Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 43/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta T.
przeciwko R. S. i M. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 24 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 czerwca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację pozwanych od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 14 listopada 2008 r., /.../
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 14 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanych
R. i M. S. solidarnie na rzecz powodowego Skarbu Państwa reprezentowanego
przez Prezydenta Miasta T. dochodzoną pozwem kwotę 310 530 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 3 kwietnia 2007 r. oraz kwotę 7 200 zł tytułem zwrotu kosztów
2
procesu i nakazał pobrać od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa kwotę
15 527 zł tytułem kosztów sądowych.
Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że pozwani od 1999 r. są na prawach
wspólności majątkowej małżeńskiej użytkownikami wieczystymi opisanych bliżej
w pozwie działek położonych przy ul. T. i L. oraz przy ul. S. o łącznej pow. 4,3306
ha, których właścicielem jest Skarb Państwa. Pismem z dnia 30 sierpnia 2005 r.
Zastępca Dyrektora Wydziału Gospodarki Gruntami Urzędu Miasta wypowiedział
pozwanym obowiązującą opłatę roczną w wysokości 29 545,69 zł z tytułu
użytkowania wieczystego i jednocześnie zaoferował przyjęcie od dnia 1 stycznia
2006 r. nowej opłaty rocznej w wysokości 378 846,60 zł stanowiącej 3% wartości
gruntów, powołując się na zmianę ich wartości rynkowej, która została oszacowana
przez rzeczoznawcę majątkowego na kwotę 10 351 000 zł. Pismo zawierające
wypowiedzenie dotychczasowej opłaty rocznej i propozycję nowej zostało
zaadresowane na oboje pozwanych jako na małżonków i odebrane osobiście przez
pozwaną w dniu 5 września 2005 r. W dniu 19 września 2005 r. pozwana złożyła
do Samorządowego Kolegium Odwoławczego wniosek o ustalenie, że wskazana
wyżej aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo zawyżona. Stroną tego
postępowania byli oboje pozwani. O terminie rozprawy wyznaczonej na 19
października 2005 r. Kolegium zawiadomiło oboje pozwanych na adres wskazany
w odwołaniu. Na rozprawie tej pozwani nie stawili się, nie było też dowodu
powiadomienia ich o terminie. O następnej rozprawie wyznaczonej na 2 listopada
2005 r. została zawiadomiona pozwana, która stawiła się na rozprawie.
Orzeczeniem z dnia 10 listopada 2005 r. SKO oddaliło wniosek, treść tego
orzeczenia wraz z pouczeniem przesłano obojgu pozwanym, którzy nie podjęli
awizowanej przesyłki. Orzeczenie uprawomocniło się w dniu 9 grudnia 2005 r.
W dniu 4 kwietnia 2006 r. na prośbę pozwanej wydano jej powyższe orzeczenie
a w dniu 12 kwietnia 2006 r. wniosła ona do SKO sprzeciw od orzeczenia SKO z
dnia 10 listopada 2005 r. wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia
sprzeciwu. Pismem z dnia 27 kwietnia 2006 r. SKO poinformowało pełnomocnika
pozwanej, że sprzeciw został wniesiony do niewłaściwego organu.
Pozwany od dnia 2 marca 2004 r. do dnia 22 października 2007 r.
przebywał w areszcie. Przez dwa lata po aresztowaniu ze względu na dobro
3
śledztwa odmawiano mu kontaktów osobistych z rodziną, z którą mógł
korespondować czego jednak nie czynił, gdyż korespondencja była cenzurowana.
Pismem z dnia 29 marca 2007 r. Urząd Miasta Wydział Gospodarki
Nieruchomościami poinformował pozwanych, że od dnia 1 stycznia 2007 r.
opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowych gruntów wynosi
310 530 zł. Termin jej uiszczenia upłynął w dniu 31 marca 2007 r. Pozwani, mimo
kilkakrotnych wezwań, nie uiścili opłaty za 2007 r.
Odnosząc się do podniesionego przez pozwanych zarzutu nieskuteczności
wypowiedzenia przez stronę powodową opłaty rocznej wobec nie dokonania
wypowiedzenia zmieniającego w stosunku do pozwanego, Sąd pierwszej instancji
stwierdził, że strona powodowa prawidłowo wyczerpała tryb wypowiedzenia
zmieniającego przewidziany w art. 78 i nast. ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603
ze zm. - dalej: „u.g.n.”). Wypowiedzenie zmieniające zostało skierowane do obojga
pozwanych jednym listem poleconym na znany stronie powodowej ich adres
zamieszkania, a przesyłkę odebrała osobiście pozwana. Zgodnie z art. 78 ust. 1 zd.
4 u.g.n. do doręczenia wypowiedzenia stosuje się przepisy kodeksu postępowania
administracyjnego i w świetle tych przepisów doręczenie było skuteczne wobec
obojga pozwanych i wypowiedzenie odniosło skutek także wobec nich obojga.
Ze względu na łączącą pozwanych wspólność majątkową, także wniosek pozwanej
złożony w trybie art. 78 u.g.n. do SKO, kwestionujący wysokość zaproponowanej
opłaty rocznej, odniósł skutek wobec pozwanego skoro prawo użytkowania
wieczystego przysługiwało pozwanym łącznie. Z tych względów Sąd Okręgowy
uznał, że strona powodowa skutecznie dokonała zmiany wysokości opłaty rocznej
za użytkowanie wieczyste, a ponieważ pozwani nie uiścili żadnej opłaty za rok
2007, uwzględnił powództwo w całości.
W wyniku apelacji pozwanych Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 czerwca
2009 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że w miejsce kwoty
310 530 zł zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz strony powodowej kwotę
29 545,69 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2007 r., a w pozostałej
4
części oddalił powództwo oraz apelację i orzekł o kosztach procesu za obie
instancje.
Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu
Okręgowego, nie podzielił jednak jego ocen prawnych. Uznał przede wszystkim,
wbrew stanowisku strony powodowej, że władny jest w niniejszym postępowaniu
ocenić skuteczność dokonanego przez stronę powodową wypowiedzenia
zmieniającego opłatę roczną, bowiem kwestionowanie skuteczności doręczenia
wypowiedzenia nie jest tożsame z kwestionowaniem nowej wysokości opłaty
rocznej a przedmiotem postępowania toczącego się przed samorządowym
kolegium odwoławczym w trybie art. 78 ust. 2 u.g.n. jest jedynie ocena, czy
aktualizacja opłaty jest uzasadniona i w jakiej wysokości.
Oceniając zarzut pozwanych niedoręczenia pozwanemu wypowiedzenia
zmieniającego wysokość opłaty rocznej Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepisy
k.p.a. o doręczeniach regulują jedynie sposób doręczenia wypowiedzenia lecz nie
zmieniają wynikających z prawa cywilnego zasad składania oświadczenia woli,
które jest skuteczne dopiero z chwilą doręczenia go adresatowi w sposób
umożliwiający mu zapoznanie się z jego treścią. Uznał, że z faktu istnienia
małżeństwa między pozwanymi ani z zasad zarządu majątkiem wspólnym, w skład
którego wchodzi prawo użytkowania wieczystego nie wynika, iż powód mógł
przesłać pozwanym tylko jedno oświadczenie zawierające wypowiedzenie
zmieniające. W ocenie Sądu powód mógł wysłać jedną przesyłkę adresowaną do
obojga pozwanych, jednakże obowiązany był umieścić w niej dwa pisma
zawierające oświadczenie o wypowiedzeniu, bowiem tylko taki sposób złożenia
oświadczenia woli o wypowiedzeniu pozwoliłby realnie zapoznać się z jego treścią
obojgu pozwanym, gdyż tylko w takiej sytuacji pozwana miałaby obowiązek
przekazania jednego pisma pozwanemu i można byłoby uznać przesyłkę za
doręczoną mu w trybie art. 43 i art. 44 k.p.a. Skoro jednak wysłane było jedno
pismo, pozwana nie miała obowiązku przekazania go mężowi, gdyż pozbawiłaby
się w ten sposób przeznaczonego dla niej pisma zawierającego oświadczenie
o wypowiedzeniu.
5
W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że strona powodowa nie dokonała
skutecznego doręczenia pozwanemu oświadczenia o wypowiedzeniu zmieniającym
wysokość opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, a ponieważ pozwanych
obowiązuje wspólność majątkowa będąca współwłasnością łączną, ich sytuacja
prawna wobec składników tego majątku nie może kształtować się w odmienny
sposób, a zatem także pozwana nie jest zobowiązana do zapłaty zmienionej opłaty
rocznej. Skoro bowiem powód nie doręczył oświadczenia o wypowiedzeniu
zmieniającym jednemu z łącznie zobowiązanych, to ze względu na jednakowy
i niepodzielny charakter ich sytuacji prawnej, w ogóle nie doszło, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, do zmiany wysokości opłaty w stosunku do żadnego z pozwanych.
W tej sytuacji Sąd drugiej instancji zmienił odpowiednio zaskarżony wyrok
zasądzając na rzecz strony powodowej jedynie kwotę odpowiadającą wysokości
opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste obowiązującej przed nieskutecznym, jego
zdaniem, wypowiedzeniem z dnia 30 sierpnia 2005 r. Pozostałe zarzuty apelacji
pozwanych naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 5 k.c. Sąd Apelacyjny uznał
za nieuzasadnione.
W skardze kasacyjnej obejmującej oddalenie powództwa ponad kwotę
29 545,69 zł i rozstrzygnięcie o kosztach procesu strona powodowa zarzuciła
naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie: art. 79 ust. 4
w zw. z art. 78 ust. 1 i art. 79 ust. 5 u.g.n. polegające na badaniu w niniejszym
procesie o zapłatę skuteczności wypowiedzenia wysokości dotychczasowej opłat
rocznej z tytułu użytkowania wieczystego, w sytuacji gdy prawomocnym
orzeczeniem Samorządowego Kolegium Odwoławczego oddalono wniosek
pozwanej o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej jest nieuzasadniona; art. 78
ust. 1 u.g.n. w zw. z art. 43 k.p.a. polegające na przyjęciu, że wypowiedzenie
zmieniające dotychczasową wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego nie zostało doręczone pozwanemu; art. 61 § 1 k.c. w zw. z art. 78 ust.
1 u.g.n. i art. 366 § 1 k.c. polegające na przyjęciu, że wypowiedzenie
dotychczasowej wysokości opłaty rocznej było nieskuteczne wobec pozwanej.
W oparciu o powyższe zarzuty strona powodowa wnosiła o uchylenie wyroku
w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji
6
pozwanych w całości i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego
i kasacyjnego, ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach także postępowania kasacyjnego.
Pozwani wnosili o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena zasadności zarzutów skargi kasacyjnej wymaga przede wszystkim
rozstrzygnięcia, czy w rozpoznawanej sprawie Sąd mógł badać i oceniać
skuteczność dokonanego przez stronę powodową w dniu 30 sierpnia 2005 r.
wypowiedzenia pozwanym dotychczasowej wysokości opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego. Odpowiedź na to pytanie wymaga zaś dokonania
wykładni przepisów art. 78-80 u.g.n., które przewidują szczególny tryb zmiany
wysokości takiej opłaty. Zgodnie z art. 78 ust. 1 organ zamierzający zaktualizować
opłatę roczną powinien wypowiedzieć na piśmie wysokość dotychczasowej opłaty
do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego, przesyłając równocześnie ofertę
przyjęcia jej nowej wysokości oraz wskazując sposób jej obliczenia i załączając
informację o wartości nieruchomości oraz pouczenie o sposobie zakwestionowania
wypowiedzenia. Do doręczenia wypowiedzenia stosuje się przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego. Użytkownik wieczysty może, w terminie 30 dni od
otrzymania wypowiedzenia, złożyć do właściwego samorządowego kolegium
odwoławczego wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona
albo jest uzasadniona w innej wysokości (art. 78 ust. 2 u.g.n.). Zgodnie z art. 79
ust. 4 i 5 u.g.n. w przypadku oddalenia wniosku obowiązuje wysokość opłaty
zaoferowanej w wypowiedzeniu zmieniającym i opłata ta, podobnie jak opłata
ustalona na skutek prawomocnego orzeczenia kolegium, obowiązuje począwszy od
dnia 1 stycznia roku następującego po roku, w którym wypowiedziano wysokość
dotychczasowej opłaty. Od orzeczenia kolegium służy sprzeciw w terminie 14 dni
od dnia doręczenia orzeczenia, który jest równoznaczny z żądaniem przekazania
sprawy do sądu powszechnego. Wniesienie sprzeciwu w terminie powoduje utratę
mocy orzeczenia kolegium i sąd powszechny bada, czy istnieją podstawy do
7
aktualizacji opłaty (art. 80 u.g.n.), uprawniony jest także do samodzielnego
ustalenia wysokości opłaty rocznej (porównaj wyrok Sądu Najwyższego z dnia
18 września 2003 r. I CK 66/02, OSNC 2004/11/177). Wyrok sądu ma charakter
konstytutywny i zastępuje odpowiednie oświadczenie woli użytkownika wieczystego
w tym przedmiocie (porównaj uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca
2005 r. III CZP 37/05, OSNC 2006/5/82).
Z powyższej regulacji wynika, że w postępowaniu przed samorządowym
kolegium odwoławczym, wywołanym wnioskiem użytkownika wieczystego
o zbadanie zasadności aktualizacji opłaty rocznej kolegium bada nie tylko
zasadność aktualizacji lecz także to czy wypowiedzenie opłaty rocznej zostało
dokonane prawidłowo, a przede wszystkim, czy zostało doręczone użytkownikowi
wieczystemu, zgodnie z przepisami k.p.a. Bez zbadania tej okoliczności niemożliwe
byłoby między innymi ustalenie, czy wypowiedzenie było skuteczne oraz czy
wniosek do kolegium został złożony przez użytkownika wieczystego w terminie
przewidzianym w art. 78 ust. 2 u.g.n., co ma istotne znaczenie, bowiem zgodnie
z przeważającymi poglądami doktryny, termin ten jest terminem zawitym prawa
materialnego. Wbrew zatem stanowisku Sądu Apelacyjnego, w postępowaniu przed
kolegium, przewidzianym w art. 78 i 79 u.g.n., badaniu podlega także to,
czy wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej zostało prawidłowo
doręczone użytkownikowi wieczystemu. Jeżeli w wyniku sprzeciwu sprawa zostaje
przekazana sądowi powszechnemu, kwestia ta podlega również badaniu sądu
w postępowaniu przewidzianym w art. 80 u.g.n.
W związku z tym, że w art. 78-80 u.g.n. szczegółowo uregulowano tryb,
w jakim można kwestionować aktualizację opłaty rocznej i badać przesłanki jej
skuteczności, jeżeli tryb ten został wszczęty, badanie wszystkich tych przesłanek
może odbywać się tylko w tym postępowaniu. Prawomocne orzeczenie kolegium
albo prawomocny wyrok sądu wydany w trybie art. 78-80 u.g.n. są wiążące co do
wysokości obowiązującej strony opłaty rocznej, a zatem są wiążące także co do
skuteczności wypowiedzenia zmieniającego, w tym skuteczności jego doręczenia,
bowiem jest to jedna z ustawowych przesłanek wypowiedzenia zmieniającego
i ustalenia nowej opłaty rocznej. Związany jest tym także sąd rozstrzygający sprawę
o zapłatę nowej opłaty rocznej, której wysokość została skontrolowana
8
w postępowaniu przed kolegium i ustalona jego prawomocnym orzeczeniem albo
ustalona prawomocnym wyrokiem sądu wydanym w postępowaniu przewidzianym
w art. 80 u.g.n.
Jeżeli zatem w wyniku wszczęcia przed kolegium postępowania
przewidzianego w art. 78 i 79 u.g.n. zapadło prawomocne orzeczenie kolegium
w przedmiocie aktualizacji opłaty rocznej, sąd w późniejszej sprawie o zapłatę
nowej opłaty nie jest już uprawniony do badania skuteczności wypowiedzenia
zmieniającego wysokość opłaty.
W rozpoznawanej sprawie niewątpliwie toczyło się postępowanie przed
kolegium odwoławczym w przedmiocie aktualizacji opłaty rocznej dokonanej
w wyniku wypowiedzenia zmieniającego z dnia 30 sierpnia 2005 r., zakończone
prawomocnym orzeczeniem kolegium oddalającym wniosek o ustalenie,
że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona lub zawyżona. Postępowanie to
wszczęte zostało w wyniku wniosku pozwanej, jednak, zgodnie z ustaleniem Sądu
Okręgowego, jego stroną byli oboje pozwani. Ustalenie to Sąd Apelacyjny przyjął
za własne, a zatem zarówno on, jak i Sąd Najwyższy jest tym ustaleniem związany
(art. 39813
par 2 k.p.c.). Odpowiada ono niewątpliwie sytuacji prawnej pozwanych,
którzy na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej są użytkownikami
wieczystymi nieruchomości, a zatem stosuje się do nich odpowiednio przepisy
o współwłasności łącznej, co sprawia, że zarówno zawarcie umowy użytkowania
wieczystego jaki i wypowiedzenie zmieniające wysokość opłaty rocznej musi
dotyczyć obojga małżonków, a zatem konieczny jest ich łączny udział zarówno
w tych czynnościach prawnych jak i w postępowaniu przed kolegium
przewidzianym w art. 78 i 79 u.g.n. Zgodnie z art. 36 § 2 k.r.o. każdy z małżonków
może zarządzać majątkiem wspólnym ze skutkiem dla drugiego małżonka.
Wniosek złożony w trybie art. 78 ust. 1 u.g.n. przez jednego małżonka-
współużytkownika wieczystego, odnosi skutek wobec drugiego małżonka-
współużytkownika wieczystego, który zgodnie z art. 28 k.p.a. staje się także stroną
postępowania przed kolegium i obejmuje go wydane orzeczenie. Jeżeli
w postępowaniu tym naruszone zostały jakieś jego prawa procesowe, może
podlegać to badaniu w postępowaniu sądowym przewidzianym w art. 80 u.g.n. albo
w odpowiednim trybie w postępowaniu administracyjnym, nie podlega natomiast
9
badaniu w toczącej się przed sądem powszechnym sprawie o zasądzenie
zaktualizowanej opłaty rocznej, będącej przedmiotem prawomocnego orzeczenia
kolegium przewidzianego w art. 79 u.g.n.
Z uwagi zatem na to, że oboje pozwani byli stroną postępowania toczącego
się w trybie art. 79 u.g.n. i oboje zostali objęci orzeczeniem kolegium wydanym
w tym postępowaniu, Sąd Apelacyjny związany powyższym orzeczeniem, nie mógł
badać skuteczności wypowiedzenia zmieniającego opłatę roczną w stosunku do
żadnego z pozwanych.
Z tych przyczyn zarzuty skargi kasacyjnej należało uznać za uzasadnione,
a ponieważ nie oparto jej także na podstawie naruszenia przepisów postępowania,
uzasadniony był kasacyjny wniosek o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji
i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji pozwanych i zasądzenie
od nich na rzecz strony powodowej kosztów postępowania apelacyjnego
i kasacyjnego (art. 39816
oraz art. 98 w zw. z art. 108 § 1 i art. 39821
k.p.c.).
jz