Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 1 września 2010 r.
II UK 77/10
Okresy zatrudnienia u pracodawcy zagranicznego, co do których prze-
pisy stanowiące podstawę prawną skierowania pracownika do pracy za granicą
(por. uchwałę Nr 113 Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1976 r. w sprawie zasad
kierowania specjalistów do pracy za granicą w ramach współpracy gospodar-
czej i naukowo-technicznej, niepublikowana) nie przewidywały obowiązku od-
prowadzania składek na ubezpieczenie społeczne, powinny być kwalifikowane
jako okresy, o których mowa w art. 6 ust. 2 zdanie pierwsze in fine i ust. 2 pkt 1
lit. c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.). Mimo zatem, że składka za te okresy nie została opłacona, to są to okresy
uważane za składkowe i podlegają uwzględnieniu w stażu ubezpieczeniowym.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 1 września
2010 r. sprawy z wniosku Włodzimierza B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w G. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rento-
wego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 września 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 8 września 2009 r. [...] Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił
apelację organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w G. od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
siedzibą w Gdyni z dnia 27 maja 2008 r., zmieniającego decyzję organu rentowego z
dnia 10 grudnia 2007 r. i przyznającego wnioskodawcy Włodzimierzowi B. emeryturę
od dnia 14 stycznia 2008 r. na podstawie art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
2
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.)
Sąd Okręgowy uznał za niesporne w sprawie, że wnioskodawca (urodzony 14
stycznia 1948 r.) spełnił warunek osiągnięcia wymaganego „wieku emerytalnego" w
dniu 14 stycznia 2008 r., legitymuje się wymaganym „ogólnym" stażem ubezpiecze-
niowym, a spór sprowadzał się do oceny spełnienia warunku 15-letniego okresu za-
trudnienia w warunkach szczególnych. Organ rentowy uwzględnił „do zatrudnienia w
warunkach szczególnych” jedynie okres zatrudnienia w wymiarze 13 lat 11 miesięcy i
4 dni, nie uznając zatrudnienia wnioskodawcy wykonywanego w okresach od dnia 27
sierpnia 1981 r. do dnia 11 marca 1982 r., od dnia 3 stycznia 1983 r. do dnia 21
września 1983 r. i od dnia 27 marca 1984 r. do dnia 7 marca 1985 r. na podstawie
umów zawartych za pośrednictwem Morskiej Agencji w G. - u zagranicznych armato-
rów na statkach morskich w żegludze międzynarodowej. Sąd uznał za nieuzasadnio-
ne pominięcie wskazanych wyżej okresów zatrudnienia wnioskodawcy jako pracy w
szczególnych warunkach, przyjmując że składka na ubezpieczenie społeczne została
za te okresy opłacona (wniosek ten Sąd wywiódł z treści zaświadczenia wystawione-
go przez Morską Agencję w G. potwierdzającego wykonywanie pracy w warunkach
szczególnych), a zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 1 d ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, za okresy składkowe uznaje się również przypadające przed dniem 15 listopa-
da 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą - u pracodawców za-
granicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpiecze-
nie społeczne w Polsce. Sąd przywołując pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 5 marca 2002 r., II UK 196/02 (OSNP 2004 nr 8, poz. 144), według
którego do wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy
wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w sta-
nowiących załącznik do rozporządzenia wykazach, jeżeli okresy te uznawane są za
okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 lub art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, orzekł spełnienie przez wnioskodawcę warunku 15-
letniej pracy w szczególnych warunkach i przyznał mu emeryturę od ukończenia
przez niego 60 lat. Wobec powyższego Sąd uznał za niecelowe dokonywanie oceny
charakteru pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w charakterze członka załogi
pływającej statku armatora obcego na podstawie umów zawartych za pośrednictwem
„S.T.G. Ltd" spółki z o.o., która fakt jej wykonywania potwierdziła świadectwami
pracy, w pozostałych okresach zatrudnienia, tj. od dnia 20 grudnia 2002 r. do dnia 16
3
kwietnia 2003 r., od dnia 19 maja 2004 r. do dnia 29 września 2004 r., od dnia 24
sierpnia 2005 r. do dnia 29 grudnia 2005 r., od dnia 14 maja 2006 r. do dnia 8 wrze-
śnia 2006 r., od dnia 31 marca 2007 r. do dnia 21 lipca 2007 r.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 8 września 2009 r. [...] oddalił apelację orga-
nu rentowego, mimo podzielenia podniesionego przez niego w apelacji zarzutu, że w
świetle dowodów dostępnych Sądowi Okręgowemu, brak było podstaw do stwierdze-
nia, że składki na ubezpieczenie społeczne w okresach uznanych przez Sąd za
okresy wykonywania pracy w warunkach szczególnych rzeczywiście zostały opłaco-
ne. Wątpliwość co do faktu opłacania składek, Sąd Apelacyjny wyjaśnił uzyskując od
Morskiej Agencji w G. informację, z której wynika, że składki na ubezpieczenie spo-
łeczne opłacane były od dnia 1 stycznia 1985 r. na podstawie uchwały Rady Mini-
strów Nr 123 z dnia 3 września 1984 r. w sprawie zasad podejmowania pracy przez
obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych (M.P. Nr 23, poz. 157
ze zm.). Tym samym za okresy sporne - składka taka nie została opłacona, bowiem
uchwała Rady Ministrów z dnia 3 września 1984 r. weszła w życie od dnia 1 stycznia
1985 r. i nie mogła dotyczyć kontraktów zawartych przed tą datą (w rozpatrywanej
sprawie ostatni - sporny - kontrakt zawarty został na okres od dnia 27 marca 1984 r.
do dnia 7 marca 1985 r.). W ocenie Sądu Apelacyjnego podstawą prawną skierowa-
nia wnioskodawcy do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego w powoływa-
nych okresach była obowiązująca wówczas uchwała Nr 113 Rady Ministrów z dnia 4
czerwca 1976 r. w sprawie zasad kierowania specjalistów do pracy za granicą w ra-
mach współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej (niepublikowana), uchylona
następnie przez powoływaną wyżej uchwałę Rady Ministrów Nr 123 z dnia 3 wrześ-
nia 1984 r. Z uchwały tej wynika, że w odniesieniu do spornych okresów zatrudnienia
wnioskodawcy u pracodawcy zagranicznego brak było obowiązku odprowadzania
składek na ubezpieczenie społeczne. W związku z powyższym wskazane wyżej
okresy zatrudnienia winny być kwalifikowane jako okresy, o których mowa w art. 6
ust. 2 zdanie pierwsze in fine i ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy o emeryturach i rentach z
FUS i mimo że składka nie została opłacona, są to okresy uważane za składkowe,
podlegające w związku z tym uwzględnieniu w stażu ubezpieczeniowym wniosko-
dawcy, gdy się zważy, że niewątpliwie wnioskodawca wykonywał w tych okresach
pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w wykazie A dział VIII poz. 4, sta-
nowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie
4
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik organu
rentowego i zarzucając naruszenie art. 381 k.p.c., poprzez jego „błędną wykładnię i
zastosowanie, mające niewątpliwy wpływ na wynik postępowania” oraz naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 32
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, poprzez „przyjęcie, że okres wykonywania pracy na kontrakcie zagra-
nicznym, za który nie została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne podlega
zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach”, naruszenie § 3 i 4 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
poprzez „uznanie iż wnioskodawca legitymuje się stażem 15 lat pracy w szczegól-
nych warunkach”, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku jak i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w całości i orzeczenie
co do istoty sprawy poprzez oddalenie odwołania i wskazanie, że opłacanie przez
wnioskodawcę dobrowolnej składki ubezpieczeniowej z tytułu zatrudnienia u armato-
ra zagranicznego nie może stanowić potwierdzenia istnienia stosunku pracy wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c.,
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia,
jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli
taki zarzut okaże się niezasadny). Przywołane w skardze kasacyjnej naruszenie art.
381 k.p.c., poprzez jego „błędną wykładnię i zastosowanie, mające niewątpliwy
wpływ na wynik postępowania” (nota bene bliżej nieuzasadnione w skardze), nie
znajduje w ocenie Sądu Najwyższego żadnego uzasadnienia. Wobec braku uzasad-
nienia tego zarzutu, ogólnie należy wskazać, że art. 381 k.p.c., stanowiący, że sąd
drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać
w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się
5
na nie wynikła później, określając przesłanki, od których zależy możliwość pominię-
cia przez sąd drugiej instancji tzw. Nowości, wskazuje, że zasadą jest dopuszczal-
ność powoływania nowych faktów i dowodów. W świetle orzecznictwa Sądu Najwyż-
szego w przyjętym systemie apelacji celem postępowania apelacyjnego jest ponow-
ne i wszechstronne zbadanie sprawy pod względem faktycznym i prawnym przy za-
chowaniu zasady koncentracji materiału faktycznego i dowodowego przed sądem
pierwszej instancji. Dopuszczalność nowego materiału procesowego przed sądem
apelacyjnym jest regułą, doznaje ona jednak ograniczenia poprzez unormowanie art.
381 k.p.c. Sąd drugiej instancji jest zobowiązany na wniosek strony materiał ten uzu-
pełnić, jeżeli jest to konieczne do rozstrzygnięcia sprawy, lecz równocześnie jest
uprawniony do pominięcia nowych faktów i dowodów zgłoszonych dopiero w postę-
powaniu apelacyjnym, gdy zachodzą przesłanki określone wymienionym przepisem
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 797/00, niepubliko-
wany).
Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego, należy zauważyć,
że podstawą prawną żądania emerytury w wieku niższym niż wymagany dla męż-
czyzn wiek 65 lat jest w przypadku wnioskodawcy przepis art. 32 ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
który stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. będą-
cymi pracownikami, o których mowa w ust. 2 - 3, zatrudnionymi w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż
określony w art. 27 pkt 1. Przepis art. 32 pkt 4 stanowi, że wiek emerytalny, rodzaje
prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust.
2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychcza-
sowych. Przepisami dotychczasowymi w rozumieniu tego przepisu są przepisy roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Do wnioskodawcy ma za-
stosowanie przepis § 4 ust. 1, który w stosunku do pracownika, który wykonywał
prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, zawiera następujące
wymogi: wiek emerytalny wynoszący dla mężczyzn 60 lat, okres zatrudnienia wyno-
szący dla mężczyzn 25 lat i co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.
Przez okres zatrudnienia rozumie się zgodnie z terminologią używaną w powołanej
ustawie okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w art. 6 i 7 oraz art. 10 ust. 1,
natomiast okresy pracy w szczególnych warunkach, to okresy wymienione w wyka-
6
zach A i B załącznika do rozporządzenia oraz inne okresy pracy lub służby wymie-
nione w § 4 ust. 3 i w § 5 - 10. Przepis art. 6 ust. 2 stanowi, iż za okresy składkowe
uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które
została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obo-
wiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, co dotyczy także (zgodnie z
pkt 1 lit. c tego artykułu) obywateli polskich zatrudnionych za granicą - w organiza-
cjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zo-
stali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrud-
nieni za zgodą właściwych władz polskich; zgoda nie jest wymagana w stosunku do
pracowników, którzy wyjechali za granicę przed dniem 9 maja 1945 r. Sąd Apela-
cyjny wskazał, że w rozpatrywanej sprawie składki na ubezpieczenie społeczne
opłacane były od dnia 1 stycznia 1985 r. na podstawie uchwały Rady Ministrów Nr
123 z dnia 3 września 1984 r. w sprawie zasad podejmowania pracy przez obywateli
polskich za granicą u pracodawców zagranicznych, tym samym za okresy sporne -
składka taka nie została opłacona, bowiem uchwała Rady Ministrów z 3 września
1984 r. weszła w życie od dnia 1 stycznia 1985 r. i nie mogła dotyczyć kontraktów
zawartych przed tą datą, a ostatni (sporny) kontrakt zawarty został na okres od dnia
27 marca 1984 r. do dnia 7 marca 1985 r. Jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego,
którą Sąd Najwyższy w pełni aprobuje, podstawą prawną skierowania wnioskodawcy
do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego w powoływanych spornych okre-
sach była obowiązująca wówczas uchwała Nr 113 Rady Ministrów z dnia 4 czerwca
1976 r. w sprawie zasad kierowania specjalistów do pracy za granicą w ramach
współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej (niepublikowana) i uchylona na-
stępnie przez powoływaną wyżej uchwałę Rady Ministrów Nr 123 z dnia 3 września
1984 r. Z treści tej uchwały wynika, że w odniesieniu do spornych okresów zatrud-
nienia wnioskodawcy u pracodawcy zagranicznego brak było obowiązku odprowa-
dzania składek na ubezpieczenie społeczne. W związku z powyższym te okresy za-
trudnienia winny być kwalifikowane jako okresy, o których mowa w art. 6 ust. 2 zda-
nie pierwsze in fine i ust. 2 pkt 1 lit. C ustawy o emeryturach i rentach. Mimo zatem
że składka za te okresy nie została opłacona, to są to okresy uważane za składkowe
i podlegają uwzględnieniu w stażu ubezpieczeniowym wnioskodawcy, skoro niewąt-
pliwie wnioskodawca wykonywał w tych okresach pracę w szczególnych warunkach,
o której mowa w wykazie A dział VIII poz. 4, stanowiącym załącznik do rozporządze-
nia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.
7
Tak więc gdy także zarzut naruszenia prawa materialnego nie jest usprawie-
dliwiony, skarga kasacyjna okazała się pozbawiona podstaw, co mając na względzie
Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji w oparciu o art. 39814
k.p.c.
========================================