Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 23/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa G. S.
przeciwko (...) Bank S.A. w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 21 kwietnia 2009 r.,
sygn. akt VI ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę
3600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji wyrokiem z dnia 8 marca 2006 roku oddalił powództwo o
zapłatę kwoty 6.677.735,83 zł tytułem wynagrodzenia za utracone korzyści, wobec
uniemożliwienia stronie powodowej skorzystania z umownego prawa pierwokupu
wierzytelności zbywanych przez pozwany Bank.
Wyrok ten uchylił Sąd Apelacyjny przekazując sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Rozpoznający powtórnie sprawę Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 20 grudnia
2007 roku, ponownie oddalił powództwo, uznając, że powódka nie wykazała wykonania
umowy, co czyniło zbędnym ustalenia w zakresie należnego jej wynagrodzenia. Brak
podstaw do uwzględnienia roszczenia na mocy art. 471 k.c. uzasadnił Sąd tym, że
umowa nie zobowiązywała pozwanego do sprzedania powódce wierzytelności nabytych
za jej pośrednictwem. Nadto Sąd ten podkreślił, że w sprawie nie zaistniały przesłanki
do zastosowania art. 322 k.p.c., a strona powodowa, na której spoczywał ciężar
dowodu, nie wykazała, iż pozwany świadomie i umyślnie utrudnia postępowanie
dowodowe.
W toku procesu w miejsce powódki M. J. wstąpił G. S., na którego M. J. przelała
wierzytelność objętą postępowaniem.
Apelację powoda od ostatnio wskazanego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2009 roku.
W ocenie tego Sądu powódka bezspornie wykonała umowę, a fakt jej wykonania
był bezsporny między stronami i nie wymagał dowodzenia, ponieważ pozwany Bank ani
nie zakwestionował, ani nie zaprzeczył twierdzeniom powódki o wykonaniu jej
obowiązków wynikających z porozumienia z dnia 4 lutego 1998 roku.
Sąd Apelacyjny uznał jednak, że nie zachodziły przesłanki do zastosowania art.
322 k.p.c. w sytuacji, gdy zdaniem Sądu roszczenie nie zostało wykazane co do zasady,
a nie tylko co do wysokości.
W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany nie jest związany obowiązkiem
zachowania tajemnicy bankowej w odniesieniu do posiadanych dokumentów
dotyczących obrotu wierzytelnościami nabytymi za pośrednictwem powódki, a nie chce
ich ujawnić w obawie o własne interesy finansowe. Zarazem Sąd Apelacyjny stwierdził,
że „…w niniejszym postępowaniu nie doszło jednak do udowodnienia roszczeń pozwu
3
chociażby w sposób budzący wątpliwości…”. Podzielił stanowisko Sądu pierwszej
instancji, że strona powodowa nie udowodniła swojego roszczenia wskutek
niewykazania, że pozwany dokonał przewidzianych umową transakcji, i że z tego tytułu
stronie powodowej przysługuje wynagrodzenie. W ocenie Sądu odwoławczego to strona
powodowa powinna udowodnić, że pozwany sprzedał wierzytelności nabyte wcześniej
za jej pośrednictwem, osiągając określony zysk. Zarazem Sąd Apelacyjny uznał, że na
stronę pozwaną przeszedł ciężar dowodu w zakresie wykazania, iż nie doszło do
zdarzeń, z których powódka wywodziła swoje roszczenie, których to okoliczności
pozwana jednak nie wykazała. Jednakże powódka również nie wykazała, iż do takich
zdarzeń doszło, stwierdził Sąd drugiej instancji, konstatując, że wobec nieudowodnienia
roszczenia co do zasady nie było podstawy do ustalenia wysokości wynagrodzenia
przysługującego powódce, także na podstawie art. 322 k.p.c.
Powód zaskarżył wyrok w całości, opierając skargę kasacyjną na zarzutach
mieszczących się w ramach obu podstaw kasacyjnych.
Zarzut niewłaściwego zastosowania art. 6 k.c. uzasadnia skarżący wadliwym
przyjęciem, że powód nie udowodnił faktu niewykonania umowy przez pozwanego, przy
jednoczesnym stwierdzeniu, że ciężar dowodu niewystąpienia okoliczności warunkującej
wypłatę powodowi wynagrodzenia (sprzedaży przez Bank wierzytelności nabytych
uprzednio od M. J.) spoczywał na pozwanym.
Naruszenie art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i art. 3531
k.c. uzasadniono określeniem
przez Sąd Apelacyjny zakresu treści postanowień umowy wykraczającym poza jej
essentialia negotii, a zdaniem Sądu niezbędnych do dochodzenia roszczeń powoda z
tytułu niewykonania umowy przez pozwanego.
Zarzut naruszenia art. 354 § 1 k.c. i art. 355 k.c. uzasadniono ich
niezastosowaniem i pominięciem obowiązku pozwanego wykonania zobowiązania
zgodnie z przesłankami określonymi w tych przepisach, niezależnie od tego, czy umowa
stron zawierała stosowne postanowienia.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej powód zarzucił obrazę art. 233 k.p.c.
przez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału
dowodowego i uznanie, że zgromadzone dowody nie uprawdopodobniają roszczenia
powoda.
Z kolei zarzut błędnego niezastosowania art. 322 k.p.c. uzasadniano tym,
że przepis ten wymagał zastosowania w sytuacji odmowy pozwanego Banku ujawnienia
4
dokumentacji obrotu wierzytelnościami zakupionymi za pośrednictwem M. J. pomimo
stwierdzenia istnienia obowiązku pozwanego w tym zakresie.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego uchylenie i orzeczenie co
do istoty sprawy.
Pozwany Bank w obszernej odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej
oddalenie i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania
kasacyjnego w wysokości dwukrotnej stawki minimalnej, przytaczając argumenty
mające przemawiać przeciwko zasadności zarzutów przedstawionych w skardze
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie wobec braku uzasadnionych
podstaw.
W pierwszej kolejności należy rozpoznać zarzuty podniesione w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej, tj. naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.),
albowiem dopiero weryfikacja czynności Sądu dokonanych w toku postępowania
apelacyjnego warunkuje celowość dokonania oceny, czy nie zostały popełnione przez
Sąd drugiej instancji błędy w orzekaniu, polegające na błędnej wykładni lub
niewłaściwym zastosowaniu przepisów prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.).
Nie zasługuje na uwzględnienie podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia
art. 233 k.p.c. argumentowany zaniechaniem wszechstronnego rozważenia zebranego
w sprawie materiału dowodowego i uznaniem, iż zgromadzone w sprawie dowody nie
uprawdopodobniają roszczenia powoda. Podniesiony zarzut zmierza bowiem do
kwestionowania przez skarżącego prawidłowości ustaleń faktycznych dokonanych przez
Sąd drugiej instancji, którymi Sąd Najwyższy, ze względu na treść art. 39813
§ 2 k.p.c.,
jest związany.
Artykuł 322 k.p.c. ma charakter przepisu szczególnego. Umożliwia on, między
innymi w sprawach o naprawienie szkody, na zasądzenie odpowiedniej sumy według
oceny sądu, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, w sytuacji, gdy ten
uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione.
Warunkiem zastosowania przez sąd tego przepisu – jak zasadnie podnosi się w
judykaturze – jest jednak uprzednie wykazanie przez stronę wystąpienia szkody, której
ustalenie wysokości jest niemożliwe lub znacznie utrudnione (por. wyrok SN z dnia 4
października 2007 r., sygn. akt V CSK 188/07, niepubl.; wyrok SN z dnia 23 stycznia
5
2008 r., sygn. akt V CSK 388/07; wyrok SN z dnia 21 listopada 2008 r., sygn. akt V CSK
207/08, niepubl.). Artykuł 322 k.p.c. dotyczy bowiem wyłącznie ustalenia przez sąd
wysokości powstałej szkody w sytuacji uznania, w oparciu o zgromadzony w sprawie
materiał dowodowy, że ustalenie jej wysokości jest niemożliwe lub znacznie utrudnione,
i przepis ten nie ma zastosowania do ustalenia istnienia samej podstawy
odpowiedzialności oraz związku przyczynowego (por. wyrok SN z dnia 30 maja 2000 r.,
sygn. akt IV CKN 919/00, niepubl.).
Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że Sąd Apelacyjny ustalając w
oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, iż powód nie wykazał istnienia
materialnoprawnych przesłanek dochodzonego roszczenia [k. (…) uzasadnienia
wyroku), prawidłowo nie stosował art. 322 k.p.c. Z tego też względu za chybiony
należało uznać zarzut naruszenia art. 322 k.p.c. upatrywany przez skarżącego w jego
pominięciu, pomimo stwierdzenia przez Sąd drugiej instancji, że obowiązek ujawnienia
dokumentacji dotyczącej obrotu wierzytelnościami zakupionymi przez pozwany Bank od
M. J. spoczywał na pozwanym, który bezzasadnie odmówił jego ujawnienia.
Nie ma również uzasadnionych podstaw, podniesiony w ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej, zarzut naruszenia art. 6 k.c. uzasadniony wadliwym przyjęciem
przez Sąd drugiej instancji, że powód nie udowodnił faktu niewykonania umowy przez
pozwanego, przy jednoczesnym stwierdzeniu, iż ciężar dowodu niewystąpienia
okoliczności warunkującej wypłatę powodowi wynagrodzenia (sprzedania przez Bank
wierzytelności nabytych uprzednio od M. J.) spoczywał na pozwanym. Zarzut ten, wobec
takiej argumentacji przytoczonej na jego poparcie – co należy podkreślić – zmierza w
swej istocie do zakwestionowania przez skarżącego prawidłowości dokonanego przez
Sąd drugiej instancji ustalenia, że powód, pomimo spoczywającego na nim ciężaru
dowodu, nie udowodnił faktu niewykonania umowy. Tymczasem, w judykaturze
jednoznacznie przyjmuje się, że podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
przez Sąd drugiej instancji art. 6 k.c. nie może być skutecznie uzasadniany naruszeniem
swobodnej oceny dowodów lub też uchybieniem przez stronę obowiązkowi dowodzenia,
bezspornie spoczywającemu na niej z mocy tego przepisu (por. m. in. wyrok SN z dnia
16 maja 2003 r., sygn. akt I CKN 382/01, niepubl.; wyrok SN z dnia 13 czerwca 2000 r.,
sygn. akt V CKN 64/00, publ. OSNC 2000, nr 12, poz. 232; wyrok SN z dnia 16 maja
2000 r., sygn. akt IV CKN 35/00, niepubl.). Przepis art. 6 k.c. statuuje bowiem zasadę
rozkładu ciężaru dowodu, co powoduje, że poza jego dyspozycją pozostaje m.in.
kwestia, czy strona wywiązała się z obowiązku udowodnienia faktów, z których wywodzi
6
określone skutki prawne, gdyż ta stanowi domenę przepisów postępowania cywilnego, a
nie prawa materialnego (por. wyrok SN z dnia 13 czerwca 2000 r., sygn. akt V CKN
65/00, niepubl.; wyrok SN z dnia 22 grudnia 2000 r., sygn. akt II CKN 420/00, niepubl.).
Bezzasadne są twierdzenia skarżącego wskazujące, że Sąd Apelacyjny naruszył
art. 32 Konstytucji RP i art. 3531
k.c. określając zakres treści postanowień umowy
wykraczających poza jej essentialia negotii. Nie ma podstaw do przyjęcia – wbrew
twierdzeniom skarżącego - iż ustalenie treści postanowień umowy, a następnie ich
wykładnia, powinno ograniczać się wyłącznie do elementów przedmiotowo istotnych
umowy (essentialia negotii). Taki pogląd pozostaje w oczywistej sprzeczności z art. 56
k.c. Z przepisu tego wynika, że czynność prawna wywołuje skutki prawne wyrażone w
jej treści oraz wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych
zwyczajów. Oznacza to, że ustalenie jakie skutki wywołuje dokonana czynność prawna
(w przedmiotowej sprawie – umowa) wymaga zawsze odniesienia się do całej jej treści,
a nie tylko do poszczególnych elementów składających się na jej treść i wyodrębnionych
wyłącznie dla potrzeb dokonania jej klasyfikacji prawnej w ramach określonego typu
czynności prawnej.
Brak jest również podstaw do uznania za zasadny zarzutu naruszenia art. 354
k.c. i art. 355 k.c. uzasadnionego przez skarżącego ich niezastosowaniem i pominięciem
obowiązku pozwanego wykonania zobowiązania zgodnie z przesłankami określonymi w
tych przepisach, niezależnie od tego, czy umowa stron zawierała stosowne
postanowienia. Z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd drugiej instancji, którymi
Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), wynika, że powód nie wykazał
istnienia po stronie pozwanej przesłanek powstania obowiązku wypłaty na jego rzecz
wynagrodzenia z tytułu sprzedaży wierzytelności nabytych za pośrednictwem M. J.
Wobec tego, wbrew stanowisku skarżącego, nie ma podstaw do przyjęcia, że Sąd
drugiej instancji nie uwzględnił spoczywającego na pozwanym obowiązku wypłaty
należnego wynagrodzenia skoro powód, mimo spoczywającego na nim w tym zakresie
ciężaru dowodu, nie wykazał jego istnienia.
Z tych też względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak
w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. ustalając ich wysokość na podstawie § 6 pkt 7 zw.
z § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002
roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
7
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.).