Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 49/10
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Roberta A. przy uczestnictwie "P.R.D.",
sp. z o.o. w E. o udzielenie zabezpieczenia, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 21 lipca 2010 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku postanowieniem z dnia 8
kwietnia 2010 r.:
„Czy uprawniony może domagać się udzielenia zabezpieczenia roszczenia o
stwierdzenie nieważności uchwały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez
zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian na podstawie tej
uchwały?”
podjął uchwałę:
Dopuszczalne jest zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie
nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przez zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian na
podstawie tej uchwały.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 17 lutego 2010 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie
zabezpieczył – przed wszczęciem postępowania – roszczenie Roberta A. o
stwierdzenie nieważności uchwał wspólników "P.R.D.", spółki z o.o. w E. o
odwołaniu go z rady nadzorczej i powołaniu w jego miejsce Jana W., m.in. przez
zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian wynikających z
tych uchwał i wyznaczył wnioskodawcy dwutygodniowy termin do wytoczenia
powództwa. Uznał, że wnioskodawca wykazał przesłanki zabezpieczenia
przewidziane w art. 7301
k.p.c. i jako podstawę sposobu udzielonego
zabezpieczenia powołał art. 755 § 1 k.p.c.
Przy rozpoznawaniu zażalenia "P.R.D.", spółki z o.o. w E. powstało
przytoczone zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które Sąd
Apelacyjny w Białymstoku przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozpoznania.
Zagadnienie to wiąże się z art. 252 § 2 k.s.h., według którego do powództwa o
stwierdzenie nieważności uchwały wspólników stosuje się odpowiednio art. 249 § 2
k.s.h., który przewiduje, że zaskarżenie uchwały wspólników nie wstrzymuje
postępowania rejestrowego; sąd rejestrowy może jednak zawiesić postępowanie po
przeprowadzeniu rozprawy. Sąd Apelacyjny powołał się na dwa poglądy wyrażone
w literaturze. Według jednego, regulacja przewidziana w art. 249 § 2 k.s.h. oznacza,
że wyłącznie właściwym do zawieszenia postępowania rejestrowego jest sąd
rejestrowy, co wyklucza dopuszczalność udzielenia przez sąd właściwy do
rozpoznania roszczenia o uchylenie uchwały wspólników zabezpieczenia tego
roszczenia przez zawieszenie postępowania rejestrowego. Według drugiego
poglądu, sąd "procesowy" może udzielić zabezpieczenia roszczenia o uchylenie
uchwały wspólników o skutku analogicznym do zawieszenia postępowania
rejestrowego, np. może orzec o zabezpieczeniu roszczenia przez wstrzymanie
wykonania uchwały wspólników. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, że wskazana w art.
249 § 2 w związku z art. 252 § 2 k.s.h. możliwość zawieszenia postępowania
rejestrowego przez sąd rejestrowy wyłącza dopuszczalność zawieszenia tego
postępowania przez inny sąd, co nie oznacza niemożliwości zabezpieczenia przez
sąd „procesowy” roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników w inny
sposób.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne w takiej postaci, w jakiej je sformułowano nie oddaje jego
istoty; jego podstawą są wątpliwości związane z dopuszczalnością zabezpieczenia
roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością przez zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego
wpisu zmian na podstawie tej uchwały. Rozstrzygając przedstawione zagadnienie
należało więc odnieść się do tych wątpliwości.
Stosownie do art. 730 § 1 k.p.c., w każdej sprawie cywilnej podlegającej
rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.
Według art. 730 § 2 k.p.c., sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem
postępowania lub w jego toku. Nie ulega wątpliwości, że także w sprawie o
stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością (art. 252 § 1 k.s.h.) może zostać udzielone zabezpieczenie
zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w jego toku, ustawa nie wskazuje
jednak sposobu zabezpieczenia. Przedmiotem sprawy o stwierdzenie nieważności
uchwały wspólników nie jest roszczenie pieniężne, zatem do jego zabezpieczenia
ma zastosowanie art. 755 k.p.c., który nakazuje sądowi udzielić zabezpieczenia w
taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając
sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Przy wyborze
sposobu zabezpieczenia sąd powinien kierować się ogólną dyrektywą
postępowania zabezpieczającego wyrażoną w art. 7301
§ 3 k.p.c.; powinien
uwzględnić interesy stron w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą
ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę.
W przykładowym katalogu sposobów zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych
zawartym w art. 755 § 1 k.p.c. nie jest wymienione zawieszenie postępowania
rejestrowego, w pkt 3 tego przepisu wymienia się jednakże zawieszenie egzekucji
lub postępowania wykonawczego. Brak bliższego określenia co oznacza
„postępowanie wykonawcze” w rozumieniu tego przepisu prowadzi do przyjęcia, że
chodzi o każde postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia lub decyzji,
których istnienie, ważność lub skuteczność są przedmiotem postępowania w
sprawie, w której udzielone zostało zabezpieczenie.
Sposobem wykonania uchwały wspólników spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością powodującej zmianę danych podlegających wpisowi do rejestru
(np. nazwisk i imion członków rady nadzorczej – art. 168 w związku z art. 166 § 1
pkt 6 k.s.h.) lub kreującej zdarzenia podlegające takiemu wpisowi jest wpisanie tych
zmian lub zdarzeń do rejestru. W świetle art. 755 § 1 pkt 3 k.p.c., zawieszenie
postępowania zmierzającego do dokonania takiego wpisu (postępowania
rejestrowego) może więc być sposobem udzielenia zabezpieczenia. Należy też
zwrócić uwagę, że ustawa wprost dopuszcza możliwość udzielenia zabezpieczenia
roszczenia niepieniężnego przez zawieszenie egzekucji, pomimo że na podstawie
przepisów postępowania egzekucyjnego do zawieszenia tego postępowania
uprawniony jest organ egzekucyjny (art. 818-821 k.p.c.).
Okoliczność, że stosownie do art. 252 § 2 w związku z art. 249 § 2 k.s.h.
postępowanie rejestrowe może zawiesić sąd rejestrowy, nie wyłącza
dopuszczalności zabezpieczenia roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały
wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez zawieszenie
postępowania rejestrowego. Jakkolwiek skutek decyzji sądu właściwego do
zabezpieczenia roszczenia i sądu rejestrowego jest taki sam – zawieszenie
postępowania rejestrowego prowadzącego do wpisania do rejestru zmian
wynikających z uchwały wspólników – ale jest on konsekwencją różnych funkcji,
jakie pełni zabezpieczenie roszczenia w postępowaniu rozpoznawczym oraz
wstrzymanie postępowania – przez jego zawieszenie – prowadzonego przez sąd
rejestrowy. W postępowaniu zabezpieczającym dla udzielenia zabezpieczenia –
bez względu na sposób zabezpieczenia – istotne jest uprawdopodobnienie
roszczenia i istnienie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia (art. 7301
§ 1
k.p.c.). Zawieszenie postępowania rejestrowego przez sąd rejestrowy jest wyrazem
realizacji obowiązku tego sądu dbałości o to, żeby dane wpisane do rejestru były
prawdziwe (art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze
Sądowym, jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.). Nie dopuszcza
także do wpisywania danych formalnie podlegających wpisaniu, ale które ze
względu na zaistniałe okoliczności będą w ocenie sądu rejestrowego musiały zostać
wykreślone. W każdym z tych wypadków zawieszenie postępowania rejestrowego
dokonywane jest przez inny sąd i w wyniku innego postępowania.
Zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez zawieszenie postępowania
rejestrowego może nastąpić tylko na wniosek strony w takiej sprawie (art. 7301
§ 1
k.p.c.) i należy ono do sądu okręgowego właściwego miejscowo w takiej sprawie
(art. 17 pkt 42
k.p.c.). Zawieszenia postępowania rejestrowego na podstawie art.
252 § 2 w związku z art. 249 § 2 k.s.h. dokonuje właściwy sąd rejestrowy (sąd
rejonowy prowadzący rejestr dla danej spółki; art. 6942
k.p.c.). W pierwszym
wypadku zawieszenie postępowania rejestrowego może nastąpić na posiedzeniu
niejawnym (art. 735 k.p.c.), natomiast w drugim po przeprowadzeniu rozprawy (art.
252 § 2 w związku z art. 249 § 2 k.s.h.).
Należy wreszcie zauważyć, że zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie
nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez
zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian na podstawie tej
uchwały może nastąpić – jak wskazano – jeszcze przed wszczęciem postępowania
w sprawie o stwierdzenie nieważności uchwały. Zawieszenie natomiast
postępowania rejestrowego na podstawie art. 252 § 2 w związku z art. 249 § 2
k.s.h. może nastąpić dopiero po zaskarżeniu uchwały wspólników, co wynika ze
zdania drugiego w związku ze zdaniem pierwszym art. 249 § 2 k.s.h. W sprawie, w
której przedstawione zostało rozstrzygane zagadnienie prawne, w chwili wydawania
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia przez zawieszenie postępowania
rejestrowego sąd rejestrowy nie był zatem uprawniony do zawieszenia tego
postępowania. Chociażby więc tylko z tego powodu nie mogło być mowy o
niedopuszczalności udzielenia zabezpieczenia przez zawieszenie postępowania
rejestrowego ze względu na wyłączającą tę możliwość kompetencję sądu
rejestrowego.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak wyżej.