Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 44/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Irena Gromska-Szuster
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 października 2010 r.
skargi Stanisława P.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 3 września 2009 r., wydanego w sprawie z powództwa
Stanisław P.
przeciwko Henrykowi S.
o zapłatę,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2009 r. zasądził od pozwanego
Henryka S. na rzecz powoda Stanisława P. kwotę 10.000 złotych tytułem
zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami płatnymi od dnia wydania wyroku
(punkt 1), kwotę 10.000 złotych tytułem odszkodowania za obniżenie wartości
samochodu wraz z ustawowymi odsetkami płatnymi od dnia wydania wyroku (punkt
2), kwotę 30.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami płatnymi od dnia 13
października 1995 r.
Z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy wynika, że
w 1993 r. pozwany sprzedał powodowi samochód marki Mercedes 300 D z 1989 r.
za kwotę 30.000 zł. Cena miała być zapłacona w ratach. Pozwany, przestał płacić
raty, gdyż uznał, że samochód jest w złym stanie technicznym. W dniu
12 października 1995 r. pozwany pozbawił powoda wolności i zmusił go do
przerejestrowania samochodu na pozwanego i przekazania mu pieniędzy w kwocie
30.000 złotych. Pozwany używał samochód przez trzynaście miesięcy, następnie
samochód został mu odebrany i postawiony na parkingu policyjnym. W 2000 r.
samochód został fizycznie wydany powodowi i od tego czasu powód eksploatował
go, a od końca 2005 r. mógł nim swobodnie dysponować. W dniu 18 czerwca
2008 r. powód sprzedał ten samochód za kwotę 6.500 złotych.
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 3 września
2009 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w punktach 1 i 2 w ten sposób, że w tym
zakresie powództwo oddalił, w punkcie 3 w ten sposób, że zasądził od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 16.959,52 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 9 czerwca
2008 r. oraz zasądził odsetki ustawowe od kwoty 13.040,48 zł od dnia 9 czerwca
2008 r. do dnia 3 czerwca 2010 r.
Sąd Apelacyjny za nietrafne uznał ustalenia Sądu pierwszej instancji
w zakresie wysokości szkody związanej z obniżeniem wartości samochodu
Mercedes 300 D. Przeprowadzony w tej sprawie dowód z opinii biegłego w zakresie
wyceny samochodów uznał za nieprzydatny wobec niewykazania przez powoda, że
3
poniósł on rzeczywistą szkodę oraz że działania pozwanego pozostają
w normalnym związku przyczynowym z jej ewentualnym powstaniem, tj.
spowodowały obniżenie wartości samochodu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego
w zakresie punktu 2 zaskarżony wyrok należało na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.
zmienić i powództwo oddalić.
W zakresie wysokości należnego powodowi zadośćuczynienia (punkt 1
zaskarżonego wyroku) oraz szkody wynikłej z tytułu zapłaty przez powoda okupu
w kwocie 30.000 złotych (punkt 3 zaskarżonego wyroku) Sąd Apelacyjny podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji. Jednakże, na rozprawie apelacyjnej pozwany
przedłożył dowody wpłaty kwoty 2.748,42 zł w dniu 25 czerwca 2009 r.
i 20.292,06 zł w dniu 3 czerwca 2009 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego wpłacone
kwoty należało zaliczyć na poczet przysługujących powodowi należności z tytułu
zadośćuczynienia i odszkodowania. Po zaliczeniu części wpłaty w kwocie
10.000 zł na poczet świadczenia z tytułu zadośćuczynienia Sąd Apelacyjny uznał,
że roszczenie to zostało spełnione w toku procesu, odsetki zaś mogłyby być liczone
dopiero od uprawomocnienia się wyroku, dlatego powództwo w tym zakresie
w całości oddalił. Pozostałą część wpłat zaliczył na poczet świadczenia z tytułu
odszkodowania zasądzonego w punkcie 3 wyroku Sądu pierwszej instancji.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nieuzasadnionym było obciążanie pozwanego
obowiązkiem zapłaty odsetek za okres od powstania szkody, a wyłącznie od daty
doręczenia mu odpisu pozwu tj. od dnia 9 czerwca 2008 r., gdyż powód wcześniej
nie wzywał pozwanego do zapłaty tej kwoty nawet w części, a pozwany uznany
został współwinnym wraz z innymi osobami uczestniczącymi w przestępstwie,
w powstaniu tej szkody. Zważywszy fakt, że pozwany w toku postępowania
w części spełnił świadczenie Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego
również w zakresie jego punktu 3 poprzez zaliczenie dokonanej wpłaty w kwocie
13.040,48 złotych na poczet tej należności i zasądzenie wyłącznie odsetek za okres
od dnia 9 czerwca 2008 r. do dnia 3 czerwca 2009 r., tj. do daty częściowego
spełnienia świadczenia. Pozostałą do zapłaty tytułem odszkodowania kwotę
16.959,52 zł należało, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zasądzić z odsetkami
liczonymi od daty doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty.
4
Powód wystąpił ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem
powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego w części zmieniającej wyrok Sądu
Okręgowego. W skardze zarzucił naruszenie prawa materialnego: art. 481 § 1 k.c.
i 455 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że odsetki od szkody
wyrządzonej przestępstwem polegającym na bezprawnym zmuszeniu powoda
do przekazania pieniędzy należą się od zagarniętej kwoty nie od daty wyrządzenia
szkody, ale od daty wezwania pozwanego do zapłaty, art. 6 k.c. przez błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu, że pozwany nie udowodnił, że poniósł szkodę
z tytułu obniżenia wartości samochodu z winy pozwanego, pomimo wykazania
zarówno przez opinię biegłego jak i umowę sprzedaży samochodu, że wartość
samochodu z winy pozwanego uległa zmniejszeniu, a powód był przez 5 lat
pozbawiony możliwości korzystania z niego. Skarżący zarzucił także naruszenie
przepisów postępowania, a w szczególności art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. przez niejasne i lakoniczne uzasadnienie wyroku uniemożliwiające
prześledzenie toku rozumowania Sądu oraz niewyjaśnienie dlaczego w ocenie
Sądu Apelacyjnego odsetki od szkody wyrządzonej przestępstwem polegającym
na bezprawnym zmuszeniu powoda do przekazania pieniędzy należą się nie od
daty wyrządzenia szkody, ale od daty wezwania pozwanego do zapłaty, przez
nieuzasadnienie, dlaczego w ocenie Sądu Apelacyjnego żądanie odszkodowania z
tytułu obniżenia wartość samochodu w wysokości 10.000 zł jest nieuzasadnione,
pomimo wykazania przez powoda, że nie mógł z winy pozwanego korzystać ze
swojego samochodu przez pięć lat, samochód stał na parkingu policyjnym,
swobodnie powód mógł dysponować samochodem od końca 2005 r., pozwany
jeździł samochodem powoda przez 13 miesięcy, a biegły w opinii określił spadek
wartości samochodu. Ponadto powód, wykazał, że przedmiotowy samochód
sprzedał, po ustaleniu przez Sąd, że powód jest właścicielem, za kwotę 6.500
złotych. Powód wskazał w skardze, że zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego jest
niezgodny z treścią art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
nie jest środkiem odwoławczym, lecz nadzwyczajnym środkiem procesowym
mającym na celu umożliwienie stronom uzyskania od Skarbu Państwa
5
odszkodowania na podstawie art. 4171
§ 2 k.c. w przypadku szczególnie rażącego
naruszenia prawa przez orzeczenie sądu drugiej instancji. Pojęcie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia, użyte w przepisach działu VIII k.p.c. oraz
w art. 4171
§ 2 k.c. należy wykładać przy uwzględnieniu charakteru i istoty
działalności jurysdykcyjnej sądu i znacznego zakresu przyznanej mu swobody
w przedmiocie oceny dowodów, wyboru sposobu wykładni oraz stosowaniu prawa
do ustalonego stanu faktycznego. Niezgodność z prawem rodząca
odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 4171
§ 1 k.p.c. w zw. z art.
4241
§ 1 k.p.c. musi polegać na oczywistej i rażącej obrazie prawa. W przepisach
tych chodzi o orzeczenie niewątpliwie rażąco sprzeczne z jednoznacznymi, nie
podlegającymi różnej wykładni przepisami prawa, z ogólnie przyjętymi standardami,
wydane z nie budzącym żadnej wątpliwości naruszeniem prawa. Niezgodność musi
zatem mieć charakter kwalifikowany i oczywisty. Tak rozumianej niezgodności
z prawem nie można przypisać zaskarżonemu wyrokowi Sądu Apelacyjnego.
Wprawdzie Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 22 września 1970 r.,
III PZP 18/70, OSNC z 1971 r. nr 1, poz. 5 wpisanej do księgi zasad prawnych
wypowiedział się, że w razie przestępstwa zagarnięcia pieniędzy z właściwości
zobowiązania wynika obowiązek natychmiastowego zwrotu pieniędzy bez potrzeby
wzywania dłużnika do zwrotu (art. 455 k.c.), jednakże powyższa uchwała jest
wiążąca tylko dla składów orzekających Sądu Najwyższego, natomiast nie wiąże
innych sądów. Z brzmienia art. 481 § 1 k.c. i art. 455 k.c. wynika, że z zasady stan
opóźnienia w spełnieniu świadczenia i łączący się z nim obowiązek zapłaty odsetek
pojawia się, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia, niezwłocznie po wezwaniu przez
wierzyciela. Wyjątki od tej zasady zachodzą jeżeli termin świadczenia jest
oznaczony albo wynika z właściwości zobowiązania. Właściwość zobowiązania jest
kwestią ocenną. Dlatego Sąd Apelacyjny ustalając początkową datę płatności
odsetek zgodnie z ogólną zasadą wynikająca z art. 481 § 1 k.c w zw. z art. 455 k.c.
działał w granicach władzy sędziowskiej, więc nie można mówić o niezgodności
zaskarżonego orzeczenia z wymienionymi przepisami w rozumieniu art. 4241
§ 1
k.p.c. i art. 4171
§ 2 k.c.
Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 6 k.c. Przepis ten stanowi, że ciężar
udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.
6
O naruszeniu art. 6 k.c. można było powiedzieć, gdyby sąd orzekający przypisał
obowiązek dowodowy innej stronie, nie tej, która z określonego faktu wywodzi
skutki prawne. W niniejszej sprawie problem sprowadzał się do tego, że Sąd
Apelacyjny uznał, że powód nie wykazał szkody polegającej na zmniejszeniu
wartości samochodu na skutek działania pozwanego. Nie ulega wątpliwości,
że zgodnie z art. 6 k.c. obowiązek udowodnienia szkody spoczywał na powodzie.
Za niezasadny uznać trzeba także zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. przez niejasne i lakoniczne uzasadnienie wyroku.
Wbrew twierdzeniom skargi przyczyną zasądzenia odsetek od daty wezwania
pozwanego do zapłaty, a nie od dnia wyrządzenia szkody została dostatecznie
wyjaśniona. Sąd Apelacyjny zastosował ogólną regułę wynikającą z art. 481 § 1 k.c.
w zw. z art. 455 k.c. Wykazanie przez powoda, że wartość samochodu na
przestrzeni wielu lat zmniejszyła się nie jest równoznaczne z wykazaniem,
że zmniejszenie wartości nastąpiło na skutek działania bądź zaniechania
pozwanego. W niniejszym procesie powód nie żądał naprawienia szkody powstałej
na skutek niemożności korzystania z samochodu ani wynagrodzenia za bezprawne
korzystanie z niego przez pozwanego.
Z powyższych względów na mocy art. 42411
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji.