Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2010 R.
I KZP 15/10
1. Straż gminna (miejska) nie jest uprawniona do złożenia wniosku o
ukaranie za wykroczenie z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 prawa o ruchu
drogowym wobec właściciela lub posiadacza pojazdu, który nie wykonał
obowiązku wskazania, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania
w oznaczonym czasie, albowiem zakres tego uprawnienia w sprawach o
wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji w
związku z naruszeniem konkretnych przepisów ruchu drogowego, został
ograniczony w art. 129b ust. 2 pkt 1 i 2 prawa o ruchu drogowym do kieru-
jącego pojazdem albo innego uczestnika ruchu.
2. W sytuacji, gdy doręczenie żądania, o którym mowa w art. 78 ust.
4 prawa o ruchu drogowym, nastąpiło w trybie art. 133 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z
art. 38 § 1 k.p.s.w., trzeba oddzielić procesowy aspekt doręczenia pisma,
którego skuteczność może opierać się na domniemaniu, od materialnych
podstaw odpowiedzialności, których nie można domniemywać.
Przewodniczący: sędzia SN J. Szewczyk.
Sędziowie SN: J. Matras, D. Świecki (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Krzysztofa H., po rozpoznaniu w Izbie
Karnej na posiedzeniu w dniu 30 września 2010 r., przekazanego na pod-
stawie art. 441 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.w. postanowieniem Sądu
Okręgowego w T. z dnia 18 maja 2010 r., zagadnienia prawnego wymaga-
jącego zasadniczej wykładni ustawy:
2
„Czy wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 65 § 2 k.w. (ewentual-
nie z art. 97 k.w.) niespełnienie obowiązku określonego w art. 78 ust. 4
ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tj. Dz. U. z
2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.), gdy doręczenie kierowanego do właści-
ciela lub posiadacza pojazdu żądania udzielenia informacji przez upraw-
niony organ, nastąpiło w formie doręczenia awizowanego (art. 133 § 1 i 2
k.p.k. w zw. z art. 38 § 1 k.p.w.)?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się w następującej sytuacji procesowej. Straż Miejska w T. skierowała do
Sądu Rejonowego w T. wniosek o ukaranie Krzysztofa H. za to, że od dnia
3 października 2009 r. do dnia 8 marca 2010 r. jako właściciel samochodu
marki Volkswagen, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udzielił
uprawnionemu organowi jakim jest Straż Miejska w T., informacji co do
osoby, która popełniła wykroczenie drogowe tym pojazdem w dniu 3 paź-
dziernika 2009 r. około godz. 9.25 przy ulicy B., polegające na zaparkowa-
niu w/w pojazdu w bramie wjazdowej z napisem „brama wjazdowa nie za-
stawiać”, tj. za wykroczenie z art. 65 § 2 k.w., art. 97 k.w. w zw. z art. 78
ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U.
z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm. – dalej w skrócie p.r.d.). Upoważniony
sędzia Sądu Rejonowego w T. postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2010 r.,
na podstawie art. 59 § 2 k.p.s.w. w zw. z art. 5 § 1 pkt 4 k.p.s.w. (prawidło-
wa podstawa prawna to art. 5 § 1 pkt 2 k.p.s.w. – uwaga SN), odmówił
3
wszczęcia postępowania. W uzasadnieniu sędzia wskazał, że w sprawie
brak jest dowodu, iż obwiniony zapoznał się z treścią pisma Straży Miej-
skiej stanowiącego wezwanie do wskazania, w trybie art. 78 ust. 4 p.r.d.,
komu powierzył pojazd, gdyż pismo to było awizowane. Dlatego też, zda-
niem sędziego, brak było podstaw do stwierdzenia, że obwiniony znał treść
wskazanego obowiązku, z którym ustawa łączy odpowiedzialność z art. 65
§ 2 k.w.
Zażalenie na to postanowienie wniosła Straż Miejska w T. zarzucając
obrazę prawa materialnego w postaci art. 65 § 2 i art. 97 k.w. w zw. z art.
78 ust. 4 p.r.d. poprzez wadliwą jego wykładnię. W konkluzji skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Rozpoznając to zażalenie Sąd Okręgowy w T. powziął wątpliwość
przedstawioną w pytaniu prawnym.
Prokurator Prokuratury Generalnej złożył wniosek o odmowę podjęcia
uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniosek prokuratora o odmowę podjęcia uchwały – z przyczyn w nim
wskazanych – jest w pełni zasadny. Stosownie do treści art. 441 § 1 k.p.k.
w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w. skuteczne przekazanie Sądowi Najwyższemu
do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego może nastąpić pod warunkiem
kumulatywnego spełnienia następujących przesłanek. Musi to być „zagad-
nienie prawne”, które wymaga „zasadniczej wykładni ustawy” i wyłoni się
„przy rozpoznaniu środka odwoławczego”, zaś wyjaśnienie tego zagadnie-
nia ma znaczenie dla wydania orzeczenia w konkretnej sprawie. Ten ostat-
ni warunek nie będzie spełniony wówczas, gdy zachodzi bezwzględna
przyczyna odwoławcza, a pytanie nie dotyczy tej przyczyny. Tak też jest w
niniejszej sprawie, w której występuje ujemna przesłanka procesowa okre-
ślona w art. 5 § 1 pkt 9 k.p.s.w., stanowiąca bezwzględną przyczynę odwo-
4
ławczą z art. 104 § 1 pkt 7 k.p.s.w., w postaci braku skargi uprawnionego
oskarżyciela.
W postępowaniu w sprawach o wykroczenia, zgodnie z art. 17 § 3
k.p.s.w., straż gminna (miejska) może uzyskać status oskarżyciela publicz-
nego tylko wówczas, gdy w zakresie swego działania ujawniła wykroczenie
i wystąpiła w związku z tym z wnioskiem o ukaranie. W odniesieniu do kon-
troli ruchu drogowego uprawnienia straży gminnej (miejskiej) wynikają z art.
11 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz.
U. Nr 123, poz. 779 ze zm.), który stanowi, że do zadań straży należy czu-
wanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego – w zakresie określo-
nym w przepisach o ruchu drogowym. W art. 129b ust. 2 pkt 1 i 2 p.r.d. za-
kres działania straży określony został w ten sposób, że strażnicy gminni
(miejscy) są uprawnieni do wykonywania kontroli ruchu drogowego jedynie
wobec kierującego pojazdem oraz uczestnika ruchu. Z przepisu tego więc
wyraźnie wynika, że strażnicy gminni (miejscy) nie mają uprawnień kontrol-
nych w stosunku do właściciela lub posiadacza pojazdu, co do którego nie
ma pewności, że w chwili popełnienia wykroczenia był kierującym lub
uczestnikiem ruchu, naruszając przy tym konkretne przepisy o ruchu dro-
gowym (por. postanowienie SN z dnia 29 czerwca 2010 r., I KZP 8/10,
OSNKW 2010, z. 9, poz. 76; wyrok SN z dnia 25 maja 2010 r., III KK
116/10, niepubl.).
Natomiast straż gminna (miejska), w ramach czynności wyjaśniają-
cych (art. 54 § 1 w zw. z art. 56 § 2 k.p.s.w.), prowadzonych w związku z
podejrzeniem popełnienia wykroczenia przez nieustalonego kierującego
pojazdem lub innego uczestnika ruchu, który naruszył przepisy wymienione
w art. 129b ust. 2 pkt 1 i 2 p.r.d., może na podstawie art. 78 ust. 4 p.r.d.
wezwać właściciela lub posiadacza pojazdu do wskazania, komu powierzył
pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie. Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2010 r. (I KZP 8/10, OSNKW 2010, z.
5
9, poz. 76) uznał, że niewypełnienie tego obowiązku, może stanowić wy-
kroczenie z art. 97 k.w. Jednakże, zgodnie z art. 17 § 3 k.p.s.w., uprawnie-
nia oskarżyciela publicznego przysługują straży gminnej (miejskiej) tylko
wówczas, gdy podjęła czynności „w zakresie swojego działania”. Dlatego
też należy stwierdzić, że straż gminna (miejska) nie jest uprawniona do
złożenia wniosku o ukaranie za wykroczenie z art. 97 k.w. w zw. z art. 78
ust. 4 p.r.d. wobec właściciela lub posiadacza pojazdu, który nie wykonał
obowiązku wskazania, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania
w oznaczonym czasie, albowiem zakres tego uprawnienia w sprawach o
wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji w
związku z naruszeniem konkretnych przepisów ruchu drogowego, został
ograniczony w art. 129b ust. 2 pkt 1 i 2 p.r.d. do kierującego pojazdem albo
innego uczestnika ruchu.
W rozpoznawanej sprawie Straż Miejska w T. skierowała wniosek o
ukaranie przeciwko właścicielowi pojazdu o wykroczenie z art. 65 § 2 k.w.,
art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d., choć z przyczyn wskazanych wyżej,
nie była uprawniona do jego złożenia. W tym stanie rzeczy wystąpiła bez-
względna przyczyna odwoławcza z art. 104 § 1 pkt 7 k.p.s.w. w zw. z art. 5
§ 1 pkt 9 k.p.s.w.
W związku z tym stwierdzeniem udzielenie odpowiedzi na zadane py-
tanie nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia kwestii zawartej w
środku odwoławczym. Pomimo braku warunków do podjęcia uchwały
wskazać jednak należy, że podniesione w pytaniu prawnym zagadnienie
opiera się na założeniu, iż od sposobu doręczenia zależy ocena wypełnie-
nia znamion wskazanego wykroczenia. Jednakże w sytuacji, gdy doręcze-
nie żądania, o którym mowa w art. 78 ust. 4 p.r.d., nastąpiło w trybie art.
133 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 38 § 1 k.p.s.w., to trzeba oddzielić procesowy
aspekt doręczenia pisma, którego skuteczność może opierać się na do-
mniemaniu, od materialnych podstaw odpowiedzialności, których nie moż-
6
na domniemywać. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd,
że właściciel lub posiadacz pojazdu, który odmawia udzielenia informacji o
osobie, której powierzył pojazd, narusza art. 78 ust. 4 p.r.d. wówczas, gdy
został on użyty zgodnie z jego wolą i wiedzą przez osobę mu znaną, a więc
gdy wie, kto kierował lub używał jego pojazdu w oznaczonym czasie. W
takiej sytuacji, niewypełnienie obowiązku z art. 78 ust. 4 p.r.d., jest umyśl-
nym zachowaniem. Dlatego też wykroczenie z art. 97 k.w. w zw. z art. 78
ust. 4 p.r.d. ma charakter wykroczenia umyślnego (por. postanowienie z
dnia 29 czerwca 2010 r., I KZP 8/10, OSNKW 2010, z. 9, poz. 76). Dodat-
kowo trzeba zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 78 ust. 4 p.r.d., obowiązek
wskazania osoby, której został powierzony pojazd do kierowania lub uży-
wania w oznaczonym czasie, powstaje tylko wówczas, gdy uprawniony or-
gan wystąpi z takim żądaniem. Wówczas naruszenie tego obowiązku mo-
że polegać na złożeniu oświadczenia o odmowie wskazania tej osoby albo
też na nieudzieleniu odpowiedzi na zadane pytanie. Jednakże w każdym
wypadku po stronie osoby zobowiązanej musi istnieć świadomość żądania
udzielenia takiej informacji. Nie ma przy tym znaczenia w jakiej formie takie
żądanie zostanie przekazane, gdyż istotne jest, czy dana osoba miała
świadomość, że została wezwana przez uprawniony organ do wskazania,
komu powierzyła pojazd do kierowania lub używania oraz czy taką wiedzę
rzeczywiście posiadała. Zgodnie zaś z zasadą ciężaru dowodu, to na
oskarżycielu spoczywa obowiązek udowodnienia tych okoliczności. Obwi-
nionego chroni bowiem zasada domniemania niewinności (art. 5 § 1 k.p.k.
w zw. z art. 8 k.p.s.w.), co wyłącza możliwość domniemania świadomości
wypełnienia znamion wykroczenia z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d.
Z tych też względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.