Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 26/10
POSTANOWIENIE
Dnia 29 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie ze skargi Syndyka Masy Upadłości K. G. o wznowienie postępowania
zakończonego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 29
października 2009 r., sygn. akt I ACz …/09
z powództwa S. P. sp. z o.o. w L.
przeciwko K. G. sp. z o.o. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 29 czerwca
2010 r.,
zażalenia strony pozwanej
na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zażaleniowego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 23 lipca 2009 r. Sąd Rejonowy ogłosił upadłość K. G.
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K., obejmującą likwidację majątku
dłużnika. W dniu 1 marca 2010 r. syndyk masy upadłości tej Spółki wystąpił ze
skargą o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa S. P. spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w L. przeciwko K. G. spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w K. o zapłatę, zakończonego postanowieniem Sądu
Apelacyjnego z dnia 15 września 2009 r. Postanowieniem tym oddalone zostało
zażalenie pozwanej na postanowienie Sądu Okręgowego w T. z dnia 12 maja 2009
r. o odrzuceniu jej sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym,
wydanego przez ten Sąd w dniu 24 lutego 2009 r.
W skardze syndyk powołał się na art. 401 pkt 2 k.p.c., zarzucając
pozbawienie go możności działania wskutek naruszenia przez Sąd przepisów
postępowania. Podniósł, że po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej Spółki K. . Sp. z
o.o. postępowanie toczące się przeciwko tej spółce w procesie o zapłatę, powinno
zostać zawieszone z urzędu, bowiem tylko syndyk może być stroną w
postępowaniu sądowym dotyczącym masy upadłości. Syndyk wskazał, że na
sądzie ciążył ustawowy obowiązek powiadomienia go o toczącym się postępowaniu
i wezwania do złożenia oświadczenia o przystąpieniu do będącego w toku
postępowania w zakreślonym terminie. Tymczasem Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 15 września 2009 r. oddalił zażalenie strony pozwanej na
postanowienie o odrzuceniu sprzeciwu, po czym w dniu 29 października 2009 r.
wydał jeszcze postanowienie w przedmiocie kosztów. Syndyk w skardze wniósł
o uchylenie postanowień Sądu Apelacyjnego z dnia 15 września oraz z dnia 29
października 2009 r., domagając się zawieszenia postępowania na podstawie art.
174 § 1 pkt 4 k.p.c.
Postanowieniem z dnia 17 marca 2010 r. Sąd Apelacyjny odrzucił powyższą
skargę o wznowienie postępowania. Sąd nie stwierdził, aby zachodziła przesłanka
wznowienia wskazana przez skarżącego. Wyjaśnił, że przepis art. 174 § 1 pkt 4
3
k.p.c. dotyczy jedynie postępowań toczących się, to jest takich, w których nie
zapadło jeszcze i nie uprawomocniło się orzeczenie kończące sprawę. Nakaz
zapłaty wydany w dniu 24 lutego 2009 r. przez Sąd Okręgowy w T. uprawomocnił
się z dniem 16 marca 2009 r., a zatem przed ogłoszeniem upadłości pozwanego.
Wprawdzie pozwana spółka złożyła wniosek o przywrócenie terminu do złożenia
sprzeciwu od nakazu zapłaty i wraz z nim wniosła sprzeciw, jednak czynności te nie
spowodowały wzruszenia prawomocności nakazu. W rezultacie Sąd Apelacyjny
ocenił, że nie doszło do naruszenia art. 174 § 1 pkt 4 i § 3 k.p.c., tym bardziej, iż
syndyk nie zawiadomił sądu o fakcie ogłoszenia upadłości, a Sąd Apelacyjny nie
miał obowiązku badać, czy takie zdarzenie miało miejsce, wobec czego nie można
uznać, że naruszył przepisy postępowania.
W zażaleniu na powyższe postanowienie syndyk masy upadłości Spółki K.
G. zakwestionował pogląd Sądu Apelacyjnego, jakoby nie wystąpiła wskazana
przez niego podstawa wznowienia. Podniósł, że uchybienie przez Sąd przepisom
postępowania jest kategorią obiektywną i nie zależy od rzeczywistej wiedzy sądu, a
pojęcie postępowania w toku obejmuje także postępowanie o przywrócenie terminu
do podjęcia czynności, która zapobiegłaby uprawomocnieniu się orzeczenia.
W konkluzji syndyk wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Apelacyjnego z
dnia 17 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 174 § 1 pkt 4 i § 3 k.p.c., sąd zawiesza postępowanie
z urzędu, jeżeli dotyczy ono masy upadłości, a ogłoszono upadłość likwidacyjną
powoda. Na sądzie spoczywa wówczas obowiązek zawiadomienia syndyka
o trwającym postępowaniu i wyznaczenie odpowiedniego terminu do wstąpienia do
tego postępowania. Powyższy przepis stanowi realizację w postępowaniu sądowym
ustanowionej w art. 144 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe
i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., Nr 175, poz. 1361 ze zm.) zasady,
że w wypadku, kiedy ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego,
postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być
wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu.
Powyższy obowiązek sądu ma charakter bezwzględny, a jego realizacja wywołuje
4
skutki wsteczne – zawieszenie postępowania od chwili ogłoszenia upadłości.
Przepis ten jednakże nie znajdował bezpośredniego zastosowania w rozpatrywanej
sprawie. Jak bowiem wynika z treści art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., dotyczy on jedynie
przypadków, kiedy w toku postępowania następuje ogłoszenie upadłości
likwidacyjnej powoda. Jeśli natomiast ogłoszono upadłość obejmującą likwidację
majątku pozwanego – zastosować należy art. 1821
§ 1 k.p.c. przewidujący w takim
wypadku umorzenie postępowania. W orzecznictwie wyjaśniono już, że w przepisie
tym mowa o umorzeniu całego postępowania, o czym świadczy przewidziana w art.
1821
§ 2 k.p.c. możliwość ponownego wytoczenia powództwa (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 433/07, nie publ).
Co do zasady nie budzi zastrzeżeń pogląd Sądu Apelacyjnego, że art. 1821
§ 1 k.p.c. znajdzie zastosowanie jedynie do postępowań będących w toku,
to znaczy takich, w których nie zapadło jeszcze orzeczenie kończące sprawę
i orzeczenie to nie uprawomocniło się; uprawomocnienie takiego orzeczenia kończy
postępowanie, które nie może już zatem być umorzone. W rozważaniach nie
sposób jednak pominąć szczególnego środka prawnego pozwalającego usunąć
skutek prawomocności. Jest nim wniosek o przywrócenie terminu (art. 168 i nast.
k.p.c.). Jego rola jest specyficzna. Samo złożenie wniosku nie wpływa na
wykonanie orzeczenia (art. 173 k.p.c.), a zatem nie podważa jego prawomocności.
Jeżeli jednak wniosek (złożeniu którego musi towarzyszyć dokonanie czynności,
której termin został uchybiony) zostanie uwzględniony – powstaje sytuacja
procesowa, jaka miałaby miejsce, gdyby strona dokonała czynności we właściwym
czasie. Postępowanie o przywrócenie terminu do zaskarżenia nakazu zapłaty musi
zatem toczyć się po uprawomocnieniu się tego nakazu. Jeśli jednak okaże się
skuteczne – nakaz utraci prawomocność, a nawet – skoro jest to nakaz wydany
w postępowaniu upominawczym – straci moc (art. 505 k.p.c.). Mając na względzie
ten skutek art. 173 k.p.c. upoważnia sąd, stosownie do okoliczności,
do wstrzymania postępowania lub wykonania orzeczenia. Mimo więc,
że orzeczenie formalnie pozostanie prawomocne i wykonalne – złożenie wniosku
o przywrócenie terminu do zaskarżenia takiego orzeczenia spowodować może
wstrzymanie jego realizacji. Przedstawione cechy postępowania o przywrócenie
terminu, a w szczególności skutki, jakie wywołuje pozytywne rozpatrzenie wniosku
5
uzasadniają konieczność „dokończenia” tego postępowania z udziałem syndyka
masy upadłości. Tylko bowiem wtedy możliwa stanie się ocena, czy postępowanie
powinno w całości ulec umorzeniu, a wierzytelność, której dotyczy, będzie w całości
poddana ocenie w postępowaniu upadłościowym, czy też wiążący pozostanie
prawomocny nakaz zapłaty, którego treść może być przedmiotem badania tylko
w zakresie określonym w art. 258 p.u.n. W tym wyjątkowym wypadku, kiedy
ogłoszenie upadłości nastąpiło po wydaniu i uprawomocnieniu się orzeczenia, oraz
po złożeniu przez pozwanego, którego upadłość likwidacyjna dotyczy, wniosku
o przywrócenie terminu do zaskarżenia tego orzeczenia, przyjąć należy
zastosowanie w drodze analogii art. 174 § 3 k.p.c. Nie wykonując tych obowiązków
Sąd Apelacyjny naruszył powołany przepis, pozbawiając możliwości działania
w sprawie syndyka - jedyną osobę, która była do tego uprawniona w świetle art.
144 ust. 1 p.u.n. W konsekwencji, aczkolwiek z innym uzasadnieniem, nie sposób
odmówić słuszności skarżącemu, że postanowienie Sądu Apelacyjnego zapadło
z naruszeniem art. 401 pkt 2 k.p.c., wobec czego należało je uchylić na podstawie
art. 3941
§ 3 w związku z art. 39815
§ 1 k.p.c.
jz