Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2010 R.
I KZP 17/10
Przedmiotem przepadku na podstawie art. 29 pkt 2 k.k.s. może być,
w zależności od okoliczności konkretnej sprawy, zarówno sam ciągnik sio-
dłowy, naczepa, jak i ciągnik siodłowy z naczepą (art. 53 § 18 k.k.s.).
Przewodniczący: sędzia SN J. Szewczyk (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Matras, D. Świecki.
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Petro S. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na
posiedzeniu w dniu 30 września 2010 r., przedstawionego na podstawie
art. 441 § 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. postanowieniem Sądu Okrę-
gowego w S. z dnia 17 czerwca 2010 r., zagadnienia prawnego wymagają-
cego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy przez narzędzie lub inny przedmiot stanowiący mienie ruchome, które
służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego w
rozumieniu art. 29 pkt 2 k.k.s. należy rozumieć zestaw składający się z cią-
gnika siodłowego z naczepą czy też samą naczepę w sytuacji gdy jedynie
w naczepie zostały ukryte przedmioty pochodzące z przestępstwa?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Okręgowy w S. cytowane na wstępie zagadnienie prawne prze-
kazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w następującej sytuacji pro-
cesowej.
Petro S. został oskarżony o to, że w dniu 19 października 2009 r. w
miejscowości B., sprowadził na terytorium kraju wyroby akcyzowe w posta-
ci 15 000 paczek papierosów marki „L&M”, które uprzednio wprowadził na
obszar celny Wspólnoty Europejskiej z Ukrainy bez zgłoszenia celnego i
przedstawienia organowi celnemu, przez co naraził na uszczuplenie należ-
ności celne w kwocie 17 185,00 zł oraz podatkowe w kwocie 160 188,00 zł,
w tym podatek akcyzowy w wysokości 122 823,00 zł, tj. o czyn z art. 86 § 1
i 3 k.k.s. w zb. z art. 54 § 1 i 2 k.k.s. w zb. z art. 63 § 2 i 6 k.k.s. w zw. z art.
7 § 1 k.k.s. w zw. z art. 2 § 2 k.k.s.
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2010 r.:
I. oskarżonego Petro S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego czy-
nu i na podstawie art. 54 § 1 i 2 k.k.s. w zw. z art. 7 § 2 k.k.s. w zw. z
art. 2 § 2 k.k.s. wymierzył mu karę grzywny w wysokości 450 stawek
dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki za równoważną kwocie
70 zł;
II. na podstawie art. 29 pkt 1 k.k.s. w zw. z art. 30 § 2 k.k.s. i art. 31 § 1 i
6 k.k.s. orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa dowodów rzeczo-
wych w postaci 15 000 sztuk paczek papierosów i zarządził ich znisz-
czenie;
III. na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. nakazał
zwrócić interwenientowi Mykola B. dowód rzeczowy w postaci ciągnika
siodłowego marki DAF oraz naczepy marki PANAV;
3
IV. na podstawie art. 32 § 1 k.k.s. orzekł środek karny ściągnięcia od
oskarżonego równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów w po-
staci ciągnika siodłowego marki DAF w kwocie 35 400 zł oraz naczepy
ciężarowej marki PANAV w kwocie 73 500 zł.
Powyższy wyrok na niekorzyść oskarżonego zaskarżył prokurator
Prokuratury Rejonowej w S. w części dotyczącej orzeczenia o karze oraz
środku karnym w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej mienia ru-
chomego, które służyło do popełnienia przestępstwa skarbowego.
W przedstawionej sytuacji procesowej Sąd odwoławczy, zważywszy,
że środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spo-
wodować orzeczenie także na jego korzyść (art. 434 § 2 k.p.k. w zw. z art.
113 § 1 k.k.s.), powziął wątpliwości, które przedstawił w trybie art. 441 § 1
k.p.k. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o odmowę podjęcia uchwa-
ły, wskazując, że Sąd Okręgowy nie wykazał, iż zachodzi potrzeba doko-
nania wykładni ustawy o charakterze zasadniczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stanowisko prokuratora Prokuratury Generalnej okazało się trafne.
W doktrynie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że wystąpienie z
pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego w trybie art. 441 § 1 k.p.k. jest
zasadne, jeśli istnieją następujące warunki:
1. w postępowaniu odwoławczym wyłoniło się „zagadnienie prawne”,
czyli istotny problem interpretacyjny, a więc taki, który dotyczy przepisu
rozbieżnie interpretowanego w praktyce sądowej lub przepisu o wadliwej
redakcji albo niejasno sformułowanego, dającego możliwość różnych prze-
ciwstawnych interpretacji;
2. zagadnienie to wymaga „zasadniczej wykładni ustawy”, czyli prze-
ciwdziałania rozbieżnościom interpretacyjnym, już zaistniałym w orzecznic-
twie, bądź mogącym – z uwagi np. na istotne różnice poglądów doktryny –
4
w nim zaistnieć, które to rozbieżności są niekorzystne dla prawidłowego
funkcjonowania prawa w praktyce;
3. pojawiło się ono „przy rozpoznawaniu środka odwoławczego”, a
więc jest powiązane z konkretną sprawą i to w taki sposób, że od rozstrzy-
gnięcia tego zagadnienia prawnego zależy rozstrzygnięcie danej sprawy
(por. R. Stefański: Instytucja pytań prawnych do Sądu Najwyższego w
sprawach karnych, Kraków 2001, s. 264 – 299 i podane tam orzecznictwo).
Analiza treści pytania prawnego przedstawionego przez Sąd Okrę-
gowy pozwala na stwierdzenie, że nie spełnia ono zaprezentowanych w
pkt. 1 i 2 wymogów, stąd też sformułowanie w sprawie wiążącego zapatry-
wania naruszyłoby ustanowioną w art. 8 § 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1
k.k.s. zasadę samodzielności jurysdykcyjnej sądu. Ponadto Sąd odwoław-
czy nie wskazuje przepisu, który jego zdaniem jest zredagowany w wadliwy
czy niejasny sposób. W rzeczywistości Sąd pytający prosi o ocenę, czy w
rozpoznawanej sprawie przedmiotem służącym lub przeznaczonym do po-
pełnienia przestępstwa była tylko naczepa, w której ukryto przemycane pa-
pierosy, czy także ciągnik siodłowy, który wraz z naczepą stanowił pojazd
członowy, którym poruszał się sprawca przemytu. Innymi słowy, mimo że
Sąd Okręgowy zna dotychczasowe ustalenia w sprawie, iż Petro S. udo-
stępnił nieznanym mężczyznom na około 2 do 3 godzin ciągnik i naczepę
celem dokonania załadunku papierosów, które następnie przemycił – pod
pozorem potrzeby dokonania „zasadniczej wykładni ustawy” domaga się
ustalenia przez Sąd Najwyższy, jakie przedmioty służyły lub były przezna-
czone do popełnienia konkretnego przestępstwa skarbowego. Sąd odwo-
ławczy pyta wprost „ale czy tylko naczepa?”
Przedmiotem pytania prawnego nie może być sposób rozstrzygnięcia
sprawy lub konkretnej sytuacji procesowej, gdyż zadaniem Sądu Najwyż-
szego orzekającego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. jest dokonanie „za-
sadniczej wykładni ustawy”, a nie udzielanie porad, jak należy rozstrzygnąć
5
konkretną sprawę (por. R. A. Stefański: op. cit. s. 254 – 261, 352 – 371 i
podane tam orzecznictwo).
Wbrew wywodom Sądu Okręgowego w S. w orzecznictwie oraz dok-
trynie nie ujawniły się rozbieżności, co do interpretacji art. 29 pkt 2 k.k.s. w
omawianym zakresie.
Zauważył to także Sąd pytający, który jednoznacznie stwierdził: „Ża-
den z autorów komentarzy nie ogranicza przepadku jedynie do naczepy (w
której znajdowały się papierosy) wyłączając ciągnik, bez którego naczepa
nie byłaby w ruchu i nie przemieszczałaby się z miejsca na miejsce”.
Powołane w uzasadnieniu postanowienia o przedstawieniu zagad-
nienia prawnego rzekome przykłady rozbieżności w orzecznictwie, jedno-
znacznie świadczą o czymś odwrotnym, czyli jednolitej i konsekwentnej linii
orzeczniczej w tym zakresie. Sąd odwoławczy wywiódł mianowicie ... „w
orzecznictwie poglądy są różne – m. in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku wy-
rokiem z dnia 9 lutego 2010 r., AKa 198/09 podobnie jak Sąd Rejonowy
uznał zestaw ciężarowy jako jedną całość służącą do popełnienia prze-
stępstwa skarbowego i orzekł tytułem środka karnego obowiązek zapłaty
na rzecz Skarbu Państwa kwoty równowartości ciągnika siodłowego i na-
czepy, mimo tego, że papierosy znajdowały się tylko w naczepie. Także, w
uzasadnieniach wyroków Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2010 r., V
KK 472/05, OSNKW 2006, z. 5, poz. 48 oraz z dnia 29 czerwca 2006 r., V
KK 163/06, Lex nr 188371, jest mowa o „zestawie ciężarowym”, „pojeździe
samochodowym”. Podobnie w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
29 czerwca 2005 r., SK 34/04, Dz. Urz. UOKiK 2004, nr 4, poz. 330, gdzie
w uzasadnieniu na k. 9, 13 jest mowa o „zestawie ciężarowym” jako narzę-
dziu, które służyło do popełnienia przestępstwa”.
Niezależnie od powyższego Sąd Najwyższy dostrzegł potrzebę po-
czynienia kilku uwag na temat kwestii nurtującej Sąd odwoławczy.
6
Przepadkiem mogą być objęte przedmioty pochodzące bezpośrednio
z przestępstwa (art. 29 pkt 1 k.k.s.), narzędzia lub inne przedmioty, które
służyły albo były przeznaczone do jego popełnienia (art. 29 pkt 2 k.k.s.),
opakowania i przedmioty niepodzielnie połączone z przedmiotem prze-
stępstwa (art. 29 pkt 3 k.k.s.), a także przedmioty, których wytwarzanie,
posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie
jest zabronione (art. 29 pkt 4 k.k.s.).
W doktrynie podnosi się, że przepis art. 29 pkt 2 k.k.s. rozgranicza
narzędzia i inne przedmioty, które służyły do popełnienia przestępstwa
skarbowego (instrumenta sceleris) od narzędzi i innych przedmiotów, które
były przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego (druga kate-
goria instrumenta sceleris). Narzędziem lub innym przedmiotem, które słu-
żyło do popełnienia przestępstwa skarbowego, jest każda rzecz, której
użycie istotnie umożliwia lub ułatwia realizację znamion czynu zabronione-
go. Z kolei narzędziem lub innym przedmiotem, które było przeznaczone
do popełnienia przestępstwa skarbowego jest taki przedmiot, którego za-
sadniczym celem jest użycie do popełnienia przestępstwa skarbowego. W
grę wchodzi przede wszystkim środek przewozowy, niekoniecznie specjal-
nie przysposobiony do popełnienia przestępstwa skarbowego (por. P. Kar-
das, G. Łabuda, T. Razowski: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, LEX
2010; G. Bogdan, A. Nita, J. Raglewski, A. Światłowski: Kodeks karny
skarbowy. Komentarz, Gdańsk 2007, s. 155 – 157). Zdaniem J. Raglew-
skiego aktualnie obowiązujący Kodeks karny skarbowy istotnie rozszerzył
zakres przepadku środków przewozowych za przestępstwa skarbowe.
Obecnie nie jest już bowiem wymagane, by został on w jakikolwiek sposób
przysposobiony do popełnienia przestępstwa skarbowego bądź też przed-
miot przestępstwa skarbowego był w nim ukryty w miejscu nie przeznaczo-
nym do umieszczania przewożonych rzeczy (por. J. Raglewski: Przepadek
7
przedmiotów w kodeksie karnym skarbowym – zagadnienia materialno-
prawne, Prawo Spółek 2001, nr 4, s. 54).
Treść art. 29 k.k.s. nie zawiera szczegółowej regulacji przesłanek
orzekania przepadku środka przewozowego jako przedmiotu służącego lub
przeznaczonego do popełnienia przestępstwa skarbowego. Nie oznacza to
jednak, iż orzekanie przepadku środka przewozowego jako przedmiotu,
który służył lub był przeznaczony do popełnienia przestępstwa skarbowego
jest niedopuszczalne. Wręcz odwrotnie, art. 49 k.k.s. zabrania orzekania
przepadku środka przewozowego tylko za popełnienie wykroczenia skar-
bowego, natomiast niewątpliwie możliwe jest orzeczenie takiego przepadku
wobec sprawcy umyślnego przestępstwa w wypadkach określonych w Ko-
deksie karnym skarbowym.
Z definicji legalnej zawartej w art. 53 § 18 k.k.s. wynika, że środek
przewozowy jest to przedmiot używany do przewozu osób lub towarów, w
szczególności: pojazd drogowy, szynowy, środek transportu, przyczepa,
naczepa, jednostka pływająca oraz statek powietrzny. Przyjęto zatem ogól-
nie, że środkiem takim jest przedmiot używany do przewozu osób lub towa-
rów, przykładowo jedynie wskazując na niektóre rodzaje środków przewo-
zowych. Wymienione w § 18 art. 53 środki przewozowe są zdefiniowane w
innych aktach prawnych. Tak więc w świetle przepisów ustawy z dnia 20
czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz.
908 ze zm. – zwanej dalej „p.r.d.”) pojazdem drogowym jest środek trans-
portu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszyna lub urzą-
dzenie do tego przystosowane (art. 2 pkt 31 p.r.d.), w tym zwłaszcza po-
jazdy silnikowe, czyli pojazdy wyposażone w silnik (z wyjątkiem motorowe-
ru i pojazdu szynowego (art. 2 pkt 32 p.r.d.). Natomiast przyczepa to z kolei
pojazd bez silnika przystosowany do łączenia go z innym pojazdem (art. 2
pkt 50 p.r.d.), a naczepą jest przyczepa, której cześć spoczywa na pojeź-
dzie silnikowym i obciąża ten pojazd (art. 2 pkt 52 p.r.d.). Niewątpliwie do
8
środków przewozowych w rozumieniu art. 53 § 18 k.k.s. należy zaliczyć
pojazd drogowy, który jest pojazdem siodłowym, określonym w prawie o
ruchu drogowym jako pojazd członowy, a więc zespół składający się z po-
jazdu silnikowego złączonego z naczepą (art. 2 pkt 35 p.r.d.). Występuje on
w realiach niniejszej sprawy. Może zatem podlegać przepadkowi na pod-
stawie art. 29 pkt 2 k.k.s., jeżeli służył lub był przeznaczony do popełnienia
przestępstwa. Nie wyklucza tego odrębne wymienienie w art. 53 § 18 k.k.s.
przyczepy i naczepy. Przedstawiona redakcja przepisu wskazuje tylko
przykładowo, że przyczepa i naczepa, jako środki przewozowe mogą pod-
legać przepadkowi w wypadku, gdy służyły lub były przeznaczone do po-
pełnienia przestępstwa.
Trafne są wywody Sądu odwoławczego dotyczące pojęcia mienia,
części składowej rzeczy, oraz tego, że „naczepa funkcjonuje w obrocie
prawnym niezależnie od ciągnika (posiada odrębną tablicę rejestracyjną),
nie jest trwale związana z jednym ciągnikiem, a niekiedy ciągnik siodłowy i
naczepa mogą być własnością różnych osób”. Jednakże wspomniane po-
glądy nie mają znaczenia dla ustalenia przedmiotów, które były przezna-
czone lub służyły oskarżonemu Petro S. do popełnienia nieprawomocnie
przypisanego mu przestępstwa.
Artykuł 29 k.k.s. w przeciwieństwie do poprzednio obowiązującej
ustawy karnej skarbowej z dnia 26 października 1971 r. (Dz. U. z 1984 r. Nr
22, poz. 103 z późn. zm.) nie zawiera szczegółowej regulacji przesłanek
orzekania przepadku środka przewozowego jako przedmiotu służącego lub
przeznaczonego do popełnienia przestępstwa skarbowego. Ustawodawca,
zważywszy na problemy interpretacyjne w praktyce, zrezygnował ze spe-
cjalnej regulacji, dotyczącej uprzednio przepadku środka przewozowego
oraz drogowego środka przewozowego (por. Uzasadnienie rządowego pro-
jektu ustawy – Kodeks Karny skarbowy, s. 38). Syntetyczna redakcja prze-
9
pisu art. 29 pkt 2 k.k.s. dotyczącego między innymi przepadku środka
przewozowego ułatwiła jego interpretację.
Natomiast z oczywistych względów trudniej jest dokonać abstrakcyj-
nej oceny, kiedy i jaki środek przewozowy może być uznany za przedmiot,
który służył lub był przeznaczony do popełnienia przestępstwa skarbowe-
go. Jak już wspomniano, zagadnienie, który środek przewozowy służył lub
był przeznaczony do popełnienia przestępstwa w konkretnej sprawie sta-
nowi kwestię pozostającą w sferze ustaleń faktycznych. Sąd Rejonowy w
S. ustalił, że do popełnienia przestępstwa skarbowego, oskarżonemu nie-
zbędny był ciągnik siodłowy z naczepą. Nie kwestionuje tego oskarżony i
jego obrońca.
Konkludując, odpowiedź na pytanie, czy w rozpoznawanej sprawie
przedmiotem służącym lub przeznaczonym do popełnienia przestępstwa
skarbowego był środek przewozowy w postaci ciągnika siodłowego z na-
czepą, czy sama naczepa, zależy od prawidłowo ustalonego stanu fak-
tycznego, a nie stanowi zagadnienia wymagającego zasadniczej wykładni
ustawy.
Biorąc powyższe rozważania pod uwagę Sąd Najwyższy postanowił
odmówić podjęcia uchwały.