z czynnej służby wojskowej, 3) zmarł wskutek choroby w ciągu trzech lat
od dnia ustalenia uszczerbku na zdrowiu wskutek tej choroby, nie później jednak niż
w ciągu trzech lat od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej.
4
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w ustawowym 3-letnim terminie od ukończe-
nia czynnej służby wojskowej, tj. od dnia 27 kwietnia 1954 r. Stanisław G. nie skorzy-
stał z przysługującego mu prawa do ubiegania się o świadczenie z tytułu wypadku.
Zauważył także, że zmarł on w dniu 5 lutego 1997 r., wskutek schorzenia niepozo-
stającego w związku ze służbą wojskową, przy czym śmierć nastąpiła 43 lata od dnia
wypadku i zwolnienia z czynnej służby wojskowej. Mając powyższe na uwadze Sąd
stwierdził, że roszczenie odwołującej się o jednorazowe odszkodowanie uległo
przedawnieniu i z tych względów Sąd Rejonowy powinien odwołanie Wandy G. od
zaskarżonej decyzji oddalić.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiodła ubezpieczona, zaskarża-
jąc go w całości, wnosząc o jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez
przyznanie jej prawa do jednorazowego odszkodowania w wysokości 52.990 zł,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w Poznaniu.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie naruszenia prawa materialnego
poprzez błędną wykładnię art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o świad-
czeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób pozostają-
cych w związku ze służbą wojskową.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżąca podniosła, że bezsporny między
stronami jest fakt, że jej mąż uległ wypadkowi w czasie pełnienia czynnej służby woj-
skowej. Zauważyła jednocześnie, że w myśl art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia
2003 r. „jednorazowe odszkodowanie przysługuje, jeżeli żołnierz doznał uszczerbku
na zdrowiu lub zmarł wskutek wypadku w ciągu trzech lat od dnia wypadku". Mając
na uwadze treść przepisu podniosła, że dla jego interpretacji niezwykle istotne jest
przyjęcie odpowiedniego znaczenia spójnika „lub". W jej ocenie należy tłumaczyć go
jako „albo", a nie jako „i". Oznacza to, że jednorazowe odszkodowanie przysługuje w
sytuacji, gdy żołnierz doznał uszczerbku na zdrowiu i nie jest warunkiem koniecz-
nym, aby śmierć nastąpiła w ciągu trzech lat od dnia wypadku, czy też trzech lat od
ustalenia uszczerbku na zdrowiu doznanego wskutek wypadku, czy trzech lat od dnia
zwolnienia z czynnej służby wojskowej. W ocenie skarżącej przyjęcie odmiennego
stanowiska prowadziłoby do wniosku, że trzyletnie terminy ustanawiają ograniczenie
odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody na osobie pozostające w związku ze
służbą wojskową do tych, które ujawniły się w ustalonym okresie. Byłaby to regulacja
5
mniej korzystna niż w systemie ubezpieczenia społecznego, w którym poszkodowany
może otrzymać odszkodowanie niezależnie od tego, kiedy ujawni się dalszy skutek
wypadku np. w postaci zwiększenia uszczerbku na zdrowiu lub śmierci. Taka inter-
pretacja byłaby sprzeczna z zasadami sprawiedliwości społecznej, a jej przyjęcie jest
niedopuszczalne.
W ocenie skarżącej, jednorazowe odszkodowanie przysługuje żołnierzowi
również w sytuacji, kiedy doznał uszczerbku na zdrowiu i nie zmarł w ciągu trzech lat
od tej daty. Z daleko idącej ostrożności procesowej skarżąca podniosła, że zgodnie z
art. 12 pkt 1 tej ustawy, odszkodowanie to przysługuje małżonkowi i ustawa nie wy-
maga, aby osoba ubiegająca się o odszkodowanie była małżonkiem żołnierza w
chwili wypadku. Nie jest więc uzasadniona interpretacja tego zapisu na niekorzyść
odwołującej się.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona, bowiem zaskarżony wyrok odpowiada
prawu. Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu
naruszenia przepisów postępowania - tak jak w niniejszej sprawie (bądź jeżeli taki
zarzut okaże się niezasadny). Ma to ten skutek, że nie budzi wątpliwości data wy-
padku w czasie pełnienia czynnej służby wojskowej (11 grudnia 1953 r.), data śmierci
męża wnioskodawczyni (5 lutego 1997 r.), przyczyna zgonu (niewydolność krąże-
niowo-oddechowa) i brak jego związku z wypadkiem, a także fakt, że Stanisław G. po
zwolnieniu ze służby wojskowej nie zgłaszał żadnego roszczenia o odszkodowanie z
tytułu wypadku, jakiemu uległ podczas odbywania służby wojskowej.
Skarżąca podniosła w skardze tylko jeden zarzut naruszenia przepisów prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 kwietnia
2003 r., zgodnie z którym jednorazowe odszkodowanie przysługuje, jeżeli żołnierz
doznał uszczerbku na zdrowiu lub zmarł wskutek wypadku w ciągu trzech lat od dnia
wypadku.
Przyjęty przez skarżącą sposób wykładni powyższego przepisu, zgodnie z
którym wynikające z niego ograniczenie czasowe wynoszące 3 lata od dnia wypadku
dotyczy jedynie śmierci, a nie doznania uszczerbku na zdrowiu, nie może być po-
6
dzielony. Byłby on bowiem niezgodny z jedną z podstawowych reguł wykładni prawa
- argumentum a maiori ad minus, zgodnie z którą, w przypadkach, gdy norma po-
zwala czynić więcej, to dozwala także i czynić mniej. Przenosząc powyższe rozumo-
wanie na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że skoro norma prawna ograni-
cza możliwość otrzymania jednorazowego odszkodowania w przypadku śmierci żoł-
nierza, do sytuacji gdy nastąpi ona w ciągu trzech lat od dnia wypadku, to tym bar-
dziej ogranicza ona możliwość otrzymania jednorazowego odszkodowania, do sytua-
cji gdy uszczerbek na zdrowiu, mający związek z wcześniejszym wypadkiem pojawił
się w ciągu trzech lat od dnia zdarzenia.
Podobny sposób rozumowania przyjmował już Sąd Najwyższy w wyrokach
dotyczących prawa do jednorazowego odszkodowania przyznawanych żołnierzom
lub ich rodzinom na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o świad-
czeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków lub chorób pozo-
stających w związku ze służbą wojskową (Dz.U. Nr 53, poz. 342 ze zm.), która za-
wierała analogiczną regulację w zakresie prawa do jednorazowego odszkodowania w
art. 7 ust. 1. W uzasadnieniu wyroku z dnia 29 października 1997 r., II UKN 291/97
(OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 463) Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że w myśl art.
7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. jednorazowe odszkodowanie pieniężne
przysługuje, jeżeli żołnierz doznał uszczerbku na zdrowiu (jego określonego zwięk-
szenia) wskutek wypadku w ciągu trzech lat od tego wypadku. Podobnie w uzasad-
nieniu wyroku z dnia 4 września 1997 r., II UKN 215/97 (OSNAPiUS 1998 nr 12, poz.
377) Sąd Najwyższy podkreślił, że zgodnie z treścią art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 16
grudnia 1972 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wy-
padków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową jednorazowe od-
szkodowanie przysługuje żołnierzowi, który wskutek choroby powstałej w związku z
pełnieniem czynnej służby wojskowej lub warunkami służby wojskowej doznał trwa-
łego uszczerbku na zdrowiu co najmniej w 20%. Natomiast wyłączone jest prawo do
tego świadczenia, jeżeli choroba powstała po dniu wejścia ustawy w życie, a po-
szkodowany doznał uszczerbku na zdrowiu po upływie 3 lat od zwolnienia z czynnej
służby wojskowej (art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy) lub gdy wyłączną przyczyną choroby
było udowodnione przez jednostkę wojskową umyślne lub rażąco niedbałe działanie
albo zaniechanie żołnierza naruszające obowiązujące przepisy lub rozkazy, jeżeli
jego przełożeni zapewnili warunki odpowiadające tym przepisom i sprawowali we
właściwy sposób nadzór nad ich przestrzeganiem, a żołnierz posiadał potrzebne
7
umiejętności do wykonywania określonych czynności i był należycie przeszkolony w
zakresie znajomości tych przepisów (art. 4 ustawy). W obu przypadkach Sąd Naj-
wyższy przyjął jednolicie, że uszczerbek na zdrowiu u żołnierza musi wystąpić w
ciągu trzech lat od wypadku lub od zwolnienia z czynnej służby wojskowej, co w pełni
aprobuje skład Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie.
Dokonując wykładni art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o
świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób po-
zostających w związku ze służbą wojskową nie można również pominąć brzmienia
art. 15 ust. 1 pkt 2 i 3 tej ustawy, w których również wprowadzono cezurę czasową
wynoszącą 3 lata od ustalenia uszczerbku na zdrowiu lub od dnia zwolnienia z czyn-
nej służby wojskowej. Oznacza to, że we wszystkich przypadkach przewidzianych
przez ustawodawcę możliwość dochodzenia roszczeń w postaci jednorazowego od-
szkodowania została ograniczona w czasie. Tak więc wykładnia systemowa również
przemawia za przyjęciem rozumienia przepisu zgodnego ze stanowiskiem Sądów
pierwszej i drugiej instancji. Innymi słowy, jednorazowe odszkodowanie z tytułu
uszczerbku na zdrowiu przewidziane w art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 kwietnia
2003 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i
chorób pozostających w związku ze służbą wojskową, przysługuje jedynie wówczas
gdy żołnierz doznał uszczerbku na zdrowiu w ciągu trzech lat od dnia wypadku.
Na marginesie należy jeszcze wskazać, że w ustawie z dnia 10 czerwca 2010
r. o zmianie ustawy o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie
wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 745), ogłoszonej w dniu 25 czerwca 2010 r. i od
tego dnia obowiązującej, zmieniono art. 15 ust. 1 ustawy doprecyzowując jego treść i
usuwając w ten sposób ewentualne wątpliwości interpretacyjne. W zmienionym
brzmieniu art. 15 ust. 1 ustawy przewidziano trzy niezależne przesłanki nabycia
prawa do jednorazowego odszkodowania przez żołnierza i w każdej z nich wprowa-
dzono trzyletni okres, w trakcie którego musi wystąpić skutek zdrowotny u żołnierza:
(1) doznanie uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku w ciągu trzech lat od dnia wy-
padku, (2) doznanie uszczerbku na zdrowiu wskutek choroby nie później niż w ciągu
trzech lat od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, (3) śmierć wskutek wypad-
ku w ciągu trzech lat od dnia wypadku (lit. a) lub choroby w ciągu trzech lat od dnia
ustalenia uszczerbku na zdrowiu wskutek tej choroby (lit. b).
8
Nowe brzmienie przepisu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o
świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób po-
zostających w związku ze służbą wojskową jest zatem w pełni zgodne z wykładnią
dokonaną przez Sądy obu instancji i potwierdzoną przez Sąd Najwyższy w niniejszej
sprawie.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================