Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 108/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku K. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 2 grudnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 1 grudnia 2008 r. odmówił
ubezpieczonej K. B. prawa do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek z
2
uwagi na nieudokumentowanie przez wnioskodawczynię 30 letniego okresu
zatrudnienia oraz nierozwiązanie stosunku pracy.
W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczone domagała się jej zmiany i
przyznania skarżącej prawa do przedmiotowego świadczenia argumentując, że do
wymaganego stażu zatrudnienia należy zaliczyć okres pracy odwołującej w
gospodarstwie rolnym ojca od 23 grudnia 1973 r. do 17 czerwca 1979 r., a
rozwiązanie stosunku pracy nie jest niezbędnym kryterium nabycia prawa do
emerytury nauczycielskiej.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24
lutego 2009 r. oddalił odwołanie.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że K. B., urodzona w dniu 22 grudnia 1957 r.,
wystąpiła z wnioskiem emerytalnym 28 października 2008 r., przedkładają
świadectwa pracy potwierdzające jej ogólny staż zatrudnienia wynoszący 29 lat, 3
miesiące i 14 dni, w tym 22 lata, 10 miesięcy i 8 dni pracy nauczycielskiej. Stosunek
pracy wnioskodawczyni z Przedszkolem Garnizonowym Jednostki Wojskowej trwa
nadal. Ubezpieczona przystąpiła również do otwartego funduszu emerytalnego,
przy czym w dniu 21 października 2008 r. złożyła wniosek o przekazanie do
budżetu państwa środków pieniężnych zgromadzonych na jej rachunku w tymże
funduszu.
W okresie od 23 grudnia 1973 r. do 17 czerwca 1979 r. ubezpieczona
pomagała w gospodarstwie rolnym ojca o powierzchni 1,44 ha, położonym w
miejscowości Z. Jednocześnie odwołująca uczęszczała do szkoły w L. Zdaniem
Sądu nauka w systemie dziennym w szkole stacjonarnej położonej w inne
miejscowości uniemożliwiała podjęcie pracy w gospodarstwie rolnym w rozmiarze
pozwalającym na zaliczenie tego okresu do wymaganego stażu zatrudnienia.
Również niewielka powierzchnia gospodarstwa wyklucza możliwość przyjęcia, iż
skarżąca świadczyła ową pracę w wymiarze co najmniej połowy etatu( czyli 23
godzin tygodniowo).
Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, iż
wnioskodawczyni wywodzi swoje roszczenia emerytalne z unormowań art. 88
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z
2006r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), do których odsyła art. 47 ustawy z dnia 17 grudnia
3
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Zgodnie z art. 88 ust. 2a karty Nauczyciela nauczyciele urodzeni po dniu 31
grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., zachowują prawo do przejścia na
emeryturę bez względu na wiek, jeżeli: 1/ spełnili warunki do uzyskania emerytury,
określone w ust.1 (czyli posiadają trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat
wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek,
zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich –
dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w
szczególnym charakterze i rozwiązali stosunek pracy na swój wniosek) w ciągu
dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z
wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy oraz 2/ nie przystąpili do otwartego
funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków
zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za
pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji z treści art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela
wynika, że określone w nim warunki posiadania trzydziestoletniego okresu
zatrudnienia i dwudziestu lat pracy wykonywanej w szczególnym charakterze
muszą być spełnione w dacie rozwiązania stosunku pracy. Wskazuje na to
sformułowanie, iż nauczyciel spełniający te warunki może po rozwiązaniu stosunku
pracy przejść na emeryturę. W pierwszym rzędzie muszą więc być spełnione obie
wspomniane przesłanki, następnie należy rozwiązać stosunek pracy, a potem
można wystąpić z wnioskiem emerytalnym. Wniosek o emeryturę nie musi być
złożony bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy, ale prawo do świadczenia
nie zostanie przyznane, jeśli w dacie ustania stosunku pracy nie były spełnione
pozostałe warunki.
W ocenie Sądu Okręgowego w odniesieniu do tej grupy nauczycieli, do
jakich należy odwołująca, ustawodawca w ust. 2a omawianego artykułu nie
zrezygnował z tej przesłanki nabycia uprawnień emerytalnych, jaką jest rozwiązanie
stosunku pracy, a jedynie zniósł wymaganie rozwiązania stosunku pracy do dnia 31
grudnia 2007 r.
4
Skoro zatem skarżąca nie rozwiązała stosunku pracy i nie legitymuje się
trzydziestoletnim okresem zatrudnienia, nie może skutecznie ubiegać się o prawo
do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek.
Apelację od powyższego wyroku złożyła ubezpieczona, zarzucając
naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego
zastosowania, prowadzące do odmowy zaliczenia okresu pracy apelującej w
gospodarstwie rolnym ojca do wymaganego stażu zatrudnienia. Zdaniem skarżącej
chybiony jest pogląd, iż nauka w szkole stacjonarnej położonej w innej
miejscowości uniemożliwia uznanie, że praca w gospodarstwie rolnym wykonywana
była przez nią w wymiarze co najmniej połowy etatu. Nadto pomoc w
gospodarstwie podczas ferii letnich i zimowych pozwala na ustalenie, iż
ubezpieczona posiada staż zatrudnienia uprawniający ją do emerytury. Odwołująca
podniosła również, że przytoczone w uzasadnieniu wyroku orzeczenia Sądu
Najwyższego pochodzą z okresu sprzed wejścia w życie nowelizacji Karty
Nauczyciela, dokonanej ustawa zmieniająca z dnia 23 sierpnia 2007 r. (Dz. U. Nr
158, poz. 1103) i nie mogą dotyczyć kwestii, jakie pojawiły się w związku z nowym
brzmieniem art. 88 po dodaniu doń ust. 2a. Apelująca wniosła zatem o zmianę
zaskarżonego wyroku i przyznanie jej prawa do emerytury bez możliwości
pobierania świadczenia w okresie pozostawania w stosunku pracy oraz zasądzenie
od organu rentowego zwrotu kosztów postępowania.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 2
grudnia 2009 r. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji podzielił wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku pogląd, zgodnie z którym dla nabycia przez osobę urodzoną po dniu 31
grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. uprawnień emerytalnych z mocy
art. 88 ust. 2a w związku z ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 2006r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.
U. Nr 191, poz. 1369), niezbędne jest łączne spełnienie przez wnioskodawcę
wszystkich przesłanek, czyli posiadanie 30 letniego okresu zatrudnienia, w tym 20
lat pracy wykonywanej w szczególnym charakterze do dnia 31 grudnia 2008 r. oraz
5
rozwiązanie stosunku pracy na jego wniosek - również po dniu 31 grudnia 2008 r.
Wobec niespełnienia przez ubezpieczoną tego ostatniego warunku,
bezprzedmiotowe było analizowanie pozostałych kryteriów przyznania spornego
świadczenia.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną ubezpieczonej. Skargę
oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego, tj. art. 88 ust. 2a ustawy Karta
Nauczyciela, polegającego na uznaniu, że przepis ten wyklucza możliwość
domagania się przez skarżącą ustalenia prawa do emerytury z uwagi na
pozostawanie w stosunku pracy. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania z
rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że występując do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z przedmiotowym wnioskiem, zamiarem ubezpieczonej
nie było spowodowanie ustalenia przez organ rentowy jej prawa do emerytury,
lecz jedynie uzyskanie decyzji stwierdzającej spełnienie przez nią warunków do
uzyskania tegoż świadczenia, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy.
Skarżąca nadal pozostaje bowiem w zatrudnieniu. Istota sporu sprowadzała się zaś
do oceny możliwości zaliczenia pracy ubezpieczonej w gospodarstwie rolnym
rodziców do wymaganego stażu zatrudnienia. W tej kwestii Sąd Apelacyjny nie
wypowiedział się.
Odnośnie do wykładni art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela skarżąca
zauważyła, że w świetle powołanego unormowania można mówić o dwóch
sytuacjach wzajemnie niepokrywających się, a mianowicie o prawie do emerytury i
o prawie do otrzymywania świadczenia emerytalnego. Zachowanie prawa do
przejścia na emeryturę bez względu na wiek nie wymaga wcześniejszego
rozwiązania stosunku pracy dla wskazanej w przepisie grupy nauczycieli. Jest to
wyraźny wyjątek od sytuacji, w której nauczyciel przechodzący na emeryturę, obok
spełnienia innych przesłanek ustawowych, zmuszony był do rozwiązania stosunku
pracy. Skoro ustawodawca mówi o zachowaniu prawa do przejścia na emeryturę,
to mówi o prawie, które istnieje, które zostało nabyte i w żaden sposób nie jest
związane z faktem ustania stosunku pracy. Jest to zatem sytuacja dalece odmienna
od tej, o jakiej mowa w przepisie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Zdaniem
6
ubezpieczonej brak jest podstaw do przyjmowania dotychczasowej linii orzeczniczej
wypracowanej w oparciu o przepis art. 88 ust. 1 ustawy do stanów faktycznych
określonych w ust. 2a tego artykułu. Skarżącej nie jest znany żaden przepis
nakazujący przejście na emeryturę z chwilą spełnienia warunków do jej nabycia.
Decyzja o skorzystaniu z prawa do świadczenia pozostawiona jest
zainteresowanemu. Dla wystąpienia ze stosownym wnioskiem niezbędne jest zaś
rozwianie wątpliwości co do istnienie po stronie ubezpieczonego prawa do
emerytury. Wątpliwości te mogą być rozwiane w drodze wydania prawomocnego
orzeczenia sądowego potwierdzającego uprawnienia emerytalne, dla których
ustawodawca przyjął stan „zachowania” bez konieczności „korzystania”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem bezzasadny
jest podniesiony przez ubezpieczoną zarzut naruszenia prawa materialnego przy
ferowaniu zaskarżonego wyroku.
Analizę prawidłowości przedmiotowego orzeczenia rozpocząć wypada od
przypomnienia, że po wejściu w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.
U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) zarysowały się dwa odrębne systemy
emerytalne nauczycieli, wywodzące się z potraktowania pracy nauczycielskiej jako
zatrudnienia w szczególnym charakterze: pierwszy, związany z wykonywaniem
pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 ( w odniesieniu do
osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949r.) i art. 46 ust. 1 w związku z art.32
ust. 1 (w odniesieniu do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed
dniem 1 stycznia 1969 r.) ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) i drugi, w
którym warunki emerytalne tej grupy zawodowej unormowane są przepisami
odrębnymi, tj. art. 88 Karty Nauczyciela ( wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca
2003 r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 197 i z dnia 24 kwietnia 2008r., II UK
7
262/07, OSNP 2009 nr 15-16, poz. 211). Wprawdzie przepisy art. 32 i art. 46
ustawy o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 88
Karty Nauczyciela nie pozostają w bezpośrednim związku normatywnym i regulują
odrębne podstawy prawa do emerytury nauczycieli, to jednak w obydwu
przypadkach mamy do czynienia ze świadczeniami emerytalnymi o wyjątkowym
charakterze, zatem interpretacja tych przepisów musi być ścisła.
Przepisy art. 88 Karty Nauczyciela tworzą pełną i wyczerpującą regulację
warunków przejścia na emeryturę nauczycieli bez względu na wiek. W świetle
unormowania ust.1 tegoż artykułu przesłankami nabycia uprawnień do
przedmiotowego świadczenia są : wykazanie 30-letniego okresu zatrudnienia, w
tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze lub 25-letniego okresu
zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w
szkolnictwie specjalnym, z nadto rozwiązanie na swój wniosek stosunku pracy. W
judykaturze ugruntowany jest pogląd, w myśl którego wynikające z art. 88 ust. 1 in
fine wymaganie jest koniecznym warunkiem powstania prawa do emerytury ( wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1999 r., II UKN 149/99, OSNP 2001 nr
2, poz. 46; z dnia 30 sierpnia 2001r., II UKN 525/00, OSNP 2003 nr 12, poz. 298; z
dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00, OSNP nr 16, poz. 390; z dnia 13 czerwca
2007 r., II UK 232/06, niepublikowany; z dnia 19 września 2007 r., III UK 43/07,
niepublikowany; z dnia 17 kwietnia 2008 r., II UK 194/07, niepublikowany i z dnia 25
kwietnia 2008 r., I UK 267/07, niepublikowany). Natomiast okoliczność, że po
rozwiązaniu stosunku pracy, za to w dacie złożenia wniosku o emeryturę,
ubezpieczony wykonuje pracę nauczycielską na podstawie kolejnego stosunku
pracy, nie wpływa na możliwość nabycia przezeń uprawnień emerytalnych z art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2009 r., I UK
16/09, LEX nr 519956).
Z mocy art. 150 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych art. 88 Karty Nauczyciela uzupełniony został o dodatkową regulację
ust. 2a, obejmującą nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed
dniem 1 stycznia 1969 r., którym zagwarantowano prawo do emerytury bez
względu na wiek, o jakiej mowa w ust. 1, w ciągu ośmiu lat od wejścia w życie
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. od dnia
8
1 stycznia 1999 r.) pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu
emerytalnego. W trakcie kolejnych nowelizacji okres zachowania uprawnień
emerytalnych przez tę grupę nauczycieli był przedłużany, ostatnio do dziesięciu lat
od wskazanej wyżej daty (ustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych
innych ustaw, Dz. U. Nr 191, poz.1369). W ówczesnym stanie prawnym nie budziło
wątpliwości istnienie jednolitych reguł przechodzenia na emeryturę nauczycieli
urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. i po tej dacie, skoro wszyscy oni
przechodzili na emeryturę, „o której mowa w ust. 1”.
Sytuacja uległa zmianie po kolejnej nowelizacji art. 88 karty Nauczyciela
ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr
158, poz. 1103). Aktem tym nadano nowe brzmienie ust. 2a stanowiąc, iż
nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r.,
zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli spełnili
warunki do emerytury, określone w ust. 1, z wyjątkiem warunku rozwiązania
stosunku pracy oraz nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo
złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym
funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na
dochody budżety państwa. Komentowany przepis w swojej obecnej konstrukcji nie
zawiera bezpośredniego odwołania do „emerytury, o której mowa w ust.1”, lecz
nawiązuje do „warunków do emerytury, określonych w ust. 1, z wyjątkiem warunku
rozwiązania stosunku pracy”. Pojawiły się zatem wątpliwości, czy ustawodawca
całkowicie odstąpił od wymagania rozwiązania stosunku pracy jako przesłanki
nabycia przez tę grupę nauczycieli prawa do emerytury bez względu na wiek, czy
też jedynie zmodyfikował w odniesieniu do tych osób układ warunkujący powstanie
uprawnień emerytalnych w ten sposób, że o ile pozostałe przesłanki przewidziane
w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela muszą zostać spełnione przed dniem 31 grudnia
2008 r., o tyle to ostatnie kryterium kwalifikacyjne może zostać zrealizowane po tej
dacie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego opowiedziano się za drugą w
wymienionych koncepcji (wyroki z dnia 20 listopada 2008 r., I UK 104/08, OSNP
2010, nr 9 – 10, poz. 127; z dnia 17 grudnia 2008 r., I UK 141/08, OSNP 2010 nr 11
9
– 12, poz. 149; z dnia 24 marca 2009 r., I UK 261/08, niepublikowany; z dnia 17
kwietnia 2009 r., I UK 308/08, niepublikowany; z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK
5/09, LEX nr 518058i z dnia 24 września 2009 r., II UK 27/09, LEX nr 559948).
Podkreśla się, że przyjęcie stanowiska o rezygnacji z warunku rozwiązania
stosunku pracy znajduje pewne uzasadnienie w ogólnej tendencji prawodawcy do
odstępowania od tegoż wymagania w odniesieniu do osób ubiegających się o
prawo do emerytur wcześniejszych( uchylenie z dniem 16 września 2005 r. art. 46
ust. 1 pkt 3, art. 49 i art. 50 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych ustawą zmieniającą z dnia 27 lipca 2005 r., Dz. U. Nr
167, poz. 1397). Rozwiązanie stosunku pracy jest wymagane tylko z punktu
widzenia art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, który stanowi o zawieszeniu prawa do emerytury bez względu na
wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia
kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na
rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do
emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Przyjmując to stanowisko
należałoby stwierdzić, iż warunek rozwiązania stosunku pracy przez nauczycieli
urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., nie musi być w ogóle
spełniony, a od rozwiązania stosunku pracy zależy – jak sugeruje skarżąca – tylko
wypłata świadczenia. Przeciwko tej koncepcji przemawia jednak pozostawienie w
art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, który jest przepisem odrębnym w rozumieniu art.
47 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, warunku
rozwiązania stosunku pracy . Zachowanie tej przesłanki nabycia przez nauczycieli
uprawnień do emerytury bez względu na wiek wywołuje problem podmiotowego
zakresu jego obowiązywania, sprowadzający istotę występującego w sprawie
zagadnienia prawnego do określenia wzajemnej relacji art. 88 ust. 1 i art. 88 ust. 2a
Karty Nauczyciela w obecnym brzmieniu i odpowiedzi na pytanie, czy każdy z tych
przepisów zyskał odrębność i stał się niezależną od drugiej regulacją powstania
prawa do przedmiotowego świadczenia w odniesieniu do osób urodzonych przed i
po dniu 31 grudnia 1948 r., czy też warunki emerytalne nauczycieli są
usystematyzowane w ten sposób, że wszyscy oni mogą nabyć uprawnienia
emerytalne po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy. Zdaniem Sądu
10
Najwyższego należy opowiedzieć się za tą drugą koncepcją. Nie jest bowiem
uzasadnione założenie możliwości uzyskania przez nauczycieli statusu emeryta z
mocy samego prawa z chwilą spełnienia warunku dotyczącego okresu zatrudnienia
i pozostawania w stosunku pracy, gdyż art. 88 Karty Nauczyciela zakłada pewną
procedurę przechodzenia na emeryturę. Nauczyciel nie staje się emerytem z mocy
samego prawa, lecz na skutek własnego działania, przez wyrażenie woli przejścia
na emeryturę – złożenia wniosku do właściwego organu rentowego oraz
rozwiązania stosunku pracy. Sformułowanie przesłanek przejścia na emeryturę w
art. 88 ust. 1 ustawy wyraża tę zasadę wystarczająco jasno; chodzi o określenie, że
nauczyciele, jeżeli mają wymagany okres zatrudnienia, „mogą - po rozwiązaniu
stosunku pracy – przejść na emeryturę”. Z tego określenia nie wynika możliwość
uzyskania prawa do emerytury z tytułu wypełnienia wyłącznie warunku stażu
zatrudnienia.
Argumenty przemawiające za zachowaniem, przy założeniu tylko na czas
po dniu 31 grudnia 2008 r., warunku rozwiązania stosunku pracy przez nauczycieli
z tej grupy wiekowej, zawarte zostały expressis verbis w uzasadnieniu projektu
ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela (druk sejmowy Nr 1929 z dnia 4 lipca
2007 r.). Wynika z niego, iż zmiana art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela wiązała się z
koniecznością pilnego zapobieżenia masowemu składaniu wypowiedzeń przez
nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969
r., którzy warunki stażowe spełnią do końca 2008 r. W intencji projektodawcy
zaproponowana zmiana Karty Nauczyciela miała na celu umożliwienie
nauczycielom, którzy spełnią warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę, jej
uzyskanie niezależnie od terminu złożenia wniosku o rozwiązanie stosunku pracy.
Oznacza to, że nauczyciel urodzony po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1
stycznia 1969 r., chcący przejść na wcześniejsza emeryturę, musiał spełnić warunki
dotyczące stażu, tj. posiadania trzydziestoletniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat
wykonywania pracy w szczególnym charakterze, a nauczyciele szkół, placówek,
zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich –
dwudziestopięcioletniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w
szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, natomiast nie będzie musiał
spełnić warunku rozwiązania stosunku pracy do tej daty.
11
Wykładni art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela nie można więc dokonywać w
oderwaniu od art. 88 ust. 1 i interpretować w sposób prowadzący do zróżnicowania
zasad przechodzenia na emeryturę nauczycieli wyłącznie według kryterium daty
urodzenia dlatego, że wykładnia systemowa i celowościowa prowadzą do
niebudzącego wątpliwości wniosku o autonomicznym, pełnym i wyczerpującym
określeniu warunków emerytalnych wszystkich nauczycieli, bez względu na
przedział wiekowy. W konsekwencji nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948
r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., zachowują prawo do przejścia na emeryturę
bez względu na wiek, jeżeli w ciągu 10 lat od wejścia w życie ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych spełnią warunki stażowe określone
w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a warunek rozwiązania stosunku pracy –
również po tej dacie.
Odnosząc powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy należy
podzielić stanowisko Sądu drugiej instancji, że skoro ubezpieczona do tej pory nie
rozwiązała na swój wniosek stosunku pracy, nie nabyła ona uprawnień
emerytalnych bez względu na wiek na podstawie przepisu art. 88 ust. 2a w
związku z ust. 1 Karty Nauczyciela. W świetle art. 100 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do świadczeń powstaje
bowiem z dniem spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jego nabycia.
Nie uzyskawszy zaś prawa do spornego świadczenia, nie mogła ona - wbrew
sugestiom zawartym w uzasadnieniu skargi kasacyjnej - decydować o korzystaniu
lub niekorzystaniu z niego.
Nie ma też racji skarżąca zarzucając, że złożony przez nią w Zakładzie
Ubezpieczeń Społecznych wniosek, po rozpoznaniu którego zapadła decyzja z dnia
1 grudnia 2008 r., nie dotyczył ustalenia prawa ubezpieczonej do emerytury
nauczycielskiej, a jedynie potwierdzenia spełnienia przez nią przesłanek nabycia
tychże uprawnień. Zawarty w aktach organu rentowego wniosek jest bowiem -
wbrew twierdzeniom ubezpieczonej – wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury.
W konsekwencji tegoż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję negatywną,
odmawiającą wnioskodawczyni przedmiotowego świadczenia. Warto więc
przypomnieć, że kognicję sądu ubezpieczeń społecznych określa art. 476 § 2 w
związku z art. 4779
k.p.c. W świetle powyższych unormowań sąd ten rozpoznaje
12
odwołania od decyzji organów rentowych w wymienionych w powołanych
przepisach sprawach, m. in. dotyczących emerytur i rent. W judykaturze utrwalony
jest pogląd, w myśl którego zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w
tych sprawach wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu
rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie
przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od
tejże decyzji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000 r ., II UKN 685/99,
OSNP 2002 nr 5, poz. 121 oraz postanowienia z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99,
OSNP 2000 nr 15, poz. 601 i z dnia 13 października 2009 r., II UK 234/08, LEX nr
553692).W postępowaniu odrębnym w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych, toczącym się z odwołania od decyzji organu rentowego wydanej na
wniosek o przyznanie emerytury lub renty, niedopuszczalne jest przedmiotowe
przekształcenie roszczenia w trybie art. 193 k.p.c. przez żądanie ustalenia tylko
niektórych przesłanek warunkujących prawo do świadczenia (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 17 grudnia 1998 r., I PKN 434/97, OSNP 1998 nr 21, poz. 627;
z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 597/98, OSNP 2000, nr 8, poz. 301; z dnia 12
stycznia 2005 r., I UK 160/04, OSNP 2005, nr 16, poz. 255 i z dnia 9 października
2006 r., II UK 65/06, OSNP 2007, nr 19 – 20, poz. 298). Tymczasem do takiego
przekształcenia roszczenia zmierza skarżąca. W sytuacji, gdy – jak wskazano
wyżej – nie spełnia ona jednej z wymienionych w art. 88 ust. 2a w związku z ust. 1
Karty Nauczyciela przesłanek nabycia prawa do emerytury bez względu na wiek (tj.
warunku rozwiązania na swój wniosek stosunku pracy) i przez to prawa tego nie
może uzyskać, żądaniem ubezpieczonej objęte pozostaje rozstrzygnięcie o
spełnieniu przez nią innego kryterium przyznania spornego świadczenia, czyli
trzydziestoletniego stażu zatrudnienia. Niedopuszczalne jest jednak orzekanie
przez sąd ubezpieczeń społecznych o poszczególnych warunkach nabycia prawa
do emerytury zamiast rozstrzygnięcia o samym prawie do świadczenia.
Wobec bezzasadności zarzutów kasacyjnych, Sąd Najwyższy z mocy
art. 398¹4
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.