Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 68/10
POSTANOWIENIE
Dnia 20 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie egzekucyjnej ze skargi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w T.
przy uczestnictwie dłużnika Romana K.
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 20 października 2010 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 13 maja 2010 r.,
"1. Czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych, czy też Skarb
Państwa reprezentowany przez Prezesa tego Zakładu jest
uprawniony do wszczęcia postępowania egzekucyjnego należności
wypłaconych tytułem świadczeń z likwidowanego funduszu
alimentacyjnego za osobę zobowiązaną do alimentów?,
2. Czy wszczęcie egzekucji przez któryś z podmiotów
wymienionych w pytaniu pierwszym możliwe jest w oparciu o tytuł
wykonawczy wystawiony na rzecz wierzyciela alimentacyjnego
przeciwko dłużnikowi zobowiązanemu do alimentów?,
2
3. Czy egzekucja należności z tytułu świadczeń wypłaconych
z likwidowanego funduszu alimentacyjnego jest egzekucją świadczeń
alimentacyjnych w rozumieniu Działu V Tytułu III Części trzeciej
Kodeksu postępowania cywilnego, a tym samym nie jest możliwe -
uwzględniając treść art. 1086 § 5 k.p.c. - umorzenie postępowania
egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. z uwagi na
bezskuteczość egzekucji?"
odmawia podjęcia uchwały.
3
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 12 listopada 2009 r. Sąd Rejonowy oddalił skargę
wierzyciela na postanowienie komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym
umarzające na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. postępowanie egzekucyjne,
prowadzone pod sygnaturą Km 871/09.
Wymienione postępowanie zostało wszczęte na wniosek Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przeciwko Romanowi K. w celu
zaspokojenia wierzytelności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu
wypłaconych z funduszu alimentacyjnego świadczeń na rzecz Macieja K. w okresie
od 1 maja 1992 do 28 lutego 2000 r. Podstawę egzekucji stanowił tytuł wykonawczy
w postaci wyroku Sądu Rejonowego z dnia 20 marca 1992 r., sygn. akt XI C
195/92, podwyższającego alimenty zasądzone od Romana K. na rzecz Macieja K.,
zaopatrzony w klauzulę wykonalności dnia 31 marca 1992 r.
Wobec bezskuteczności prowadzonej egzekucji, komornik wezwał
wierzyciela do wskazania w oznaczonym terminie innych sposobów egzekucji niż
wskazane we wniosku, pod rygorem umorzenia postępowania egzekucyjnego.
Po bezskutecznym upływie zakreślonego terminu – umorzył postępowanie
egzekucyjne.
Sąd Rejonowy podzielił stanowisko komornika, że bezskuteczność egzekucji
uzasadniała umorzenie postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt
3 k.p.c. Podkreślił, że w tym postępowaniu nie ma zastosowania art. 1086 § 5
k.p.c., wyłączający umorzenie postępowania z powodu bezskuteczności egzekucji
alimentów, ponieważ jego przedmiotem nie były świadczenia alimentacyjne.
Przeszkody do umorzenia postępowania nie stanowi także art. 67 ustawy z dnia 28
listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 139,
poz. 992 ze zm. dalej: „ustawa o świadczeniach rodzinnych”), albowiem
przewidziane w nim uzależnienie umorzenia postępowania egzekucyjnego
od zgody likwidatora dotyczy - co nie ma miejsca w sprawie - umorzenia na
wniosek.
4
Sąd Okręgowy, rozpoznając zażalenie wierzyciela przedstawił – na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c. –
przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawodawca, przyznając sądowi drugiej instancji uprawnienie do
przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c., uzależnił skuteczność skorzystania z niego od wystąpienia w sprawie
poważnych wątpliwości prawnych oraz niezbędności oczekiwanej odpowiedzi do
rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 17 grudnia
1991 r., III CZP 129/91, „Przegląd Sądowy” 1994, z. 3, s. 76 oraz z dnia 27 sierpnia
1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 9). Na sądzie drugiej instancji
spoczywa więc obowiązek szczegółowego uzasadnienia, na czym polegają jego
wątpliwości i dlaczego uważa je za poważne oraz wykazania, że stwierdzone
przezeń poważne wątpliwości prawne pozostają w związku przyczynowym
z rozstrzygnięciem sprawy.
Należy też przypomnieć, że instytucja pytań prawnych – co podkreślił Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98 (OSNC 1999, nr 10,
poz. 166) – prowadząca do związania sądów niższej instancji w danej sprawie
poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, jest wyjątkiem od
konstytucyjnej zasady podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust.
1 Konstytucji RP). Ze względu na tę wyjątkowość, powinna być zatem stosowana
w sposób jak najbardziej ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz argumentów
o nastawieniu celowościowym i utylitarnym.
Przedstawione zagadnienie prawne nie odpowiada przytoczonym
wymaganiom przede wszystkim dlatego, że nie spełnia wymagania niezbędności
oczekiwanej odpowiedzi do rozstrzygnięcia sprawy.
Z akt sprawy egzekucyjnej Km 871/09 wynika, że komornik uznał,
iż dopuszczalne jest prowadzenie egzekucji z wniosku Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w celu zaspokojenia wierzytelności z tytułu wypłaconych z funduszu
alimentacyjnego świadczeń na podstawie tytułu wykonawczego w postaci wyroku
Sądu Rejonowego z dnia 20 marca 1992 r., sygn. akt XI C 195/195/92,
5
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności dnia 31 marca 1992 r. Tymczasem z treści
tego tytułu wykonawczego wynika, że objęty nim obowiązek polega na
zobowiązaniu Romana K. do płacenia na rzecz mał. Macieja K. podwyższonych
alimentów od dnia 21 lutego 1992 r., w miejsce świadczeń alimentacyjnych
zasądzonych wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 26 maja 1989 r. Nie ulega
wątpliwości, że wspomniany tytuł wykonawczy, ze względu na jego zakres
przedmiotowy (świadczenia alimentacyjne), jak i zakres podmiotowy (wierzyciel
alimentacyjny) nie może stanowić podstawy do prowadzenia zainicjowanej przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych egzekucji w celu zaspokojenia wierzytelności z
tytułu wypłaconych z funduszu alimentacyjnego świadczeń. Wnioskodawca nie jest
bowiem oznaczonym w tym tytule egzekucyjnym wierzycielem alimentacyjnym,
przedmiotem egzekucji nie są też świadczenia alimentacyjne. Jest więc oczywiste,
że dołączenie do wniosku tego tytułu wykonawczego uniemożliwiało wszczęcie
egzekucji. Ze względu na brak formalny wniosku, komornik powinien zatem podjąć
czynności w trybie art. 130 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Do tego jednak nie
doszło. W konsekwencji należy przyjąć, że egzekucja wszczęta na podstawie
wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i dołączonego do niego tytułu
wykonawczego jest egzekucją bezpodstawną i jako taka podlega umorzeniu
(arg. a miniori ad maius z art. 825 pkt 2 k.p.c.) (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 czerwca 1996 r., III CZP 61/96, OSNC 1996, nr 10,
poz. 132).
W tym stanie rzeczy przedstawione zagadnie prawne należało uznać
za niespełnające wymagania niezbędności oczekiwanej odpowiedzi dla
rozstrzygnięcia sprawy.
Niezależnie od tego, że względu na treść pisma Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 6 maja 2009 r., zwłaszcza wyraźne nawiązanie w nim do
wszczętej egzekucji alimentów przez przedstawicieli ustawowych uprawnionego do
alimentów, może budzić wątpliwości potraktowanie tego pisma jako wniosku
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wszczęcie egzekucji. Zgodnie z ustawą z dnia
18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r., Nr 45,
poz. 200 ze zam., dalej: „ustawa o funduszu alimentacyjnym”), po wydaniu decyzji
z dnia 12 czerwca 1992 r. o przyznaniu Maciejowi K. świadczeń z funduszu
6
alimentacyjnego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych stał się bowiem uczestnikiem
postępowania egzekucyjnego przeciwko Romanowi K. zobowiązanemu do
alimentów na podstawie tytułu egzekucyjnego ustalającego alimenty na rzecz
Macieja K., prowadzonego – mimo wypłacania świadczeń z funduszu – w dalszym
ciągu według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, ze zmianami
przewidzianymi w ustawie o funduszu alimentacyjnym (art. 13 i 14 ust. 4 ustawy
o funduszu alimentacyjnym). Wspomniane zmiany – poza obligatoryjnym udziałem
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w postępowaniu egzekucyjnym wszczętym
przez wierzyciela alimentacyjnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
24 września 1980 r., III CRN 167/80, OSNC 1981, nr 2-3, poz. 44) – polegały także
na nałożeniu na organ egzekucyjny obowiązku przekazywania Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych kwot ściągniętych od osoby zobowiązanej na podstawie
tytułu egzekucyjnego ustalającego alimenty aż do pełnego pokrycia należności
funduszu alimentacyjnego oraz na uzależnieniu umorzenia lub zawieszenia
postępowania egzekucyjnego na wniosek osoby uprawnionej od zgody Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych (art. 14 ust. 1 i 2 ustawy o funduszu alimentacyjnym).
Postępowanie egzekucyjne wszczęte przez wierzyciela alimentacyjnego nie
podlegało też umorzeniu z powodu bezskuteczności egzekucji świadczeń
alimentacyjnych (art. 1086 k.p.c.).
Na gruncie przedstawionych unormowań zarówno w piśmiennictwie, jak
i w orzecznictwie przyjmowano, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie dochodzi
należnych mu kwot w ramach osobnego, specjalnie w tym celu prowadzonego
postępowania, lecz przystępuje do postępowania, które już się toczy, a prowadzone
jest na podstawie tytułu wykonawczego obejmującego obowiązek płacenia
ustalonych alimentów. Podkreślano, że ustawodawca nie przewidział alternatywy
dla dochodzenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych jego należności
zwrotnych na podstawie wymienionego tytułu wykonawczego. Zobowiązania
dłużnika alimentacyjnego wobec Zakład Ubezpieczeń Społecznych z tytułu wypłaty
świadczeń z funduszu alimentacyjnego Zakład realizuje przez przystąpienie do
postępowania dotyczącego egzekucji świadczeń alimentacyjnych (por. przytoczony
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1980 r., III CRN 167/80).
Wprawdzie ustawa o funduszu alimentacyjnym została uchylona ustawą
7
o świadczeniach rodzinnych a fundusz postawiony w stan likwidacji (art. 71 pkt 1
i art. 63), jednakże egzekucja należności z tytułu świadczeń wypłaconych
z funduszu w dalszym ciągu podlega zaspokojeniu w ramach egzekucji świadczeń
alimentacyjnych (art. 67 ustawy o świadczeniach rodzinnych).
Nie przesądzając kwestii oceny charakteru pisma Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 6 maja 2009 r., należy podkreślić, że rozstrzyganie
przedstawionego zagadnienia prawnego nie jest niezbędne dla rozpoznania
sprawy również w wypadku potraktowania wspomnianego pisma jako czynności
podjętej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w związku z uczestnictwem
w egzekucji świadczeń alimentacyjnych, wszczętej przez wierzyciela
alimentacyjnego.
Z przestawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia.