Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 104/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku Małgorzaty G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 grudnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z dnia 22 grudnia
2008 r. odmówił ubezpieczonej Małgorzacie G. prawa do emerytury na podstawie
art. 29 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
2
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz.
353 ze zm.) z uwagi na nieudokumentowanie przez wnioskodawczynię
trzydziestoletniego stażu pracowniczego oraz fakt, iż ostatnim jej tytułem
ubezpieczenia nie był stosunek pracy lecz prowadzenie działalności gospodarczej.
W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona domagała się jej zmiany i
przyznania skarżącej spornego świadczenia.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19
marca 2009 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej Małgorzacie G.
prawo do emerytury poczynając od dnia złożenia wniosku.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że Małgorzata G., urodzona 18 listopada 1953
r., wystąpiła z wnioskiem emerytalnym w dniu 28 listopada 2008 r. W trakcie
postępowania przed organem rentowym udowodniła 35 lat, 9 miesięcy i 22 dni
okresów składkowych i nieskładkowych. Począwszy od dnia 21listopada 1990 r.
odwołująca się prowadzi działalność gospodarczą – wykonuje zawód radcy
prawnego w Kancelarii Radców Prawnych w T. Nie jest osobą całkowicie niezdolną
do pracy. Nie przystąpiła też do otwartego funduszu emerytalnego. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. uznał za udokumentowany staż
pracowniczy skarżącej w wymiarze 28 lat, 10 miesięcy i 21 dni, nie zaliczając do
niego okresu korzystania przez ubezpieczoną z urlopu bezpłatnego od 1 maja 1976
r. do 31 sierpnia 1979 r.
Bezspornym jest, iż Małgorzata G. była zatrudniona w Powszechnej Kasie
Oszczędności Banku Państwowym od 7 lutego 1972 r. do 30 listopada 1979 r. W
okresie od 1 maja 1976 r. do 31 kwietnia 1979 r. przebywała na urlopie bezpłatnym
z tytułu opieki nad dzieckiem, zaś w okresie od 1 maja 1979 r. do 31 sierpnia 1979
r. korzystała z urlopu bezpłatnego.
Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, iż
ubezpieczona nie spełnia przesłanek przyznania prawa do emerytury określonych
w art. 29 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz.
353 ze zm.). Mogłaby jednak nabyć uprawnienia emerytalne z mocy ust. 3 tegoż
artykułu w razie wykazania trzydziestoletniego okresu podlegania ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu stosunku pracy. Przytaczając pogląd wyrażony w
3
uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicazh z dnia 8 stycznia 2008 r., III
AUa 135/07 ( LEX nr 447171), Sąd pierwszej instancji przyjął, że do wymaganego
stażu ubezpieczenia pracowniczego w rozumieniu art. 29 ust. 3 cytowanej ustawy
należy zaliczyć okres korzystania przez pracownicę z urlopu bezpłatnego
udzielonego jej na podstawie przepisów uchwały nr 13 Rady Ministrów z dnia 14
stycznia 1972 r. w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących,
opiekujących się małymi dziećmi (M.P. Nr 5, poz. 26) oraz obowiązującego
następnie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1975 r. w sprawie
bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi (Dz.
U. Nr 43, poz. 219). Mimo zatem nieuwzględnienia okresu przebywania odwołującej
się na urlopie bezpłatnym od 1 maja 1979 r. do 31 sierpnia 1979 r., udzielonego jej
w oparciu o przepisy Kodeksu pracy, zaliczenie do stażu podlegania
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu stosunku pracy okresu korzystania przez
skarżącą się z bezpłatnego urlopu z racji opieki nad małym dzieckiem od 1 maja
1976 r. do 31 kwietnia 1979 r. sprawia, że ubezpieczona spełnia warunki
przyznania prawa do emerytury od dnia złożenia wniosku.
Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, zarzucając
Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego w postaci art. 29 w związku z
art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) i
wnosząc o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie odwołania lub uchylenie
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji
sądowej. W uzasadnieniu apelacji wyrażono pogląd, iż przy ustalaniu okresu
ubezpieczenia pracowniczego należy uwzględniać tylko takie okresy
niewykonywania przez ubezpieczonego pracy, za które otrzymał on świadczenia z
ubezpieczenia społecznego z tytułu choroby i macierzyństwa : zasiłek chorobowy,
macierzyński, opiekuńczy lub świadczenie rehabilitacyjne albo wynagrodzenie za
czas niewykonywania pracy z racji niezdolności do pracy spowodowanej chorobą.
Sąd Apelacyjnej – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 3
grudnia 2009 r. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne i wnioski prawne
zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczeni i przyjął, że ubezpieczona z
4
chwilą ukończenia 55 roku życia spełniała warunki przyznania prawa do emerytury,
określone w art. 29 ust. 1 w związku z ust. 3 oraz art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227). Za chybiony uznał natomiast
pogląd organu rentowego w kwestii możliwości zaliczenia do stażu ubezpieczenia
pracowniczego w rozumieniu art. 29 ust. 3 tegoż aktu tylko okresów
niewykonywania pracy, za które wypłacono świadczenia z ubezpieczenia z tytułu
choroby i macierzyństwa. W świetle przytoczonych wywodów Sądu Okręgowego w
stażu tym należy uwzględniać również okres korzystania przez ubezpieczoną z
urlopu bezpłatnego w związku ze sprawowaniem opieki nad małym dzieckiem od 1
maja 1979 r. do 31 sierpnia 1979 r.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną organu
rentowego. Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego, a
mianowicie art. 29 ust. 3 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez przyjęcie, że
ubezpieczona Małgorzata G. nabyła prawo do emerytury z chwilą ukończenia 55
roku życia i udowodnienia na datę 31 grudnia 1998 r. okresu ubezpieczenia
pracowniczego w wymiarze 30 lat, wobec zaliczenia do wymaganego stażu okresu
korzystania przez wnioskodawczynię z urlopu bezpłatnego z tytułu sprawowania
opieki nad małym dzieckiem od 1 maja 1976 r. do 31 kwietnia 1979 r. oraz z urlopu
bezpłatnego od 1 maja 1979 r. do 31 sierpnia 1979. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
drugiej instancji lub zmianę orzeczenia przez oddalenie odwołania. W uzasadnieniu
skargi kasacyjnej wskazano, iż dziecko wnioskodawczyni urodziło się 14 listopada
1975r. i skończyło 3 rok życia w dniu 14 listopada 1978 r. Trzyletni okres
przebywania ubezpieczonej na urlopie bezpłatnym przypada zatem od 1 maja 1976
r. do 30 kwietnia 1979 r., natomiast późniejszy urlop bezpłatny od 1 maja 1979 r. do
31 sierpnia 1979 r. udzielony został odwołującej się na podstawie przepisów
Kodeksu pracy. Prawo do obydwu wynika więc z różnych unormowań. Łączenie
tychże urlopów jako jednego okresu sprawowania opieki nad dzieckiem i przyjęcie
go w całości do stażu ubezpieczenia pracowniczego narusza porządek prawny. W
ocenie organu rentowego oba urlopy stanowiły przerwę w wykonywaniu przez
5
odwołującą się obowiązków pracowniczych, a pracodawca w tym czasie nie
odprowadzał składek na jej ubezpieczenie społeczne. Okresy te nie mogą zatem
być uznawane za okresy ubezpieczenia. Urlopy bezpłatne nie są zresztą
traktowane jako składowe i nieskładkowe przy ustalaniu przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych jakichkolwiek uprawnień emerytalnych. Przyjęcie odmiennego
stanowiska w tej kwestii pozostaje w sprzeczności z zasadami sprawiedliwości
społecznej i równego traktowania ubezpieczonych oraz zaprzecza konstytucyjnej
zasadzie państwa prawa.
Ubezpieczona w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła kolejno o jej
odrzucenie, odmowę przyjęcia skargi do rozpoznania lub jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 398¹³ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a z urzędu bierze
pod rozwagę tylko nieważność postępowania. W świetle art. 398³ § 1 k.p.c. skarga
kasacyjna może być oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie (pkt1) oraz na zarzutach
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na
wynik sprawy ( pkt2). Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem
podstawy skargi kasacyjnej rozumie się zaś konkretne przepisy prawa, które
zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku
nastąpiło z ich obrazą. W razie oparcia skargi kasacyjnej na podstawie wymienionej
w art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy tym, aby - poza naruszeniem
przepisów procesowych - skarżący wykazał, iż konsekwencje wadliwości
postępowania były tego rodzaju, że kształtowały treść zaskarżonego wyroku.
W przedmiotowej sprawie w ramach jedynej wskazanej podstawy
kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 29 ust. 3 w związku z art. 46 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227). Pozostaje zatem
rozważyć zasadność powyższego zarzutu.
6
Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku rozpocząć wypada od
przypomnienia, że zgodnie z art. 46 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( jednolity tekst: Dz.
U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ) ubezpieczonym urodzonym - jak w przypadku
Małgorzaty G. - po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969r., którzy
nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o
przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżety państwa,
przysługuje prawo do emerytury na warunkach określonych m. in. w art. 29 ustawy,
o ile przesłanki uzyskania przedmiotowego świadczenia wynikające z tych
przepisów spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r. Wspomniany art. 29 kreuje zaś prawo
do emerytury dla ubezpieczonych, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego
określonego w art. 27 pkt1 tego aktu na 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Mogą oni przejść na emeryturę po osiągnięciu wieku obniżonego w przypadku
kobiet do 55 lat, a mężczyzn - do 60 lat, ale przy zaistnieniu dodatkowego układu
warunkującego prawo do świadczenia. Obniżeniu powszechnego wieku
emerytalnego towarzyszy bowiem wydłużenie wymaganego okresu składkowego i
nieskładkowego: w odniesieniu do kobiet - do 30 lat, zaś w odniesieniu do
mężczyzn – do 35 lat lub zachowanie wynikającego z art. 27 pkt1 ustawy okresu
składkowego i nieskładkowego (odpowiednio: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla
mężczyzn), ale przy jednoczesnym warunku uznania zainteresowanego za osobę
całkowicie niezdolną do pracy. Ubezpieczeni muszą spełnić również dodatkowe
przesłanki, a mianowicie ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę,
posiadać status pracownika oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
pozostawać w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu
zgłoszenia wniosku są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Spełnienia tych ostatnich kryteriów kwalifikacyjnych nie wymaga się od osób, które
przez cały okres składkowy i nieskładkowy niezbędny dla nabycia uprawnień
emerytalnych z mocy komentowanego przepisu podlegały ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania
w stosunku pracy.
7
Nadanie przez ustawodawcę szczególnego charakteru ostatniemu,
pracowniczemu statusowi ubezpieczonego i pozostawaniu przez odpowiednio
długi okres czasu przed złożeniem wniosku emerytalnego w stosunku pracy i
podlegania z tej racji ubezpieczeniu społecznemu lub (w razie niespełnienia tych
wymagań )wykazaniu odpowiednio 30 – i 35 - letniego stażu pracowniczego
ubezpieczenia jest zrozumiałe, jeśli zważyć, iż przepis art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczenia Społecznego jest kontynuacją
unormowań zawartych w art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.). Jest to zatem regulacja wywodząca się z zaopatrzenia emerytalnego
pracowników ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2006 r., III UZP
3/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 84 i wyrok z dnia 2 lipca 2008 r., II UK 326/07, OSNP
2009 NR 21-22, POZ. 301). Chociaż po nowelizacji art. 29 ustawy dokonanej aktem
zmieniającym z mocą obowiązującą od dnia 1 lipca 2004 r. nie ma wątpliwości, że
prawo do emerytury na podstawie tego przepisu może nabyć także ubezpieczony,
który w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego nie pozostawał w ubezpieczeniu
pracowniczym, to ubezpieczenie pracownicze (nawet czasowo niedominujące w
całym udokumentowanym przez wnioskodawcę okresie składkowym i
nieskładkowym) musi poprzedzać wystąpienie z wnioskiem emerytalnym, chyba że
wypełnia cały wymagany dla przyznania świadczenia staż składkowy i
nieskładkowy.
W przypadku Małgorzaty G. która wprawdzie osiągnęła wiek 55 lat i
legitymuje się 30 – letnim okresem składkowym i nieskładkowym, ale przed
wystąpieniem z przedmiotowym wnioskiem nie była pracownikiem, a jej ostatnim
tytułem do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi było prowadzenie
działalności gospodarczej, dla nabycia prawa do spornego świadczenia na
podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń
Społecznych konieczne jest udokumentowanie co najmniej 30 – letniego stażu
podlegania ubezpieczeniu społecznemu (ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym) z racji pozostawania w stosunku pracy.
Odnośnie do kwestionowanego przez organ rentowy okresu korzystania
przez ubezpieczoną z urlopu bezpłatnego z tytułu opieki nad małym dzieckiem
8
wypada zauważyć, że w orzecznictwie sądów powszechnych (wyrok Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 września 2008 r., III AUa 1525/07, OSA 2010
nr 3, poz. 90) wyrażany jest pogląd, iż skoro okres urlopu wychowawczego dopiero
po dniu 31 grudnia 1998 r. objęto obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i
rentowych, a to na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 w z art. 16 ust. 8 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, co wiąże się z
zakwalifikowaniem ich do okresów ubezpieczenia według art. 6 ust. 1 pkt1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, to tym samym okresy urlopu wychowawczego, udzielonego przed tą
datą, w tym także w czasie obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (Dz. U. Nr 19, poz. 97) należy
traktować jako nieskładkowe, a takowe nie stanowią okresu ubezpieczenia, o
którym mowa w art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach z Funduszu ubezpieczeń
Społecznych. W ten sposób wyłączeniu z okresów podlegania ubezpieczeniu
społecznemu w rozumieniu komentowanego przepisu poddano wszystkie okresy
korzystania z urlopów wychowawczych przypadające przed dniem 1 stycznia 1999
r.
Wprawdzie również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2009 r., I
UK 296/08 ( niepublikowany) stwierdzono, że okres urlopu wychowawczego
wykorzystywanego przed dniem 1 stycznia 1999 r. przez osobę będącą
pracownikiem nie jest okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednakże rozważania w tym
zakresie Sąd Najwyższy odniósł do stanu prawnego obowiązującego w czasie, na
który przypadały sporne w tej sprawie okresy korzystania przez ubezpieczoną z
urlopu wychowawczego. Przypadały zaś one na czas obowiązywania ustawy z dnia
14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin ( Dz. U. Nr
40, poz. 267 ze zm.). W myśl art. 11 ust. 1 tego aktu okresami zatrudnienia,
wymaganymi do uzyskania świadczeń określonych w ustawie, były wyłącznie
okresy pozostawania w stosunku pracy, w czasie których pracownik pobierał
wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego; chorobowy, macierzyński
albo opiekuńczy. Z kolei w świetle art. 4 ust. 1 pkt6 ustawy z dnia 17 października
9
1991r . o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) okresy urlopu
wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w
sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi
dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy
niewykonywania pracy - spowodowanych opieką nad dzieckiem, były okresami
nieskładkowymi. W tym czasie pracownica nie była objęta ubezpieczeniem
społecznym i nie odprowadzała składek do funduszu ubezpieczeń, a tym samym -
według Sądu Najwyższego - brak jest możliwości uznania tych okresów za okresy
podlegania ubezpieczeniu społecznemu w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Zarysowany wyżej problem prawny wymaga szerszego omówienia.
Godzi się podkreślić, iż o ile pojęcie okresów składkowych i
nieskładkowych, o jakich mowa w ust. 1 cytowanego przepisu, zostało wyjaśnione
w art. 6 i 7 ustawy, o tyle użyty w ust. 3 tego artykułu i odrębny od wspomnianych
okresów składkowych i nieskładkowych termin „ podleganie ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania
w stosunku pracy” nie został zdefiniowany w tymże akcie i przy jego interpretacji
nie należy sugerować się ustawowym rozumieniem tych pierwszych pojęć.
Wykładnia językowa i systemowa art. 29 ustawy wskazuje na samodzielne
funkcjonowanie obydwu omawianych pojęć i ich wzajemną relację polegającą na
tym, że w sytuacji objętej hipotezą normy prawnej zawartej w art.29 ust.3 dla
przyznania spornego świadczenia cały okres składowy i nieskładkowy niezbędny
do nabycia uprawnień emerytalnych powinien przypadać na podleganie
ubezpieczeniu społecznemu (ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym) z tytułu
pozostawania w stosunku pracy. Tego ostatniego terminu nie można utożsamiać z
pojęciem „okresu ubezpieczenia” w rozumieniu art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (czyli okresem opłacania składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe) ani z podleganiem obowiązkowym
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowy w znaczeniu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), chociażby z tego powodu, że komentowany
10
przepis nie stanowi tylko o podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
ale traktuje także o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu, a zatem odnosi się do
stanu prawnego sprzed wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy systemowej,
a nadto art. 4 pkt 13 ustawy o emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
definiuje ubezpieczonego (czyli adresata regulacji zawartej w art. 29 tego aktu)
również jako osobę, która przed jej wejściem w życie ustawy podlegała
ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyjątkiem
ubezpieczenia społecznego rolników. Nadto w świetle art. 6 ust. 1 pkt1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okresy
ubezpieczenia są tylko jedną z postaci okresów składkowych i nie należny zawężać
do nich komentowanego terminu, gdyż przepis art. 29 ust. 3 ustawy nawiązuje nie
tylko do pojęcia okresów składkowych i to jedynie do tej ich postaci, jaką są
okresy ubezpieczenia, ale odsyła do pojęcia „ wymaganego okresu, o jakim mowa
w ust. 1 pkt 1 i 2”, a więc do użytego w tym przepisie „okresu składkowego i
nieskładkowego”. Chodzi zatem o to, aby okresy składkowe i nieskładkowe w
rozmiarze określonym w ust. 1 tego artykułu wynikały z podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym lub ubezpieczeniu społecznemu ( zaopatrzeniu
emerytalnemu) z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Zatem również
udokumentowane przez wnioskodawcę w wymaganym w świetle tegoż przepisu
stażu okresy kwalifikowane obecnie jako nieskładkowe powinny być konsekwencją
podlegania pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Przy wyjaśnianiu
znaczenia spornego pojęcia trzeba mieć na względzie wskazaną wcześniej
etiologię unormowania art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych i nie tracić z pola widzenia stanu prawnego
obowiązującego w czasie, na jaki przypadają okresy oceniane z punktu widzenia
zawartego w tym przepisie wymagania pracowniczego tytułu podlegania
ubezpieczeniu.
Na potrzebę analizowania wymaganego do nabycia uprawnień
emerytalnych z art. 29 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego
na podleganie ubezpieczonego pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu
(zaopatrzeniu emerytalnemu) w kontekście unormowań obowiązujących w czasie, z
11
jakimi wiązane są te okresy, zwracał uwagę Sąd Najwyższy w odniesieniu do
okresów odbywania zasadniczej służby wojskowej. Zdaniem Sądu Najwyższego
jeżeli spełnione zostały przesłanki zaliczenia okresu zasadniczej służby wojskowej,
według obowiązujących w czasie jej pełnienia przepisów, do okresu zatrudnienia, to
okres zasadniczej służby wojskowej podlega zaliczeniu do okresu, o jakim stanowi
art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (wyroki z dnia 22 października 2009 r., I UK 136/09, LEX nr 564766; z
dnia 6 stycznia 2010 r., I UK 251/09, LEX nr 577823 i z dnia 25 stycznia 2010 r., I
UK 239/09, LEX nr 577820).
Powyższy pogląd stanowi wskazówkę interpretacyjną także przy ocenie –
z punktu widzenia komentowanego unormowania – okresu korzystania z
bezpłatnego urlopu z tytułu opieki na małym dzieckiem.
Warto przypomnieć, że sporny w niniejszej sprawie okres owego urlopu (lata
1976 – 1979) przypadał na czas obowiązywania ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r.
o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3,
poz. 6 ze zm.). Zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt1 w związku z art. 20 ust. 2 tego aktu
prawo do emerytury uwarunkowane było m.in. posiadaniem wymaganego okresu
zatrudnienia wraz z okresami równorzędnymi z okresami zatrudnienia i okresami
zaliczanymi do okresów zatrudnienia. W myśl art. 8 ust. 1 ustawy przez okresy
zatrudnienia rozumiano zaś okresy pozostawania w stosunku pracy na obszarze
Państwa Polskiego, jeśli osoba zatrudniona pobierała w tych okresach
wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i
macierzyństwa. Okresy urlopów bezpłatnych z tytułu opieki nad małym dzieckiem
nie odpowiadały więc ustawowej definicji okresów zatrudnienia. Nie były one też
wymienione w art. 9 i art. 10 wśród okresów równorzędnych a okresami
zatrudnienia i okresów zaliczanych do okresów zatrudnienia. Podstawą udzielania
tychże urlopów były kolejno: uchwała nr 13 Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1972
r. w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi
dziećmi (M.P. Nr 5, poz. 26) i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 listopada
1975 r. w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się
małymi dziećmi (Dz. U. Nr 43, poz. 219), a następnie rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (jednolity
12
tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 76, poz. 454 ze zm.) i rozporządzenie Rady Ministrów z
dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych (Dz. U. Nr 60,
poz. 277 ze zm.), po czym zasadniczą regulacją dotyczącą omawianej instytucji
włączono z dniem 1 stycznia 2004 r. do Kodeksu pracy. Z brzmienia tytułów
obowiązujących w spornym okresie (tj. w latach 1976 – 1979) aktów prawnych
normujących problematykę wspomnianych bezpłatnych urlopów oraz z ich
przepisów jednoznacznie wynika, że przedmiotowe urlopy były świadczeniem
pracowniczym. W myśl §1 uchwały Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1972 r. i
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1975 r. przysługiwały one
bowiem pracownicy (a więc osobie pozostającej w stosunku pracy) i to posiadającej
co najmniej 12 miesięczny staż zatrudnienia w zakładzie udzielającym urlopu, z
możliwością zaliczenia do tego okresu poprzedniego zatrudnienia. Urlop bezpłatny
udzielany był po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, a jego okres nie mógł
przekraczać 3 lat i trwać po ukończeniu przez dziecko 4 roku życia. W §2 ust. 1 i §5
uchwały Rady Ministrów oraz w § 2 ust. 1 i § 3 rozporządzenia Rady Ministrów
zawarto instrumenty ochrony stałości stosunku pracy pracownicy korzystającej z
urlopu i gwarancje niepogorszenia warunków zatrudnienia po powrocie z urlopu.
Zgodnie z § 3 uchwały i § 4 rozporządzenia w czasie urlopu bezpłatnego
pracownica zachowywała dla siebie i członków rodziny prawo do świadczeń
społecznej służby zdrowia oraz prawo do zasiłków rodzinnych. Wreszcie stosownie
do § 6 ust. 1 i 2 uchwały oraz § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów okres
pracy przed urlopem bezpłatnym wliczano do okresu pracy po zakończeniu tego
urlopu w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ciągłości pracy w danym
zawodzie, służbie lub branży albo w szczególnych warunkach, od których zależało
nabycie tych uprawnień, a nadto okres urlopu bezpłatnego w wymiarze
nieprzekraczającym 6 lat uważany był za okres zatrudnienia w rozumieniu
przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
oraz przepisów o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa.
Reasumując: skoro w świetle cytowanych wyżej unormowań okres
urlopu bezpłatnego udzielanego pracownicy opiekującej się małym dzieckiem był
świadczeniem przysługującym z racji pozostawania w stosunku pracy i uważany był
13
za okres zatrudnienia w rozumieniu przepisów o powszechnym zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników, to niezależnie od późniejszej kwalifikacji tychże
okresów jako nieskładkowych tak w art. 4 ust. 1 pkt 6 ustawy o rewaloryzacji
emerytur i rent (…) jak i w art. 7 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych są to okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu z
tytułu pozostawania w stosunku pracy, o jakich mowa art. 29 ust. 3 ostatniego z
powołanych aktów.
Doliczenie do uwzględnionego przez organ rentowy stażu podlegania
Małgorzaty G. ubezpieczeniu społecznemu z tytułu stosunku pracy (28 lat, 10
miesięcy i 21 dni) trzyletniego okresu korzystania przez nią z bezpłatnego urlopu
dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi od 1 maja 1976 r. do 31
kwietnia 1979 r. sprawia, że ubezpieczona legitymuje się co najmniej
trzydziestoletnim okresem owego ubezpieczenia, przypadającego na wymagany
okres składkowy i nieskładkowy, uprawniający do emerytury z art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Oceny tej nie
zmienia fakt błędnego zaliczenia przez Sąd Apelacyjny do spornego okresu
również bezpłatnego urlopu udzielonego wnioskodawczyni na podstawie przepisów
Kodeksu pracy od 1 maja 1979 r. do 31 sierpnia 1979 r.
Mimo częściowo błędnego uzasadnienia wyroku zaskarżone orzeczenie
odpowiada prawu a skarga kasacyjna, jako pozbawiona słusznych podstaw,
podlega oddaleniu z mocy art. 398¹4
k.p.c.