Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 58/10
POSTANOWIENIE
Dnia 16 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z powództwa Regionalnego Funduszu Gospodarczego S.A.
w C.
przeciwko AK – Partner Andrzej K. sp. j. w N.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 16 września 2010 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 9 marca 2010 r.,
„1. Czy wyrok pozbawiający wykonalności tytuł wykonawczy
w postaci orzeczenia sądowego z powodu wystąpienia zdarzenia
uniemożliwiającego egzekwowanie zobowiązania przez pozwanego
(art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.) korzysta z rozszerzonej prawomocności
materialnej wobec osoby, która w toku sprawy o pozbawienie
wykonalności tytułu wykonawczego nabyła uprawnienie objęte tym
tytułem ale nie weszła do sprawy w miejsce pozwanego – zbywcy
(art. 192 pkt 3 k.p.c.), a uzyskała przed uprawomocnieniem się
wyroku klauzulę wykonalności na swoją rzecz (art. 788 § 1 k.p.c.)?;
w razie negatywnej odpowiedzi:
2
2. Czy dłużnik, w powództwie o pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego, skierowanym przeciwko nabywcy wierzytelności,
powołując się na wyrok wydany w warunkach opisanych w pkt 1,
może kwestionować przejście obowiązku w rozumieniu art. 840 pkt 1
k.p.c.?"
odmawia podjęcia uchwały.
3
Uzasadnienie
Regionalny Fundusz Gospodarczy S.A. w C. w powództwie skierowanym
przeciwko AK-PartnerAndrzej K. sp. j. w N. wniósł o pozbawienie wykonalności
tytułu wykonawczego, którym jest nakaz zapłaty wystawiony przez Sąd Rejonowy w
dniu 30 listopada 1999 r., sygn. akt VI Ng 2965/99, wydany przeciwko jego
poprzednikowi prawnemu – Hucie C. S.A. w C., zaopatrzony postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 17 listopada 2008 r. w klauzulę wykonalności na rzecz
pozwanej, jako nabywcy wierzytelności, której dotyczy nakaz zapłaty. Powód
powołał się na podstawy pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności
przewidziane w art. 840 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. Wierzytelność, której dotyczy
wymieniony nakaz zapłaty, pozwana nabyła od APR Krzysztof R. sp.j. w K.,
będącej kolejnym nabywcą tej wierzytelności. Nabycie wierzytelności przez
pozwaną nastąpiło w dniu 11 lipca 2008 r., w toku sprawy wytoczonej przez Hutę C.
S.A. w C. przeciwko ostatnio wymienionej Spółce o pozbawienie wykonalności
tytułu wykonawczego, którym jest nakaz zapłaty Sądu Rejonowego z dnia 30
listopada 1999 r., sygn. akt VI Ng 2965/99, któremu postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 15 lipca 2004 r. nadana została klauzula wykonalności na
rzecz tej spółki. Pozwana nie wstąpiła do postępowania w tej sprawie. Zakończyło
się ono wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 23 października 2009 r., oddalającym
apelację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 25 września 2008 r., którym
powództwo zostało uwzględnione. Podstawą tego rozstrzygnięcia było ustalenie,
że po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie w postaci ziszczenia się
warunku rozwiązującego przewidzianego w umowach przelewu wierzytelności,
skutkującego jej powrót do pierwotnego wierzyciela (Polskiej Grupy Energetycznej
S.A.) i APR Krzysztof R. sp.j. w K. nie jest uprawniona do jej egzekwowania (art.
840 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy odrzucił pozew.
Sąd ten, z powołaniem się na art. 192 pkt 3 w związku z art. 365 i art. 366 k.p.c.
uznał, że wyrok Sądu Okręgowego z dnia 25 września 2008 r. korzysta z
4
rozszerzonej prawomocności materialnej, która obejmuje pozwaną i w tej sytuacji
ma miejsce prawomocne osądzenie sprawy (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Przy rozpoznawaniu zażalenia powoda na wymienione wyżej postanowienie
Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości, które ujął w przytoczonych w sentencji
zagadnieniach prawnych i na podstawie art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
zagadnienia te przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Rozstrzygnięcie zagadnienia objętego pierwszym pytaniem postawionym
Sądowi Najwyższemu nie ma znaczenia dla wyniku sprawy, w której pytanie to
zostało zadane. Dotyczy ono mianowicie tego, czy prawomocny wyrok
pozbawiający wykonalności tytuł wykonawczy, którym jest tytuł egzekucyjny
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na rzecz zbywcy prawa (zbywcy
wierzytelności) objętego tym tytułem egzekucyjnym, korzysta z rozszerzonej
prawomocności, obejmującej nabywcę prawa (nabywcę wierzytelności). Odpowiedź
na to pytanie nie jest jednakże potrzebna dla rozstrzygnięcia sprawy o pozbawienie
wykonalności tytułu wykonawczego, którym wprawdzie jest ten sam tytuł
egzekucyjny, ale zaopatrzony w klauzulę wykonalności na rzecz nabywcy prawa
(nabywcy wierzytelności) objętego tym tytułem egzekucyjnym. Stosownie do
art. 776 zd. drugie k.p.c. tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony
w klauzulę wykonalności. Tytuł wykonawczy, którym jest tytuł egzekucyjny
zaopatrzony w klauzulę wykonalności na rzecz określonej osoby jest innym tytułem
wykonawczym niż tytuł wykonawczy, którym jest ten sam tytuł egzekucyjny, ale
zaopatrzony w klauzulę wykonalności na rzecz innej osoby. Przyjęcie, że
pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, którym jest nakaz zapłaty Sądu
Rejonowego z dnia 30 listopada 1999 r., sygn. akt VI Ng 2965/99, zaopatrzony w
klauzulę wykonalności na rzecz APR Krzysztof R. sp.j. w K., odnosi skutek w
stosunku do pozwanej, mogłoby jedynie świadczyć o prawomocnym osądzeniu w
stosunku do pozwanej sprawy o pozbawienie wykonalności tego tytułu
wykonawczego, a nie tytułu wykonawczego, którym jest ten sam nakaz zapłaty, ale
zaopatrzony w klauzulę wykonalności na rzecz pozwanej. Rozszerzona
prawomocność materialna wyroku jest kategorią w sferze podmiotowej (obejmuje
5
inne osoby niż strony sporu rozstrzygniętego prawomocnym wyrokiem – zob. art.
435 § 1, art. 452 i art. 458 k.p.c., art. 254 § 1 i 4 oraz art. 427 § 1 i 4 k.s.h., art. 42 §
Prawa spółdzielczego). Dla dopuszczalności postępowania w innej sprawie (art.
199 § 1 pkt 2 k.p.c.) ma znaczenie, tak jak „zwykła” prawomocność materialna (art.
366 k.p.c.), tylko gdy przedmiot postępowania w tej sprawie jest taki sam jak
przedmiot objęty prawomocnym wyrokiem.
Pomijając kwestię przedmiotowej tożsamości toczącego się postępowania
i prawomocnego wyroku należy zauważyć, że konsekwencją przyjęcia
rozszerzonej prawomocności wyroku Sądu Okręgowego z dnia 25 września 2008
r., obejmującej pozwaną, skutkowałoby – tak jak uczynił to Sąd Okręgowy w B. –
odrzuceniem pozwu w sprawie, w której zagadnienia prawne przedstawione zostały
do rozstrzygnięcia (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.). W tej sytuacji jedyną drogą obrony
powoda przed egzekucją wszczętą przeciwko niemu przez pozwaną na podstawie
tytułu wykonalności, którym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę
wykonalności na jej rzecz, byłoby żądanie umorzenia postępowania egzekucyjnego
wobec pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności wymienionym wyrokiem
(art. 825 pkt 2 k.p.c.). Według sentencji tego wyroku nie pozbawia on jednakże
wykonalności tytułu wykonawczego, którym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w
klauzulę wykonalności na rzecz pozwanej. Trafnie w uzasadnieniu postanowienia,
którym przedstawione zostały Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienia prawne, Sąd Apelacyjny przywołał utrwalony w orzecznictwie pogląd
co do możliwości badania zakresu powagi rzeczy osądzonej na podstawie
uzasadnienia wyroku, jeżeli nie wynika ona z jego sentencji. Możliwość taką ma
jednakże tylko sąd. Komornik, który nie jest uprawniony do badania zasadności i
wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym (art. 804 k.p.c.), nie jest
też uprawniony do badania na podstawie uzasadnienia wyroku pozbawiającego
tytuł wykonawczy wykonalności ani na żadnej innej podstawie, czy wyrok korzysta z
rozszerzonej prawomocności obejmującej inną osobę niż wymieniona w klauzuli
wykonalności i stwierdzenia, że pozbawienie wykonalności orzeczone tym
wyrokiem obejmuje tytuł wykonawczy, którym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w
klauzulę wykonalności na rzecz innej osoby.
6
Jeżeli powód kwestionuje przejście na pozwanego prawa (wierzytelności),
którego dotyczy tytuł egzekucyjny, bądź powołuje się na zdarzenie zaszłe po
powstaniu tytułu egzekucyjnego, wskutek którego zobowiązanie wygasło lub nie
może być egzekwowane, właściwą drogą obrony jest obrona przed nadaniem
przeciwko niemu klauzuli wykonalności (art. 788 k.p.c.) i podniesienie odpowiednich
zarzutów w tym postępowaniu. W razie nieskorzystania z tej drogi pozostaje
wytoczenie powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego (art. 840
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.). Prawomocny wyrok pozbawiający wykonalności tytuł
wykonawczy, którym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności
na rzecz zbywcy prawa (wierzytelności) jest dokumentem urzędowym
stwierdzającym zaistnienie okoliczności, których następstwem stało się wydanie
tego wyroku. Jeżeli strona przeciwna nie udowodni ich nieprawdziwości (art. 252
k.p.c.), wyrok ten jest wystarczającą podstawą do przyjęcia ich za udowodnione
w sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, którym jest tytuł
egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności na rzecz pozwanej jako
nabywcy prawa (wierzytelności).
2. Zagadnienie objętego drugim pytaniem postawionym Sądowi
Najwyższemu nie jest zagadnieniem mogącym budzić poważne wątpliwości,
wymagającym rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy.
Zdarzeniem, która daje podstawę do nadania klauzuli wykonalności na rzecz
nabywcy uprawnienia objętego tytułem egzekucyjnym, jest ważne nabycie przez
niego tego uprawnienia (art. 788 k.p.c.). Jeżeli zdarzenie takie stało się podstawą
nadania klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy, a dłużnik przeczy temu
zdarzeniu, z art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. wynika wprost, że może on w drodze
powództwa żądać pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego. O znaczeniu
dla tego postępowania prawomocnego wyroku pozbawiającego wykonalności tytuł
wykonawczy, którym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności
na rzecz zbywcy prawa, powiedziano wyżej.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia
uchwały (art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym
(Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).
7