Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 122/10
POSTANOWIENIE
Dnia 27 lipca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku R. M.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Starosty X. i Naczelnika (…) Urzędu Skarbowego
w P. oraz Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W., Miasta i Gminy
W., „T.(...)” Spółki Akcyjnej w likwidacji z siedzibą w W., Banku (…) Spółki Akcyjnej z
siedzibą w W. I Oddziału w W., Banku A.(…) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. i Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w P. obecnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych II
Oddział w P.
o odłączenie i wpis prawa własności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 lipca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w P. z dnia 7 sierpnia 2009 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa
zastępowanego przez Prokuratorię Generalną kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 23 lutego 2009 r., Dz. Kw. (...) Sąd Rejonowy w W.
założył księgę wieczystą KW P(...)/8 i wpisał w niej jako właściciela działek nr (...)/10,
2
(...)/11, (...)/12 i (...)/14 wnioskodawcę R. M., po odłączeniu ich z księgi wieczystej KW
P(...)/2.
Jako podstawę tego wpisu wskazał: decyzję Ministra Infrastruktury z dnia
14 listopada 2008 r., B(…)/08 o stwierdzeniu nieważności decyzji Wojewody X. z dnia
29 listopada 1991 G(...)/91, którą stwierdził on nabycie z dniem 5 grudnia 1990 r. przez
„T.(...)” S.A. we W. prawa użytkowania wieczystego gruntu położonego we W. przy ul. D.
o pow. 13,0672 ha. objętego księgą wieczystą KW nr (...)7, w części działek nie
stanowiących własności Skarbu Państwa, wśród których wymienione zostały działki
objęte wnioskiem, decyzję Wojewody X. z dnia 29 sierpnia 2006 r RR. (...)/2002
orzekającą, że dawna działka katastralna nr 502 położona we W. nie podpadała pod
działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r., o przeprowadzeniu
reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm. - dalej: „dekret”), decyzję Wojewody
X. z dnia 12 lutego 2007 r., RR. (…)/2002, którą orzeczono, że dawne działki katastralne
nr (...)1/500 i (...)2/499 położone we W. nie podpadały pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e
dekretu, decyzję Wojewody X. z dnia 13 czerwca 2006 r., RR. (...)/2002, którą
orzeczono, że dawne działki katastralne nr (...)1/500, (...)2/500(...)4/500, (...)5/500,
(...)6/500, (...)7/500, (...)8/500, (…)0/500, (…)1/500, (…)3/500, (…)4/500, (…)5/500,
(…)9/482, (…)0/482, (…)1/482, (…)2/482, (…)3/482, (…)6/482, (…)0/482, (…)4/479,
(…)7/479, (…)4/479, (…)7/479, (…)8/481 i 5(…) położone w W. nie podpadały pod
działanie art. 2 ust. 1 lit e dekretu. W uzasadnieniu tych decyzji wyraził pogląd, że
nieruchomości nimi objęte nie stanowiły nieruchomości ziemskich w rozumieniu art. 2
dekretu, z tego względu, że były położone w granicy administracyjnej miasta. Ponadto
wnioskodawca do wniosku dołączył: wypis z rejestru gruntów prowadzonego przez
Starostę X. z dnia 11 grudnia 2008 r., postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 3 grudnia
1991 r., I Ns (…)/91 o stwierdzeniu nabycia spadku po G. M. w całości przez M. T.,
postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 29 czerwca 1992 r., I Ns (…)/92 o stwierdzeniu
nabycia spadku po S. M. przez G. M., R. M., I. M. po 1/3 części, postanowienie Sądu
Rejonowego z dnia 16 czerwca 1992 r. I Ns (…)/92 o stwierdzeniu nabycia spadku po H.
M. przez S. M. w całości, umowę w formie aktu notarialnego z dnia 18 czerwca 2001 r. o
częściowy dział spadku po S. M., oraz notarialną umowę darowizny i umowę o dział
spadku z dnia 29 lutego 1996 r. po S. M.
Apelację Skarbu Państwa - Starosty X. Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z
dnia 7 sierpnia 2009 r. uwzględnił, tj. uchylił zaskarżone wpisy i wniosek oddalił. Ocenił,
że przedłożone do wniosku dokumenty nie stanowią wystarczającej podstawy do jego
3
uwzględnienia. Wskazał, że księga wieczysta KW nr P(...)/2 [dawne KW nr 3(…)] została
utworzona w dniu 4 października 2002 r. po odłączeniu działki (...)/4 o pow. 1,4514 ha z
księgi wieczystej KW nr (...)7. Do tak powstałej księgi wieczystej KW nr (...)3 został
wpisany jako właściciel Skarb Państwa bez wskazania podstawy nabycia, a jako
użytkownik wieczysty „T.(...)” S.A., na podstawie powołanej decyzji uwłaszczeniowej
Wojewody z dnia 29 listopada 1991 r. Z samej treści księgi wieczystej nie wynika zatem,
że poprzednim właścicielem nieruchomości (przed Skarbem Państwa) była
poprzedniczka prawna wnioskodawcy H. M.
Z dołączonych dokumentów wynika natomiast, że objęte wnioskiem odłączenie i
ujawnienie prawa własności na rzecz wnioskodawcy działek nr (...)/10, (...)/11, (...)/12 i
(...)/14 (arkusz mapy 12 obręb W.) zapisanych w księdze wieczystej Kw nr P(...)/2
dotyczy działek katastralnych nr (...)5/500, (...)4/500, (...)2/499 (wykaz porównawczy z
dnia 6 grudnia 2008 r. k. 34 – 35), stanowiących część nieruchomości zapisanej w
dawnej księdze gruntowej (...) Tom 133 W., w której jako właściciel ujawniona była H. M.
i to aż do zastąpienia tego wpisu wpisem Skarbu Państwa dokonanym na wniosek
Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w P. z dnia 20 sierpnia 1946 r. na podstawie
zaświadczenia stwierdzającego, że nieruchomość podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit
b, c, d i e dekretu. Sąd drugiej instancji podkreślił przy tym, że tożsamość działek
objętych wnioskiem zapisanych w księdze wieczystej KW nr P(...)/2 z częścią
nieruchomości stanowiącej własność H. M. ujawnionych w dawnej księdze gruntowej
(...)wynikała z zaświadczenia Starosty X. wydanego na podstawie art. 217 k.p.a. z dnia
4 grudnia 2007 r. [k. (…) akt księgi wieczystej nr P(...)/2].
Sąd drugiej instancji podniósł, że z przedłożonych przez wnioskodawcę decyzji
administracyjnych wynika jedynie, że działki objęte wnioskiem nie podpadały pod
działanie art. 2 ust. 1 lit e dekretu, a tym samym, że wpis prawa własności na rzecz
Skarbu Państwa w miejsce H. M. nie mógł nastąpić na tej podstawie. Nacjonalizacja
gruntów należących do H. M. dokonana została jednak nie tylko na podstawie określonej
w art. 2 ust. 1 lit e dekretu, ale również w oparciu o unormowania zawarte w art. 2 lit. b,
c i d dekretu. Dołączone decyzje administracyjne nie dowodzą, że wpis Skarbu Państwa
został dokonany bez postawy prawnej i w związku z tym, że istnieje podstawa do
przywrócenia wpisu na rzecz następcy prawnego H. M.
Jednocześnie Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że jeżeli poprzedniczka prawna
wnioskodawcy została bezpodstawnie, na podstawie dekretu pozbawiona własności
przedmiotowych nieruchomości, to zachodzi konieczność przeprowadzenia procesu o
4
uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Sąd
wieczystoksięgowy w świetle art. 6268
§ 2 k.p.c. nie jest uprawniony do rozstrzygania
sporów o prawo własności.
Odnosząc się do decyzji Ministra Infrastruktury B(...)/08 z dnia 14 listopada
2008 r., stwierdził, że nie może być ona przedmiotem ustaleń, albowiem nie wynika z
niej, czy jest ona prawomocna. W odniesieniu do niej służył stronom szczególny środek
zaskarżenia, tj. wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy (art. 127 § 3 k.p.a.), a
następnie prawo do wniesienia skargi do sądu administracyjnego.
Wnioskodawca R. M. skargę kasacyjną oparł na naruszeniu prawa materialnego ,
tj. art. 2 ust. 1 zd. 1 dekretu, art. 60 w zw. z art. 65 § 1 k.c., oraz na naruszeniu
przepisów postępowania w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, a to art. 31 ust. 2
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z
2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm., dalej: „u.k.w.h.”), art. 3 ust. 1, art. 4 (a contrario) i art.
31 ust. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 234 i art. 13 § 2 k.p.c.; art. 6268
§ 2 w zw. z art. 244 § 1 i
art. 234 oraz art. 13 § 2 k.p.c.; art. 6268
w zw. z art. 229 i art. 232 oraz art. 13 § 2 k.p.c.,
a także art. 6 k.c.; art. 178 w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 16 § 1 i art. 127 § 3
k.p.a., a także art. 61 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed
sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej: „P.p.s.a.”), art. 60,
art. 108 § 1 i 2, art. 130 § 1, 2, 3 i 4, art. 135, art. 152 § 1, art. 159 § 1, art. 187 k.p.a.
i art. 61 § 2, 3 i 6, art. 127 § 3, art. 152 P.p.s.a.; art. 316 § 1 i art. 328 § 2 w zw. z art.
361 k.p.c.; art. 6299
k.p.c., art. 378 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania, bądź ewentualnie o oddalenie apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest stanem
rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu. Wynika to z art.
6268
k.p.c., który określa zawężony zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego, w
stosunku do sądu rozpoznającego inne rodzaje spraw cywilnych. Według uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09,
(BSN 2009, nr 12, s. 8), unormowanie zawarte w tym przepisie zawiera pełną regulację
przebiegu postępowania wieczystoksięgowego, a więc nie tylko dowodowego, ale i
podstaw orzekania, określonych w procesie odmiennie w art. 316 § 1 k.p.c. Jak wyjaśnił
Sąd Najwyższy w tej uchwale, przepis ten w sprawie nie ma zastosowania. Skoro
5
została jej nadana moc zasady prawnej, to przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej Sąd
Najwyższy był nią związany.
Sąd w postępowaniu tym ocenia jako materiał dowodowy dokumenty dołączone
do wniosku, które mogą stanowić podstawę wpisów i innym materiałem dowodowym w
tym celu nie dysponuje oraz nie może się posłużyć, gdyż nie jest uprawniony do
przeprowadzania dalszych dowodów. Artykuł 6268
§ 2 k.p.c. wyznacza zakres kognicji
sądów merytorycznych obu instancji w sprawach o wpis (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06, LEX nr 327887). Użyte w
tym przepisie wyrażenie „bada jedynie” wskazuje jednoznacznie na taki ograniczony
charakter rozstrzygania sądu wieczystoksięgowego. Kognicja ta sprowadza się do formy
i treści wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów (ich skuteczności materialnej)
oraz treści księgi wieczystej, ale w zakresie tylko jego przedmiotu orzekania. Choć więc
dokument podlega badaniu, czy stanowi on materialną podstawę wpisu, to w tym
postępowaniu nie można stwierdzić, czy powstało i istnieje prawo, którego bezpośrednio
dokument mający stanowić podstawę wpisu nie dotyczy (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 19 października 2000 r., II CKN 451/00, Lex Polonica nr 386619).
Dołączona do wniosku decyzja Ministra Infrastruktury z dnia 14 listopada 2008 r.,
B(…)/08 stwierdziła nieważność decyzji Wojewody X. znak D(…)/91 z dnia 29 listopada
1991 r. o nabyciu z dniem 5 grudnia1990 r. przez „T.(...)” S.A. we W. prawa użytkowania
wieczystego gruntu Skarbu Państwa położonego we W. przy ul. D. o pow. 13,0672 ha
objętego księgą wieczystą KW (...)7. Bezpośrednio zatem decyzja ta dotyczy prawa
użytkowania wieczystego spółki akcyjnej, a nie prawa własności Skarbu Państwa, które
miało zostać nabyte ex lege na podstawie dekretu o reformie rolnej i wpisanego w
księdze wieczystej na podstawie zaświadczenia wojewódzkiego urzędu ziemskiego
wydanego na podstawie art. 1 ust. 1 dekretu z dnia z dnia 24 sierpnia 1945 r. o
wpisywaniu do ksiąg wieczystych (gruntowych) prawa własności nieruchomości
przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 34, poz. 204) lub art. 1 ust. 1 późniejszego
dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach wieczystych (gruntowych)
prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 39, poz.
233, ze zm.; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2004 r., II CK
448/030, niepublikowane).
Wprawdzie, jako przesłankę nieważności w osnowie tej decyzji Minister
Infrastruktury wskazał „w zakresie działek nie stanowiących własności Skarbu Państwa”,
niemniej wynika z treści jej uzasadnienia, że rozstrzygnięcie to odnosi się tylko do
6
ostatecznych decyzji Wojewody X. z dnia 13 marca 2006 r., RR. (...)/2002, z dnia 29
sierpnia 2006 r. R(…)/2002 i z dnia 12 lutego 2007 r. RR.(…)/2002 stwierdzających,
że przedmiotowe działki nie podpadały pod działanie art. 2 ust. 1 lit e dekretu., a nie do
możliwości nabycia własności przedmiotowych nieruchomości przez Skarb Państwa na
innych podstawach. Za decyzję administracyjną uznaje się tylko takie oświadczenie woli
organu administracyjnego, które wywiera skutki prawne w sferze stosunku
rozstrzyganego na drodze administracyjnej, polegające na jego ukształtowaniu zmianie
lub zniesieniu (por. np. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4
lutego 2009 r., II GSK 711/08, LEX nr 557037), a nie dotyczące sfery nie poddanej
kompetencji administracji.
W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego dominował wtedy pogląd
zgodny ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNC 1992, nr 5, poz. 72 i wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 września 2006 r., III CSK 119/06, niepublikowany), że nie ma
przeszkód, aby została wydana decyzja na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN
z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10 poz. 51, ze
zm.; por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 listopada 1999 r., IV
S.A. 1369/99 i z dnia 19 marca 1998 r., IV S.A. 1045/97, niepublikowane oraz z dnia 17
listopada 2000 r., IV S.A. 1189/00, LEX 75556). Na gruncie orzecznictwa
administracyjnego utrwaliła to stanowisko uchwała 7 sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 5 czerwca 2006 r., I OPS 2/06, (ONSA/WSA 2006, nr 5, poz.
123). Stwierdzono w niej, że przepis § 5 rozporządzenia może stanowić podstawę do
orzekania w drodze decyzji administracyjnej o tym, czy dana nieruchomość lub jej część
wchodzi w skład nieruchomości ziemskiej, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt e dekretu.
Poza tym Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził w niej, „że orzekanie na podstawie §
5 rozporządzenia o tym, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisów art. 2
ust. 1 lit. e dekretu nie było regułą, czy też warunkiem formalnym, w każdej sprawie.
Tryb ten był uruchamiany w sytuacjach spornych, kiedy właściciel nieruchomości
uważał, że jego nieruchomość z takich czy innych względów nie spełnia warunków
określonych w tym przepisie i w związku z tym powinna być wyłączona spod jego
działania, czyli nie powinna podlegać przejęciu na cele reformy rolnej w całości bądź
części” (por. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/01).
Pogląd o braku dopuszczalności drogi sądowej w takiej sprawie wyraził także
7
wielokrotnie Sąd Najwyższy np. w wyrokach z dnia 13 lutego 2003 r., III CKN 1492/00
(Rejent 2004 r. nr 8, s. 183), z dnia 7 czerwca 2006 r., III CSK 64/06, z dnia 16 listopada
2004 r., III CK 322/04. i z dnia 14 września 2006 r., III CSK 119/06 (niepublikowanych).
Można więc było przyjąć, że wskazane wyżej decyzje Wojewody X. zapadły w
sprawach przynależnych do drogi administracyjnej, a nie budzi wątpliwości pogląd, że
problem związania sądu powszechnego decyzją administracyjną wynika z zasady
podziału i równowagi władz, której pochodną jest zasada autonomii orzecznictwa
sądowego i administracyjnego, będąca implikacją przyporządkowania kompetencyjnego
określonych spraw do orzekania na drodze postępowania sądowego bądź
administracyjnego. Oznacza to, że dla określonych spraw jedyną dopuszczalną drogą
ich rozstrzygnięcia jest postępowanie przed organami funkcjonującymi w odrębnych
strukturach ustrojowo organizacyjnych. Z zasady związania sądu powszechnego
decyzjami administracyjnymi jako indywidualnymi normami prawnymi wynika nakaz
respektowania treści rozstrzygnięcia zawartego w decyzji oraz zakaz ingerowania w tę
treść, rozumiany jako możliwość pominięcia lub modyfikacji materialnoprawnych
skutków wynikających z decyzji. Przedmiotem jednak rozstrzygnięcia, żadnej
ze wskazanych wyżej decyzji dołączonych do wniosku, co wynika z ich treści, nie była
kwestia, czy sporne działki stanowiły nieruchomość ziemską w rozumieniu art. 2 b, c i d.
dekretu. W żadnej z nich organ administracyjny nie orzekał, czy sporne działki przeszły
bądź nie, na własność Skarbu Państwa ze względu na to, że stanowiły np. własność
obywatela polskiego narodowości niemieckiej, osoby skazanej za zdradę stanu, za
dezercję lub uchylanie się od służby wojskowej, za pomoc prawną udzielaną okupantom
ze szkodą dla państwa lub miejscowej ludności lub inne przestępstwa określone w
omawianym przepisie, bądź skonfiskowane z jakichkolwiek innych prawnych przyczyn.
Zresztą, organy wydające te decyzje postąpiły zgodnie z wtedy przyjmowanym
podziałem kompetencji administracji i sądownictwa, gdyż w okresie ich podejmowania -
poza przedstawionym wyjątkiem - nie budziła wątpliwości zasada domniemania drogi
sądowej dla spraw cywilnych dotyczących dekretu o reformie rolnej. Przykładowo,
Kolegium kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym w postanowieniu z dnia 6 listopada
1997 r., III KKO 7/97 (OSNAPUS 1998, nr 18, poz. 554) stanęło na stanowisku, że
spadkobierca osoby wymienionej w art. 2 ust. 1 lit. b dekretu ma interes prawny w
ustaleniu przez sąd nieistnienia przejścia z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa
nieruchomości stanowiącej własność tej osoby. Obalenie stanu powstałego z mocy
prawa nie może, np. gdy przesłanką przejęcia była własność obywatela Rzeszy
8
Niemieckiej, nastąpić w drodze decyzji administracyjnej, lecz w drodze ewentualnego
procesu cywilnego o ustalenie nieistnienia przejścia nieruchomości z mocy prawa na
rzecz Skarbu Państwa. Kolegium stwierdziło wyraźnie, że podejmowanie przez dawnych
właścicieli ziemskich lub ich spadkobierców w takich sprawach czynności na drodze
postępowania administracyjnego nie może zakończyć się pozytywnym rozpatrzeniem
sprawy.
Bez rozstrzygnięcia do tej pory nierozpoznanego sporu, że przedmiotowe
nieruchomości nie przeszły ex lege na własność Skarbu Państwa na podstawie art. 2
ust. 2 lit. b, c i d dekretu brak podstawy do wpisu jako właściciela wnioskodawcy.
Przyjęta przez Wojewodę X. w dołączonych do wniosku decyzjach definicja
nieruchomości ziemskiej nie stanowiła rozstrzygnięcia, skoro została zawarta w ich
uzasadnieniach, a ponadto została przyjęta jedynie dla stwierdzenia, że między innymi
objęte wnioskiem nieruchomości nie podpadały pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu.
Poza tym postanowieniem z dnia 1 marca 2010 r. P 107/08 Trybunał
Konstytucyjny umorzył postępowanie w sprawie stwierdzenia niezgodności
z Konstytucją § 5 ust. 1 rozporządzenia, ze względu na utratę mocy obowiązującej tego
aktu normatywnego przed wydaniem orzeczenia. W uzasadnieniu wyraził pogląd, że z
dniem 5 kwietnia 1958 r. doszło z mocy prawa na podstawie art. 9 ustawy o sprzedaży
państwowych nieruchomości rolnych oraz uporządkowaniu niektórych spraw
związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego (Dz. U. Nr 17, poz.
71 ze zm.) do przejścia własności nieruchomości rolnych i leśnych, objętych we
władanie państwa do dnia wejścia w życie tej ustawy niezależnie od ich obszaru oraz,
że poza tym unormowaniem znalazły się wadliwie przejęte na podstawie dekretu o
reformie rolnej nieruchomości nie będące nieruchomościami rolnymi. W związku z tym
stwierdził, że w aktualnym stanie prawnym do orzekania o prawach rzeczowych osób
pozbawionych nieruchomości w ramach reformy rolnej właściwe są sądy powszechne
zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 1 k.p.c. Wyraził pogląd, że art. 5 ust. 1
rozporządzenia nie ma mocy obowiązującej od chwili zakończenia prowadzonych do lat
50 XX wieku działań związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i nie stanowi
regulacji szczególnej, o jakiej mowa w art. 2 § 3 k.p.c., na podstawie której orzekanie w
przedmiocie podpadania nieruchomości pod działanie dekretu o reformie rolnej mogłoby
zostać przekazane organom administracji.
Postępowanie wieczystoksięgowe nie może służyć do rozstrzygania jakichkolwiek
sporów o prawo, ani w charakterze przesłanki rozstrzygnięcia, ani samego
9
rozstrzygnięcia, gdyż właściwa do tego jest droga procesu. Tryb sporny z natury rzeczy
lepiej jest przystosowany do rozstrzygania sporów, a powództwo unormowane w art. 10
u.k.w.h. jest w tym wypadku sposobem do doprowadzenia stanu prawnego ujawnionego
w księdze wieczystej do zgodności z rzeczywistym stanem prawnym. Jego skutkiem jest
bowiem właśnie doprowadzenie księgi do stanu aktualnego, a więc uwzględnia dalsze
zdarzenia prawne, które stanowiły podstawę wpisów. Kryterium prawnym jest tu zawsze
obecny stan , a nie stan istniejący w przeszłości (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z
dnia 24 listopada 1997 r., II CKN 110/97, Prok. i Pr. 1998 nr 5, s. 28). Z tego względu w
stanach granicznych, priorytet należy dać trybowi procesowemu chociażby dlatego,
że stanowi on podstawowy sposób rozstrzygania spraw cywilnych (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2009 r., II CSK 209/09,
niepublikowane).
Z zasygnalizowanych względów, nie mogły być uznane za trafne zarzuty
kasacyjne. Wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a
rzeczywistym stanem prawnym wprawdzie może nastąpić gdy niezgodność zostanie
wykazana, nie tylko orzeczeniem sądu ale innymi odpowiednimi dokumentami, np.
ostateczną decyzją administracyjną (art. 31 ust. 2 u.k.w.h.; por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 23 lutego 2005 r., III CSK 537/04, BSN 2005 nr 5, s. 10), niemniej
wbrew zarzutowi skarżącego z decyzji Ministra Infrastruktury z dnia 14 listopada 2008 r.
BO2e-784-R-473/08 nie wynika, że Skarb Państwa nie nabył nigdy przedmiotowej
nieruchomości na podstawie jakiegokolwiek tytułu, skoro bezpośrednio tego prawa
dokument ten nie dotyczy.
Dołączone do wniosku decyzje administracyjne nie obaliły domniemania
wynikającego z wpisu w księdze wieczystej, jako właściciela przedmiotowych działek
Skarbu Państwa (art. 3 ust. 1, art. 4 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 234 i 13 § 2
k.p.c.), skoro przedmiotem ich rozstrzygnięcia nie był, nie należący do drogi
administracyjnej spór nabycia przez Skarb Państwa ex lege prawa własności
przedmiotowych działek na podstawie art. 2 ust. 1 lit. b, c i d dekretu. Tylko na drodze
procesu cywilnego, sąd jest kompetentny do rozstrzygnięcia tego sporu i jego
przesłanki, tj. czy przedmiotowe działki stanowiły nieruchomości ziemskie.
Wbrew zarzutowi skarżącego Sąd Okręgowy oddalając wniosek o wpis badał
jedynie treść i formę wniosku, treść księgi wieczystej oraz dołączonych do wniosku
dokumentów (art. 6268
§ 2 w zw. z art. 244 § 1 i art. 234 oraz art. 13 § 2 k.p.c.) a zatem
nie naruszył zasad ograniczonej kognicji sądu wieczystoksięgowego.
10
Nie dopuścił się też obrazy art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 229 i art. 232 oraz art.
13 § 2 k.p.c., a także art. 6 k.c., gdyż jak wynika to z powyższych uwag ewentualne
„przyznanie” przez Ministra Infrastruktury, że będące przedmiotem żądania wniosku
nieruchomości nie stanowiły własności Skarbu Państwa dotyczyło tylko podstawy
nabycia przewidzianej w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, i wbrew zarzutowi skarżącego nie
obejmowało żadnych innych tytułów prawnych. Poza tym nie można pominąć, że
stronami postępowania zakończonego decyzją Ministra Infrastruktury z dnia 14 listopada
2008 r. B(…)/08 były inne podmioty, które musiałyby także przyznać i to w odpowiedniej
formie tę okoliczność, co nie nastąpiło.
Zarzut naruszenia art. 178 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji już z tego
względu jest nietrafny, że jak wynika z powyższych uwag, skarżący ma otwartą drogę do
dochodzenia swych praw na drodze procesu. Zarzuty dotyczące wskazanych przepisów
kodeksu postępowania administracyjnego i Prawa o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi nie miały wpływu na wynik sprawy. W powyższych rozważaniach
prawnych założono bowiem, że dołączona do wniosku decyzja Ministra Infrastruktury z
dnia 14 listopada 2008 r. B(…)3/08 korzystała „z ostatecznej ostateczności”. Z kolei
zarzut obrazy art. 378 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. nie został w ogóle uzasadniony.
Zarzut obrazy art. 2 ust. 1 zd. 1 dekretu jest nietrafny z tego względu, że
w postępowaniu wieczystoksięgowym sąd nie może rozstrzygać, ze względu na
ograniczoność jego kognicji, czy objęta wnioskiem nieruchomość była nieruchomością
ziemską w rozumieniu dekretu o reformie rolnej, natomiast stanowisko zawarte przez
Wojewodę X. w przedmiotowych decyzjach nie stanowiło rozstrzygnięcia i służyło tylko
jako zawarta w uzasadnieniu przesłanka ich wydania (por. np. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1994 r., III CZP 54/94, OSNC 1994 nr 11, poz. 215,
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 stycznia 2006 r.,
IV Sa/Wa 1656/05, LEX nr 196471, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 lipca
1997 r., OSAŁ 1997, nr 3, poz. 141, uzasadnienie postanowienia Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2010 r., P 107/08).
Decyzja administracyjna podlega ocenie sądu zarówno co do formy,
autentyczności jak i treści w niej zawartej. Jeżeli z decyzji administracyjnej wyprowadza
się treści składające się na oświadczenie woli w rozumieniu prawa cywilnego, to do
ustalenia rzeczywistego kształtu tego oświadczenia stosuje się odpowiednio art. 60 i 65
k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2006 r., I CSK 272/06, LEX nr
233055). Nie oznacza to jednak jakoby Sąd Okręgowy dopuścił się ich obrazy. Z
11
przyczyn zasygnalizowanych powyżej nie można z decyzji Ministra Infrastruktury z dnia
14 listopada 2008 r. B(…)/08 wywieść wniosku, stosując reguły w nich zawarte, jakoby
zostało złożone w niej oświadczenie, że Skarb Państwa nigdy nie nabył własności
gruntów stanowiących przedmiot sporu.
Z tych względów skarga kasacyjna uległa oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).