Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 3/10
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdza niezgodność z
Konstytucją braku określonej regulacji prawnej w kwestionowanym przepisie,
nie powoduje utraty mocy obowiązującej tego przepisu.
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Heleny M. i Bogumiła M. przeciwko K.
Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K. o nakazanie złożenia oświadczenia woli, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 lipca 2010 r.
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z
dnia 17 czerwca 2009 r.
oddalił skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Henryka M. i Bogumił M. domagali się zobowiązania Spółdzielni
Mieszkaniowej "P." w K. do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie ustanowienia
na ich rzecz odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr 21 położonego w budynku
przy ul. H.K. nr 6B w K. wraz z prawami związanymi i przeniesienia jego własności.
Sąd Okręgowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 10 marca 2009 r. nakazał
pozwanej złożenie oświadczenia woli o treści opisanej w sentencji wyroku. Ustalił,
że w dniu 30 marca 2004 r. strony zawarły umowę ustanowienia spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego nr 21 położonego w K. przy ul. H.K. nr
6B. Wkład mieszkaniowy stanowił 23,73% wartości rynkowej lokalu, który
powodowie objęli w wyniku zamiany. Poprzednia osoba mająca prawo lokatorskie
do tego lokalu zgromadziła wkład mieszkaniowy związany z prawem do lokalu w
wysokości 37,38% jego wartości rynkowej. Powodowie, zgodnie z umową, spłacili
zadłużenie tej osoby wobec Spółdzielni. Dnia 13 maja 2002 r. została podjęta
uchwała w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali znajdujących
się na nieruchomości położonej przy ul. H.K. nr 6B w K. W dniu 27 lipca 2007 r.
powodowie wnieśli o przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu
mieszkalnego w prawo odrębnej własności. Spółdzielnia odmówiła przeniesienia
własności lokalu ze względu na zadłużenie powodów. W dniu 18 czerwca 2008 r.,
po uregulowaniu zaległości, powodowie ponowili wniosek o przekształcenie prawa
lokatorskiego w prawo odrębnej własności. Spółdzielnia zawiadomiła ich, że
zawarcie umowy przeniesienia własności lokalu będzie możliwe po dokonaniu przez
nich wpłaty w wysokości różnicy między wymaganym wkładem mieszkaniowym a
wniesionym przez powodów wkładem mieszkaniowym. Powodowie w dniu 24 lipca
2008 r. uiścili na konto Spółdzielni kwotę 61,92 zł stanowiącą spłatę nominalnej
kwoty umorzenia kredytu w części przypadającej na ich lokal.
Sąd Okręgowy uznał, że powodowie spełnili przesłanki przewidziane w art. 12
ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn.
tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm. – dalej: "u.s.m."). W ocenie tego
Sądu, żądanie Spółdzielni wyrównania wkładu mieszkaniowego nie ma
uzasadnienia prawnego. Wskazał, że Spółdzielnia nie uwzględniła spłaty
zadłużenia dokonanej przez powodów, w związku z czym wnieśli oni wkład
mieszkaniowy w wysokości zgromadzonej przez poprzedniego członka stanowiącej
37,38% wartości rynkowej lokalu. Sąd Okręgowy zauważył, że art. 12 ust. 1 u.s.m.
został uznany przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r., P
16/08 (OTK-A 2008, nr 10, poz. 181), za niezgodny z art. 64 ust. 2 i 3 w związku z
art. 21 ust. 2 Konstytucji, w zakresie określonym w tym wyroku, jednakże Sąd
zastosował ten przepis, uznając, iż odroczenie terminu utraty jego mocy
obowiązującej oznacza, że do chwili wskazanej w sentencji wyroku przepis ten
obowiązuje, jeżeli wcześniej nie zostanie uchylony. Zdaniem Sądu Okręgowego,
powodowie wykazali bezczynność Spółdzielni przy rozpoznawaniu wniosku przez
nakładanie na nich pozaustawowych obowiązków i bezpodstawną odmowę
zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu.
Pozwana zarzuciła w apelacji naruszenie art. 8, 21 i 64 Konstytucji, art. 12 i
491
u.s.m., art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c. oraz art.
328 § 2 k.p.c., a ponadto, bez wskazania naruszonego przepisu, sprzeczność
istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z dnia 17 czerwca 2009 r. oddalił
apelację, podzielając ustalenia i wnioski poczynione przez Sąd Okręgowy. Nie
uwzględnił w związku z tym zarzutów naruszenia przepisów postępowania, co
obszernie uzasadnił.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia art. 8, art. 21 i art. 64 Konstytucji, uznał,
że skoro Trybunał Konstytucyjny określił, zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji, inny
termin utraty mocy obowiązującej art. 12 ust. 1 u.s.m., to przed upływem tego
terminu zakwestionowany przepis stanowi obowiązujące prawo, jeżeli wcześniej nie
zostanie uchylony przez ustawodawcę. Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, także
to rozstrzygnięcie jest nie tylko ostateczne, ale ma także moc powszechnie
obowiązującą. Sąd Apelacyjny odwołał się w związku z tym do stanowiska zajętego
przez Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 17 kwietnia 2009 r., III CZP 16/09 (OSNC
2010, nr 1, poz. 6) i z dnia 17 kwietnia 2009 r., III CZP 17/09 (OSNC 2010, nr 1,
poz. 7). Sąd Apelacyjny podzielił też stanowisko Sądu Okręgowego, że w
okolicznościach niniejszej sprawy została spełniona przesłanka bezczynności
spółdzielni w rozumieniu art. 491
u.s.m.
Pozwana w skardze kasacyjnej zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w
całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 8, 21, 64 i 190
Konstytucji, art. 12 i 491
u.s.m. oraz art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c., a także
przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c., a
ponadto, bez wskazania naruszonego przepisu, sprzeczność istotnych ustaleń z
treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r., P 16/08, stwierdził
niezgodność art. 12 ust. 1 u.s.m. z art. 64 ust. 2 i 3 w związku z art. 21 ust. 2
Konstytucji, ale w zakresie, w jakim przepis ten zobowiązuje spółdzielnię do
zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez członka
spółdzielni wyłącznie spłat, o których mowa w punktach 1-3 tego przepisu.
Jednocześnie odroczył o 12 miesięcy utratę mocy obowiązującej
zakwestionowanego przepisu.
Należy w związku z tym podkreślić, że – po pierwsze – wyrok Trybunału
Konstytucyjnego jest tzw. wyrokiem zakresowym (częściowym); niezgodność art. 12
ust. 1 u.s.m. z Konstytucją polega na tym, że przepis ten nakłada na członka
spółdzielni obowiązek dokonania wyłącznie spłat określonych w punktach 1-3 tego
przepisu. Nie jest zatem sprzeczna z Konstytucją regulacja obowiązująca w dniu
orzekania przez Trybunał Konstytucyjny, ale brak regulacji dalej idącej, tj.
nakładającej na członka spółdzielni jeszcze inne obowiązki. Wyrok w rozważanej
części ma zatem postać tzw. wyroku prawotwórczego, który charakteryzuje się tym,
że nie kwestionuje zgodności z Konstytucją konkretnego przepisu ustawy, ale
zmierza do wypełnienia istniejącej, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, luki w
prawie. Wspomniany wyrok nie powoduje utraty mocy obowiązującej
zakwestionowanego przepisu, ale sprawia jedynie, że ustawodawca powinien
dokonać stosownej nowelizacji tego przepisu. W konsekwencji taki wyrok nie
stanowi podstawy wznowienia postępowania przewidzianej w art. 4011
k.p.c. (zob.
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2009 r., III
PZP 2/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 97 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 29 kwietnia 2010 r., IV CO 37/09, OSNC 2010, nr 12, poz. 166).
Oznacza to – po drugie – że nie można skutecznie odroczyć utraty mocy
obowiązującej zakwestionowanego przepisu, jeżeli sentencja wyroku
stwierdzającego niezgodność tego przepisu z Konstytucją została tak
sformułowana, iż nie powoduje utraty jego mocy obowiązującej. Rozważania
dotyczące utraty mocy obowiązującej art. 12 ust. 1 u.s.m. są jednak obecnie
bezprzedmiotowe, gdyż na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 2009 r. o zmianie
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 223, poz. 1779), która weszła w życie dnia 30 grudnia 2009 r., a więc w
dniu bezpośrednio poprzedzającym dzień wskazany w sentencji omawianego
wyroku, przepis ten otrzymał nowe brzmienie, w istocie nieróżniące się od
poprzedniego brzmienia. W tej sytuacji podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty
naruszenia art. 12 i 491
u.s.m. oraz art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c., zmierzające do
wykazania, że przepisy te nie miały zastosowania w niniejszej sprawie, należy
ocenić jako oznaczające wyłącznie nietrafną polemikę ze stanowiskiem Sądu
Apelacyjnego.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest niedopuszczalny jako prowadzący do
kwestionowania ustaleń faktycznych i oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Niedopuszczalny jest również zarzut naruszenia art. 6 k.c., który został
zamieszczony w skardze kasacyjnej w kontekście oceny dowodów, a nie rozkładu
ciężaru dowodu.
Artykuł 328 § 2 k.p.c. może wypełniać podstawę kasacyjną określoną w art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. tylko wyjątkowo, gdy z powodu istotnych braków w
uzasadnieniu zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (m.in.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1997 r., I PKN 97/97, OSNAPUS
1998, nr 4, poz. 121, z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000, nr 5,
poz. 100 oraz z dnia 25 października 2000 r., IV CKN 142/00, nie publ.). Naruszenie
art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej
wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie ma wszystkich koniecznych
elementów lub zawiera braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147705, nie publ.). Taka sytuacja w
niniejszej sprawie nie wystąpiła, a tym samym postawiony w skardze kasacyjnej
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest nieuzasadniony.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.