Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 października 2010 r.
II PK 73/10
Zaniechanie udzielenia odpowiedzi na zgłoszenie przez pracownika goto-
wości niezwłocznego podjęcia pracy (art. 48 § 1 k.p.) a następnie złożenie
oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy świadczy o tym, że pracodawca
nie skorzystał z prawa do odmowy ponownego zatrudnienia pracownika.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Małgorzata Gersdorf
(sprawozdawca), Halina Kiryło.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 paź-
dziernika 2010 r. sprawy z powództwa Agnieszki C. przeciwko P.-L. Spółce jawnej w
W. właściciele: Marianna M., Marcin M., Marek M., Zdzisław M. o zapłatę wynagro-
dzenia za pracę, wypłatę ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, na skutek skargi ka-
sacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Włocławku z dnia 7 października 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Agnieszka C. domagała się od pozwanego P.-L. M.M. i Wspólnicy
sp. j. wynagrodzenia za pracę za okres od 12 lutego 2003 r. do dnia 16 maja 2005 r.
- wobec gotowości do pracy w sytuacji, w której pracodawca nie przywrócił powódki
do pracy mimo prawomocnego wyroku sądowego, a także ekwiwalentu za niewyko-
rzystany urlop wypoczynkowy.
Rozpatrujący sprawę w pierwszej instancji Sąd Rejonowy we Włocławku usta-
lił następujący stan faktyczny. Powódka zatrudniona była u pozwanego na podstawie
umowy o pracę na czas nieokreślony od dnia 6 stycznia 1998 r. Oświadczeniem zło-
żonym 12 lutego 2003 r. spółka rozwiązała z powódką stosunek pracy w trybie art.
52 § 1 k.p. Wyrokiem z dnia 29 października 2003 r. [...] Sąd Rejonowy we Włocław-
ku przywrócił powódkę do pracy, wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu
2
Okręgowego w Toruniu z dnia 25 marca 2004 r. W ostatnim okresie zatrudnienia
powódka otrzymywała wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 1.456,25 zł oraz dodatek
motywacyjny w wymiarze 20%, a także dodatek z tytułu umowy o zakazie konkuren-
cji - 15%. W piśmie sporządzonym 31 marca 2004 r. powódka zgłosiła gotowość do
podjęcia pracy, nadając pismo to na adres pracodawcy w dniu 1 kwietnia 2004 r.
Wnosiła także o udzielenie odpowiedzi na złożone wcześniej wnioski w sprawie urlo-
pów wypoczynkowego i wychowawczego. Pismo wróciło do nadawcy po awizowaniu
z uwagi na niepodjęcie przez adresata. Powódka w kolejnych pismach z dnia 24
kwietnia 2004 r. oraz z dnia 28 czerwca 2004 r. informowała o gotowości do pracy,
ale nie uzyskała odpowiedzi na te pisma. W rozmowie telefonicznej z dnia 28
czerwca 2004 r. odbytej z jednym ze wspólników uzyskała jedynie informację, że
powinna o tej sprawie rozmawiać z innym wspólnikiem - M.M.
W dniu 3 listopada 2004 r. powódka złożyła do Sądu Rejonowego we Wło-
cławku pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy, który został z urzędu zakwalifi-
kowany jako wniosek o wykonanie wyroku. W trakcie prowadzonego w tej sprawie
postępowania na posiedzeniu w dniu 17 maja 2005 r. pełnomocnik pozwanego i
wspólnik Spółki Marek M. oświadczył, że wspólnicy postanowili rozwiązać z powódką
stosunek pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. oraz art. 53 § 1 pkt 2 k.p. z powo-
du nieobecności powódki w pracy. Pełnomocnik powódki nie zgodził się na przyjęcie
odczytanego - powyższego - oświadczenia oraz świadectwa pracy. Postanowieniem
z dnia 29 września 2006 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek powódki o wykonanie wy-
roku argumentując, że zgłosiła ona skutecznie gotowość do pracy w rozumieniu art.
48 § 1 k.p., co doprowadziło do reaktywacji stosunku pracy. Został on rozwiązany na
mocy oświadczenia z dnia 17 maja 2005 r. W dniu 1 czerwca 2005 r. powódka wy-
stąpiła o przywrócenie do pracy u pozwanego, wyrokiem z dnia 11 lutego 2008 r. sąd
zasądził na jej rzecz odszkodowanie w związku z nieuzasadnionym i wadliwym co do
formy rozwiązaniem stosunku pracy w dniu 17 maja 2005 r.
Wyrokiem z dnia 7 października 2008 r. [...] Sąd Rejonowy we Włocławku za-
sądził na rzecz powódki od pozwanego kwoty wynagrodzenia zasadniczego po
1.456,25 zł za okres od maja 2004 r. do maja 2005 r. oraz ekwiwalent za niewyko-
rzystany urlop wypoczynkowy w kwocie 1.500 zł - w łącznej kwocie 12.139,68 zł, od-
dalając powództwo w pozostałej części.
Sąd ocenił, że powódka skutecznie zgłosiła gotowość do pracy u pozwanego.
Przyjął, że nie było tu wymagane zgłoszenie się powódki w miejscu zatrudnienia.
3
Powódka konsekwentnie na przestrzeni kilku lat wyrażała wolę wykonywania pracy,
uzewnętrzniając ją przez cały czas. Jej roszczenie o wynagrodzenie znajdowało pod-
stawę materialnoprawną w art. 81 § 1 k.p. W związku z tym zasądzono na rzecz po-
wódki jedynie wynagrodzenie zasadnicze.
Apelację od tego wyroku wywiodły obie strony - powódka w zakresie wysoko-
ści zasądzonego wynagrodzenia (domagając się zasądzenia wynagrodzenia pełne-
go), pozwany w pozostałym zakresie, domagając się oddalenia powództwa w cało-
ści.
Wyrokiem z dnia 7 października 2009 r. [...] Sąd Okręgowy w części odrzucił
apelację pozwanego, w pozostałym zakresie oddalił ją, oddalając także w całości
apelację powódki. Odnosząc się do apelacji powódki podtrzymał stanowisko Sądu
Rejonowego w przedmiocie ustalenia wysokości wynagrodzenia na podstawie art. 81
§ 1 k.p. Potwierdził, że w skład tego wynagrodzenia wchodzi jedynie wynagrodzenie
zasadnicze, nie obejmuje ono natomiast premii. Oceniając apelację pozwanego Sąd
Okręgowy odmówił zasadności jej zarzutów, podzielając ocenę prawną dowodów
przeprowadzoną przez Sąd pierwszej instancji. Sąd nie przeprowadził także dowodu
wnioskowanego w apelacji z uwagi na fakt, że wniosek dowodowy w tym zakresie
oddalił Sąd Rejonowy w sposób w pełni uzasadniony.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł pełnomocnik pozwa-
nego, zarzucając naruszenie art. 61 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz art. 48 § 1
k.p. i art. 81 § 1 k.p., przez przyjęcie, że powódka skutecznie zgłosiła gotowość do
pracy w sytuacji, gdy oświadczenie zostało wysłane pocztą w ostatnim dniu terminu
wynikającego z art. 48 § 1 k.p., co czyni niemożliwym jego doręczenie w tym terminie
w rozumieniu art. 61 § 1 k.c. Podniesiono także naruszenia prawa procesowego, a to
art. 382 k.p.c., art. 232 k.p.c., art. 380 i 381 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art.
391 § 1 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c., a także art. 385
k.p.c., przez bezpodstawne nieuzupełnienie materiału dowodowego przez Sąd Okrę-
gowy w okolicznościach wskazujących na konieczność przeprowadzenia dowodów
oraz nierozpoznanie postanowień Sądu pierwszej instancji, niepodlegających zaża-
leniu, które miały wpływ na treść orzeczenia (w zakresie dochowania terminu na
zgłoszenie gotowości do pracy w rozumieniu art. 48 § 1 k.p. oraz rzeczywistej goto-
wości do jej podjęcia w związku z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego)
oraz niedokonanie samodzielnej oceny materiału dowodowego.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Z uwagi na klarowność
wywodu, a także ograniczenia dotyczące oceny postępowania dowodowego, Sąd
Najwyższy w pierwszej kolejności pragnie odnieść się do zarzutów naruszenia prawa
materialnego i oceny prawidłowości rozstrzygnięcia w tym zakresie. Zarzuty naru-
szenia prawa procesowego, które zwyczajowo analizuje się przed zarzutami naru-
szenia prawa materialnego, w tym przypadku dotyczą braków w materiale dowodo-
wym. Zgodnie jednak z regulacją art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. przemawiają one za
uwzględnieniem skargi jedynie wówczas, gdy wadliwości proceduralne mogły mieć
istotny wpływ na wynik sprawy. Należy zatem zanalizować, czy bez uzupełnienia po-
stępowania dowdowego o elementy pożądane przez skarżącego możliwe było zasto-
sowanie norm prawa materialnego w sposób, w jaki uczyniły to Sądy orzekające w
sprawie.
Skarżący podnosi, że Sąd drugiej instancji dopuścił się naruszenia art. 61 k.c.
w związku z art. 300 k.p. oraz art. 48 § 1 k.p., przez ich błędną wykładnię i niewła-
ściwe zastosowanie. W konsekwencji doszło, zdaniem skarżącego, do wadliwego
zastosowania art. 81 § 1 k.p. i przyznania powódce wynagrodzenia. Kluczową spo-
śród wszystkich wymienionych norm pozostaje regulacja art. 48 § 1 k.p., zgodnie z
którą pracodawca może odmówić ponownego zatrudnienia pracownika w sytuacji,
gdy w ciągu 7 dni od dnia przywrócenia do pracy nie zgłosi on gotowości do nie-
zwłocznego podjęcia pracy, chyba że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn
niezależnych od pracownika. W dotychczasowej judykaturze Sąd Najwyższy stał na
stanowisku, że wola ponownego zatrudnienia może zostać zgłoszona pracodawcy w
sposób dowolny (por. np. wyroki z dnia 3 czerwca 1998 r., I PKN 161/98 oraz z dnia
12 listopada 2003 r., I PK 524/02). W nowszym wyroku z dnia 12 października 2007
r., I PK 117/07, Sąd Najwyższy uznał jednak, że samo prowadzenie przez pracowni-
ka postępowania sądowego z żądaniem ustalenia istnienia stosunku pracy nie ozna-
cza samodzielnego uzewnętrznienia gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p.
Rozstrzygnięcie to zostało jednak wydane w stanie faktycznym obejmującym ustale-
nie istnienia stosunku pracy, a nie jego reaktywację na skutek prawomocnego przy-
wrócenia do pracy.
Rację ma strona skarżąca wskazując, że oświadczenie o gotowości do pracy
na potrzeby art. 48 § 1 k.p. stanowi oświadczenie woli. Jego skutkiem ma być reak-
5
tywacja stosunku pracy jako stosunku prawnego. Reprezentuje się ono zatem typo-
wą cechą oświadczenia woli. W konsekwencji rzeczywiście zasady jego składania
determinuje art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p. Badanie, czy pracownik składa
swoje oświadczenie w zakreślonym w art. 48 § 1 k.p. terminie wymagałoby zatem
ustalenia (w przypadku listownego zgłoszenia gotowości) nie tyle kiedy przesyłka
zostaje nadana, ile kiedy dociera do adresata (pracodawcy) w taki sposób, że ten
może się zapoznać z jego treścią. Tylko takie ustalenie pozwala stwierdzić, czy pra-
cownik dochował 7-dniowego terminu. Konstrukcja przepisu zakłada jednak, że pra-
cownik może spóźnić się ze zgłoszeniem gotowości podjęcia pracy, a owo przekro-
czenie może być uzasadnione przyczynami niezależnymi od pracownika lub nieuza-
sadnione. Należy przyjąć, że w art. 48 § 1 k.p. zgłoszenie gotowości do pracy powo-
duje restytucję stosunku pracy nie tylko w przypadku, w którym pracownik złoży
swoje oświadczenie w wymaganym terminie. Oświadczenie gotowości do pracy
może zostać także złożone po wymienionym w przepisie terminie i powodować re-
stytucję stosunku pracy. To pracodawca bowiem dysponuje uprawnieniem do odmo-
wy ponownego zatrudnienia pracownika, który wyraził gotowość niezwłocznego
podjęcia pracy z naruszeniem tygodniowego terminu, z czego nie wynika, że pra-
cownik nie ma prawa zgłoszenia gotowości po owym 7-dniowym terminie. Uprawnie-
nie to ma charakter niweczący skuteczność oświadczonej przez pracownika gotowo-
ści do pracy. Skorzystanie z tego uprawnienia przez pracodawcę powoduje, że sto-
sunek pracy nie ulega restytucji. Do momentu, w którym pracodawca z nie skorzysta
z tego uprawnienia (nie odmówi) istnieje stan prawny podobny do bezskuteczności
zawieszonej czynności prawnej w prawie cywilnym (np. art. 18 k.c.). Stan taki nie
może jednak trwać zbyt długo. Powoduje bowiem wątpliwości co do istnienia sto-
sunku pracy, obowiązku gotowości pracownika do wykonywania pracy oraz obowiąz-
ku pracodawcy do zatrudniania pracownika i wypłacania mu wynagrodzenia. Zaist-
nienie tego stanu na skutek zgłoszenia przez pracownika gotowości do pracy, nawet
po terminie, rodzi dwa pytania: w jakim terminie pracodawca powinien skorzystać ze
swego uprawnienia do odmowy zatrudnienia oraz w jaki sposób winno ono zostać
dokonane.
Jeśli chodzi o pierwsze z przedstawionych zagadnień, w kontekście niedo-
puszczalności zbyt długiego stanu niepewności co do istnienia stosunku pracy, na-
leży opowiedzieć się za koniecznością wyrażenia przez pracodawcę niezwłocznie
stanowiska w przedmiocie odmowy zatrudnienia pracownika. Zdaniem Sądu Najwyż-
6
szego rozpatrującego niniejszą sprawę rozważania pracodawcy nad przyjęciem lub
nieprzyjęciem do pracy pracownika nie powinny w takiej sytuacji przekraczać kilku
dni. Tymczasem w stanie faktycznym niniejszej sprawy powódka oczekiwała kilka
miesięcy na odpowiedź pracodawcy i nie doczekawszy jej się wystąpiła o wykonanie
prawomocnego wyroku sądowego w przedmiocie przywrócenia do pracy. Pozwany
nie dopełnił zatem obowiązku niezwłocznego zawiadomienia o odmowie ponownego
zatrudnienia. Wynika to niezbicie ze stanu faktycznego sprawy, ustalonego w za-
skarżonym wyroku. Sąd Najwyższy, związany w tym zakresie normą art. 3983
§ 3
k.p.c., pragnie zauważyć, że skarga kasacyjna nie zmierza do kwestionowania, że
pozwana spółka przez szereg miesięcy nie dała powódce żadnej odpowiedzi w
przedmiocie zgłoszonej przez nią gotowości do pracy.
Oprócz zagadnienia dotyczącego terminu do skorzystania z uprawnienia niwe-
czącego restytucję stosunku pracy wyjaśnienia wymaga kwestia postaci (formy), w
jakiej pracodawca winien wyrazić swoje stanowisko. Optymalne, zarówno z punktu
widzenia pracownika jak i jasności co do skuteczności restytucji stosunku pracy by-
łoby wyraźne oświadczenie pracodawcy, że nie zgadza się na restytucję stosunku
pracy z uwagi na uchybienie terminowi określonemu w art. 48 § 1 k.p. Stanowisko
pracodawcy może jednak także wynikać z całokształtu okoliczności danej sprawy.
Chodzi jedynie o to, by - stosownie do art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p. - wola
pracodawcy została wyrażona w sposób dostateczny. W stanie faktycznym niniejszej
sprawy brakowało jakiegokolwiek oświadczenia pracodawcy o odmowie ponownego
zatrudnienia powódki. Jego wola została natomiast dekodowana przez Sądy z
oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy z dnia 17 maja 2005 r. bez wypowiedze-
nia uzasadnionego nieobecnością w pracy. Nie może budzić wątpliwości, że oświad-
czenie takie zakłada istnienie stosunku pracy. Pozwany uzasadniając to oświadcze-
nie nieobecnością w pracy przyznał, że w jego ocenie stosunek pracy do tej daty
istniał. Mając zatem na uwadze, że pozwany niezwłocznie w żaden sposób nie
sprzeciwił się restytucji stosunku pracy, należy przyjąć, że mimo spóźnienia powódki
nie skorzystał ze swego uprawnienia przewidzianego w art. 48 § 1 k.p.
Wobec powyższego kwestia, czy powódka spóźniła się ze zgłoszeniem goto-
wości do pracy nie miała żadnego znaczenia dla sprawy. Jak już wcześniej zauwa-
żono, zgłoszenie takie, by nie wywarło skutków prawnych („odrodzenia” stosunku
pracy) musi spotkać się z aktywnym działaniem pracodawcy. Jego brak czynił
zbędne rozważanie, czy dochowano zakreślonego terminu 7 dni. Zarzuty naruszenia
7
prawa procesowego dotyczą okoliczności, które nie mogły mieć wpływu na wynik
sprawy, co czyni zbędnym ich rozpoznanie.
Sąd Najwyższy nie dopatrzył się także naruszenia art. 81 § 1 k.p., przez jego
błędne zastosowanie wobec faktu, że powódka domagała się udzielenia urlopu wy-
chowawczego. Zdaniem skarżącego świadczy to o braku gotowości do pracy i braku
prawa do wynagrodzenia. Stanowisko takie jest oczywiście błędne. Mimo obowiąz-
kowego charakteru urlop wychowawczy wymaga udzielenia przez pracodawcę (art.
186 § 4 k.p.). W stanie faktycznym sprawy pozwany pracodawca urlopu powódce nie
udzielił mimo wniosku, nie odpowiadając na ten wniosek zgłoszony obok gotowości
do pracy. Nie może zatem, zgodnie z zasadą nemo turpitudinem suam allegans
powoływać się na brak gotowości powódki do pracy. Należy przyjąć, że wobec braku
uwzględnienia wniosku o urlop wychowawczy przez pracodawcę powódka pozosta-
wała w gotowości do pracy.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================