Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 17/10
POSTANOWIENIE
Dnia 14 lipca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z wniosku Gminy O.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę O.
oraz U. L., B. L. i K. L.
o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 lipca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 18 maja 2009 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w O.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
W sprawie, która toczyła się z udziałem Skarbu Państwa reprezentowanego
przez Starostę O., U. L., B. L. i K. L., wnioskodawczyni Gmina O. domagała się
ustalenia, że Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie, z dniem 13 maja 1974 r.,
własność zabudowanej nieruchomości położonej przy ul. L. w O. [działka nr (...)/364
wpisana do księgi wieczystej nr (...)0].
Wnioskodawczyni wyjaśniła, że Skarb Państwa przejął tę nieruchomość
w posiadania samoistne w dniu 13 maja 1954 r., dokonując m.in. odbudowy budynku
mieszkalnego. Ujawniła ponadto, że ma interes prawny w stwierdzeniu zasiedzenia
przez Skarb Państwa, ponieważ zamierza przejąć nieruchomość w trybie komunalizacji.
Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2008 r. Sąd Rejonowy w O. oddalił wniosek.
2
Sąd ten uznał, że przejęcie nieruchomości przez Skarb Państwa miało na celu
odbudowę zniszczonego budynku i przeznaczenie go na miejskie potrzeby
mieszkaniowe. Było to więc działanie władcze (w ramach tzw. imperium), które nie
mogło prowadzić od zasiedzenia.
Rozstrzygnięcie te zaaprobował Sąd Okręgowy w O., aczkolwiek z innym
uzasadnieniem prawnym, oddalając apelację wnioskodawczyni.
Sąd II instancji uznał za trafne ustalenia faktyczne, z których wynikało,
że zabudowana nieruchomość położona przy ul. L. w O. stanowiła przed II wojną
światową własność małżonków L. i M. W.. L. W. zmarł 15 czerwca 1940 r., a M. W. – 16
sierpnia 2004 r. Spadkobiercami po L. W. byli: żona M. i córka U. L., a po M. W. - jej
wnuki B. L. i K. L.
Podczas wojny budynek mieszkalny został spalony w 60% i od 1954 r.
pozostawał w stanie opuszczonym. W dniu 13 maja 1954 r. Skarb Państwa przejął
budynek w posiadanie, dokonując jego odbudowy i przeznaczając go na wynajem - w
ramach publicznej gospodarki lokalami - mieszkańcom O. Przydziały lokali otrzymały
również M. W. (10 stycznia 1957 r.) oraz U. L. (11 grudnia 1964 r.).
Skarb Państwa był przeświadczony, że przejęta nieruchomość stanowi mienie
opuszczone w rozumieniu art. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach
opuszczonych i poniemieckich, dlatego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w O.
wydało w dniu 8 września 1964 r. zaświadczenie o przejściu nieruchomości na własność
Skarb Państwa na podstawie art. 2 tego dekretu. W dniu tym Państwowe Biuro
Notarialne w O. wpisało Skarb Państwa jako właściciela do księgi wieczystej nr (...)0.
Decyzją Wojewody X. z dnia 16 września 1991 r. nieruchomość ta została
skomunalizowana, jednakże Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdził w
dniu 6 lipca 2006 r. nieważność decyzji komunalizacyjnej, okazało się bowiem, że
postanowieniem z dnia 20 marca 1947 r. [Co (…)] Sąd Grodzki w O. przywrócił M. W.
posiadanie nieruchomości. Aktualnie, po sądowym uzgodnieniu treści księgi wieczystej
nr (...)0 z rzeczywistym stanem prawnym, są do niej wpisani, jako współwłaściciele, U.
L., B. L. i K. L.
Z ustaleń sądowych wynikało ponadto, że na działce nr (...)/364 usytuowany jest
odrębnie budynek oficyny, którym zarządzała M. W. prowadząc książkę meldunkową,
pobierając czynsz najmu i płacąc składki ubezpieczeniowe. Decyzją z dnia 27 listopada
3
1953 r. Prezydium WRN w O. orzekło przymusowy wykup maszyn znajdujących się w
oficynie, a jako osobę zobowiązaną do ich wydania wskazało M. W.
Sąd Okręgowy nie zgodził się z prawnym uzasadnieniem oddalenia wniosku
przez Sąd Rejonowy, odwołując się w tej kwestii do wykładni dokonanej w uchwale Izby
Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2007 r., III CZP 30/07 (OSNC 2008,
nr 5, poz. 43). Zwrócił jednak uwagę na to, że Skarb Państwa obejmując nieruchomość
w posiadanie w 1954 r. był przeświadczony, że jest ona opuszczona według art. 1
dekretu z 8 marca 1946 r. Było to przekonanie oczywiście błędne w świetle
postanowienia Sądu Grodzkiego w O. z dnia 20 marca 1947 r., ale jednocześnie
wyrażało wolę objęcia nieruchomości „opuszczonej” w posiadanie zależne, które nie
mogło prowadzić do zasiedzenia. Wnioskodawczyni - zdaniem Sądu – nie uzasadniła
innej daty zasiedzenia niż dzień 13 maja 1974 r., nie wskazała też innego zdarzenia
uzasadniającego zastosowanie tej konstrukcji prawnej.
Sąd Okręgowy stwierdził również, że Skarb Państwa nie posiadał całej
nieruchomości oznaczonej jako działka (...)/364, nie posiadał bowiem oficyny, którą
zarządzała M. W. Wniosek Gminy jest więc nieprecyzyjny, niedostosowany do
istniejącej sytuacji faktycznej.
Wnioskodawczyni w skardze kasacyjnej domagała się uchylenia postanowienia
Sądu Okręgowego z dnia 18 maja 2009 r. i uwzględnienia wniosku albo przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Skarżącą powołała się na naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 1,
12, 15 i 16 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich
przez przyjęcie, że sporna nieruchomość miała charakter mienia opuszczonego
oddanego w zarząd Skarbowi Państwa, a także art. 172 k.c. i 336 k.c. przez uznanie, że
objęcie nieruchomości przez Skarb Państwa po przywróceniu posiadania właścicielce
nie stanowiło posiadania samoistnego.
Przedstawiła również procesowy zarzut naruszenia art. 328 § 2,232 i 233 § 1
k.p.c w odniesieniu do ustaleń sądowych potwierdzających objęcie w posiadanie oficyny
przez M. W.
Skarb Państwa poparł skargę kasacyjna, natomiast pozostali uczestnicy wnieśli o
jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Jest bezsporne, że postanowieniem z dnia 20 marca 1947 r. [sygn. akt Co (…)]
Sąd Grodzki w O. przywrócił M. W. posiadanie nieruchomości położonej w O. przy ul. L..
Te zdarzenie prawne ma podstawowe znaczenie w rozpoznawanej sprawie, gdyż
oznacza, że powyższa nieruchomość przestała być „majątkiem opuszczonym” w
rozumieniu dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich
Dz. U. Nr 13, poz. 87 -dalej „dekret z 8 marca 1946 r.”) i to niezależnie od tego, czy
orzeczenie przywracające posiadanie zostało wykonane (zob. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 28 lutego 1994 r., III CZP 10/94, OSNC 1994, nr 9, poz. 174 oraz z
dnia 13 czerwca 1995 r., II CRN 52/95, Lex 137787). W konsekwencji, z chwilą
uprawomocnienia się postanowienia z dnia 20 marca 1947 r., przedmiotowa
nieruchomość mogła podlegać zasiedzeniu przez Skarb Państwa na ogólnych
zasadach. Sąd Okręgowy uznał jednak, że nieuzasadnione przekonanie Skarbu
Państwa o zawładnięciu tą nieruchomością w dniu 13 maja 1954 r. jako mieniem
„opuszczonym” oznaczało zarazem, że posiadanie te nie było samoistne. Pogląd ten -
na tle okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy - może budzić wątpliwości. Wola
posiadacza władania rzeczą dla siebie (animus rem sibi habendi) przejawia się w
czynnościach faktycznych wskazujących na samodzielny, rzeczywisty i niezależny od
woli innej osoby stan władztwa. Przedsiębrana w taki sposób dyspozycja posiadacza
powinna odpowiadać dyspozycjom właściciela, chociażby posiadacz nie miał
przekonania, że jest właścicielem. Świadomość „właścicielska” lub jej brak rzutuje
wówczas na dobrą albo złą wiarę posiadania i w konsekwencji oddziaływuje tylko na
długość okresów zasiedzenia. Utożsamianie świadomości posiadacza samoistnego
wyłącznie ze „świadomością właścicielską” powodowałoby niedefiniowalność pojęcia
„posiadacza samoistny w złej wierze” oraz eliminację art. 172 § 2 k.c (por. orzeczenia
Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKN 430/98, OSNC 1999, nr 11, poz.
1987, z dnia 18 września 2003 r. I CK 74/02, Lex nr 141416 oraz z dnia 21 listopada
2008 r., V CSK 269/08, Lex nr 484725). Istotny jest w tej mierze faktyczny stosunek
posiadacza do rzeczy; jeżeli traktuje ją jak własną, z nieograniczoną sferą dyspozycji,
władanie rzeczą nabiera charakteru samoistnego. Przeważa przy tym w judykaturze
obiektywne ujmowanie elementu animi, demonstrowane na zewnątrz (z uzasadnienia
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2007 r., III CZP 30/07, OSNC 2008,
nr 5, poz. 43). Na tle powyższych wskazań należałoby zanalizować sposób dyspozycji
działką nr (...)/364 przez Skarb Państwa po 13 maja 1954 r.
5
Wyraźnie zastrzeżenia budzi natomiast pogląd, że nie istniały i nie zostały
wykazane zdarzenia prawne po 13 maja 1954 r., które by potwierdziły samoistne
posiadanie Skarbu Państwa. Otóż Sąd Okręgowy pominął - przy przyjęciu swojej
koncepcji prawnej - treść art. 34 dekretu z 8 marca 1946 r. przewidującego zasiedzenie
(przemilczenie) z mocy prawa przez Skarb Państwa nieruchomości opuszczonych po
upływie 10 - letniego okresu przewidzianego w tym przepisie. Odwołanie się do
określonej instytucji prawnej nie może być wybiórcze. Jeżeli Skarb Państwa był
przeświadczony o objęciu w posiadanie nieruchomości opuszczonej, z przewidzianymi
w dekrecie z 8 marca 1946 r. ograniczeniami, to po dniu 31 grudnia 1955 r. nie istniały
już przeszkody w uznaniu tego władztwa samoistne (zob. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 24 maja 2005 r., V CK 664/04, Lex nr 180823 oraz z dnia 30 marca
2006 r., III CSK 153/05, Lex nr 398389).
Z przedstawionych przyczyn uzasadniona jest skarga kasacyjna w części
dotyczącej zasiedzenia nieruchomości, na której usytuowany jest budynek mieszkalny.
Nie można natomiast zgodzić się z zarzutami procesowymi, które podważają ustalenia
sądowe dotyczące drugiego budynku posadowionego na działce nr (...)/364 (oficyny).
Ustalenia te w sposób miarodajny, na podstawie wiarygodnych dowodów, potwierdzają
objęcie oficyny w posiadanie i zarządzanie nią przez M. W.. Przedstawione w skardze
kasacyjnej zarzuty procesowe dotyczące w istocie ustaleń faktycznych i oceny
dowodów, co wyłącza ich skuteczność w postępowaniu kasacyjnym (art. 3983
§ 3 k.p.c).
Oznacza to, że wnioskodawca nie wykazał przesłanek zasiedzenia co do tej części
działki nr (...)/364, na której posadowiona jest oficyna, obejmującej również obszar
niezbędny do korzystania z tego budynku. Sąd Okręgowy słusznie w związku z tym
zauważył, że wniosek o zasiedzenie jest nieprecyzyjny, niedostosowany do istniejącej
sytuacji faktycznej i prawnej. To jednak powoduje, że Sąd Najwyższy nie jest w stanie
określić tej części zaskarżonego orzeczenia, którą można by uznać za trafną. Z tych
względów zachodzi konieczność uchylenia postanowienia Sądu Okręgowego w całości i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c i art. 108 § 2 k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.