Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 51/10
POSTANOWIENIE
Dnia 11 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. Z., L. P. i J. P.
przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie X.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 sierpnia 2010 r.,
zażalenia powodów na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 8 kwietnia 2010 r.,
sygn. akt I ACo (…),
1. oddala zażalenie,
2. zasądza od każdego z powodów na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa kwoty po 100 zł (sto złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 11 września 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów
B. Z., L. P. i J. P. od wyroku Sądu Okręgowego w W. oddalającego powództwo o
zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody X. na rzecz każdego z
powodów kwot po 659 297 zł z odsetkami tytułem odszkodowania za utratę prawa
własności lokali oraz działki gruntu o powierzchni 409 m2
położonych przy ul. G. w W.
Oddalając apelację Sąd nie obciążył powodów kosztami postępowania apelacyjnego,
2
uznając, że ze względu na charakter sprawy, która stanowi refleks nieuregulowanych
zaszłości historycznych i prawnych, oraz na wiek powodów i ich sytuację materialną,
uzasadniającą przyznanie im zwolnienia od kosztów sądowych, zachodzą podstawy do
zastosowania art. 102 k.p.c.
Na skutek zażalenia pozwanego, Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 11
lutego 2010 r. uchylił zawarte w powołanym wyroku postanowienie o kosztach procesu i
przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
oraz orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy podzielił pogląd, że sprawa stanowi „refleks nieuregulowanych
zaszłości historycznych i prawnych”, zauważył jednak, że jest ona jedną z licznych
spraw toczących się na podstawie takiego samego lub zbliżonego stanu faktycznego
oraz takiego samego stanu prawnego i dlatego nie ma charakteru sprawy
precedensowej, co mogłoby uzasadniać zastosowanie art. 102 k.p.c. (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1973 r., I PR 188/73, OSNC 1974, nr 3, poz. 59).
Stwierdził, że wiek strony będącej osobą fizyczną sam przez się nie jest okolicznością
stanowiącą „wypadek szczególnie uzasadniony” w rozumieniu art. 102 k.p.c. Podobnie
zwolnienie od kosztów sądowych nie oznacza automatycznie, że zachodzi wypadek
pozwalający na zastosowanie tego przepisu. W związku z sytuacją materialną powodów
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, podkreślił, że powodowie
nie zostali w całości zwolnieni od kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym,
zwolnienie bowiem powodów B. Z. i L. P. obejmowało jedynie zwolnienie od opłaty od
apelacji i innych opłat w tym postępowaniu, a powód J. P. postanowieniem Sądu
Okręgowego z dnia 3 marca 2009 r. został zwolniony od kosztów sądowych częściowo,
tj. od opłaty od apelacji. Po drugie, stwierdził, że w aktach sprawy znajdują się materiały
pozwalające na przynajmniej częściową ocenę i ustalenie sytuacji materialnej powodów.
Są to oświadczenia dołączone do wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych,
obejmujące dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. W
szczególności z oświadczeń złożonych przez powoda J. P. wynika, że w żadnym razie
jego sytuacji materialnej nie można uznać za trudną.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 8
kwietnia 2010 r. zasądził od każdego z powodów na rzecz pozwanego Skarbu Państwa
– Prokuratorii Generalnej kwoty po 1 800 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego i po 200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego; poza
3
tym nakazał pobrać od każdego z powodów na rzecz Skarbu Państwa – Sądu
Apelacyjnego kwoty po 18 zł z tytułu nieuiszczonej opłaty od zażalenia.
Rozważając możliwość przyjęcia za podstawę orzeczenia o kosztach procesu art.
102 k.p.c., Sąd Apelacyjny stwierdził, że charakter sprawy nie ma przesądzającego
znaczenia, ponieważ nie ma ona charakteru precedensowego. Podobnie wiek powodów
nie usprawiedliwia odstąpienia od wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c. zasady
odpowiedzialności za wynik procesu. Za przyjęciem, że zachodzi „wypadek szczególnie
uzasadniony” w rozumieniu art. 102 k.p.c. nie przemawia również sytuacja materialna
powodów. Powódka B. Z. jest współwłaścicielką działki rekreacyjnej o pow. 903 m2
z
domkiem kempingowym, mieszkania spółdzielczego o pow. 50,60 m2
i – co szczególnie
istotne – ma oszczędności na rachunku bankowym w wysokości 12 374 zł. Powód L. P.
utrzymuje się z renty w wysokości 3 000 zł i ma 9 000 zł oszczędności. Z kolei powód J.
P. jest właścicielem drewnianego domku jednorodzinnego oraz trzech domów na
wynajem, posiada w funduszu emerytalnym pracowników wyższych uczelni kwotę
80 000 $, a ponadto otrzymuje kwoty: 21 516 $ rocznie z federalnego funduszu
świadczeń społecznych i 23 196 $ rocznie z funduszu emerytowanych pracowników
uniwersyteckich.
Uznając, że nie ma podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c., Sąd Apelacyjny,
zgodnie z art. 98 k.p.c. i art. 11 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.), zasądził w równych częściach od
każdego z powodów koszty postępowania apelacyjnego i zażaleniowego w wysokości
wynikającej z § 6 pkt 7 w związku z § 13 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.1348 ze zm.), i zgodnie z art. 113 ust. 1
w związku z art. 19 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), pobrał na rzecz Skarbu Państwa
nieuiszczoną opłatę od zażalenia.
W zażaleniu na to postanowienie powodowie zarzucili Sądowi Apelacyjnemu
naruszenie art. 102 w związku z art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że w
sprawie nie zachodzi „wypadek szczególnie uzasadniony”, pozwalający na
nieobciążenie ich w ogóle kosztami. Podkreślili, iż Sąd pominął aspekt związany z
zasadą sprawiedliwości, powodowie bowiem, jako potomkowie dawnych właścicieli
wyzutych z własności w wyniku bezprawnych działań organów władzy, nie dość, że nie
4
otrzymali żadnej rekompensaty, to dodatkowo ponieśli koszty prawników, których
utrzymują z własnych podatków. Zarzucili ponadto, że ich sytuacja materialna uległa
pogorszeniu, gdyż powódka B. Z. ponosi znaczne wydatki związane z chorobą męża i
musi mieć choćby nikłą rezerwę na wypadek pogorszenia stanu jego zdrowia, powód L.
P. jest inwalidą pierwszej grupy i również ponosi wydatki związane z leczeniem, a
powód J. P. wobec niemożności wynajęcia i sprzedaży domów ponosi znaczne wydatki
związane z ich utrzymaniem. W konkluzji żalący wnieśli o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może
zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle
kosztami. Przytoczony przepis, stanowiący wyjątek od wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c.
zasady odpowiedzialności za wynik procesu, nie podlega wykładni rozszerzającej. Art.
102 k.p.c. nie konkretyzuje pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, dlatego
ustalenie, czy w sprawie zachodzi taki wypadek zależy od oceny sądu, ocena ta musi
jednak uwzględniać wszystkie okoliczności, które mogą mieć wpływ na jej podjęcie. Do
okoliczności takich należą zarówno fakty związane z przebiegiem procesu, jak i
niezwiązane z samym procesem, lecz z sytuacją życiową i materialną strony
przegrywającej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1973 r., I PR 188/73,
OSNCP 1974, nr 3, poz. 59 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia
1973 r., II CZ 210/73, nie publ., z dnia 26 listopada 2009 r., III CZ 51/09, nie publ., z dnia
4 lutego 2010 r., IV CZ 2/10, nie publ., z dnia 22 kwietnia 2010 r., II CZ 22/10, nie publ. i
z dnia 21 lipca 2010 r., III CZ 21/10, nie publ.).
W zażaleniu żalący powracają do podnoszonych wcześniej argumentów
w postaci szczególnego charakteru sprawy, która – ich zdaniem – nie jest zwykłą
sprawą o odszkodowanie, stanowi bowiem próbę poszukiwania choćby częściowej
rekompensaty za niezgodne z prawem działania organów władzy, w wyniku których ich
poprzednicy prawni zostali wyzuci z własności nieruchomości. Nie negując trafności
spostrzeżenia, że sprawa stanowi „refleks nieuregulowanych zaszłości historycznych i
prawnych”, trzeba zauważyć, że argument ten został już poddany ocenie Sądu
Najwyższego. Podkreślane przez żalących źródło roszczenia odszkodowawczego nie
zmienia oceny, że sprawa nie jest sprawą precedensową, lecz jedną z wielu spraw
toczących się na podstawie takiego samego lub zbliżonego stanu faktycznego i tego
samego stanu prawnego. Charakter sprawy sam przez się nie przemawia więc za
5
przyjęciem, że zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102
k.p.c.
Sytuacja życiowa i materialna strony przegrywającej może uzasadniać
odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik procesu, jeżeli jest tak dalece trudna,
że uniemożliwia jej pokrycie kosztów należnych przeciwnikowi. Żalący nie wykazali aż
tak trudnej sytuacji materialnej, która sama przez się mogłaby uzasadniać odstąpienie
od obciążenia ich w ogóle kosztami. Poza tym żalący pomijają okoliczność, że należne
stronie pozwanej – zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu – koszty
zarówno postępowania apelacyjnego, jak i zażaleniowego zostały przez Sąd Apelacyjny
zasądzone według stawek minimalnych.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39814
w związku z
art. 3941
§ 3 k.p.c. oddalił zażalenie, postanawiając o kosztach postępowania
zażaleniowego po myśli art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i
art. 3941
§ 3 k.p.c.