Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 listopada 2010 r.
I PK 81/10
Pracodawcą (art. 3 k.p.) jest osoba fizyczna prowadząca działalność w
formie niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej, a nie ten zakład.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Bogusław
Cudowski (sprawozdawca), Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 listopada
2010 r. sprawy z powództwa Magdaleny M.-S. przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowot-
nej w K. o wydanie świadectwa pracy i odprawę pieniężną, na skutek skargi kasacyj-
nej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Częstochowie z dnia 22 grudnia 2009 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej oddalenia apelacji od pkt
2 poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego z dnia 18 sierpnia 2009 r. [...],
2. przekazał, w tym zakresie, sprawę Sądowi Okręgowemu w Częstochowie
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Magdalena M.-S. domagała się od pozwanego Zespołu Opieki Zdro-
wotnej w K. odprawy pieniężnej i wydania świadectwa pracy. Sąd Rejonowy w Czę-
stochowie wyrokiem z 18 sierpnia 2009 r. nakazał pozwanemu wydać powódce
świadectwo pracy potwierdzające okres zatrudnienia od 15 lipca 1988 r. do 30
czerwca 2008 r., zasądził od pozwanego 11.700 zł z ustawowymi odsetkami od 2
lipca 2008 r., w pozostałej części powództwo oddalił, nadał wyrokowi w pkt 2 rygor
natychmiastowej wykonalności do kwoty 3.900 zł.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka była zatrudniona przez pozwanego
od 15 lipca 1988 r. do 30 czerwca 2008 r. w charakterze lekarza okulisty na podsta-
wie umowy o pracę na czas nieokreślony. Rada Powiatu w K. 27 czerwca 2007 r.
podjęła uchwałę [...] w sprawie przekształcenia ZOZ poprzez likwidację poradni spe-
2
cjalistycznych i przejęcie świadczenia usług przez indywidualne gabinety lekarskie
lub NZOZ. Ostateczny termin dokonania przekształceń wyznaczono na 30 czerwca
2008 r. Na dzierżawę lokali specjalistycznych przychodni ZOZ w K. został ogłoszony
przetarg ograniczony. Do udziału w nim zaproszono powódkę. Po wygraniu
przetargu powódka zawarła z pozwanym umowę dzierżawy, w której zobowiązała się
do przejęcia pracowników poradni specjalistycznej i zarejestrowała działalność
gospodarczą polegającą na prowadzeniu praktyki lekarskiej pod nazwą NZOZ
Poradnia Okulistyczna Magdalena M.-S. Dnia 3 czerwca 2008 r. podjęto decyzję o
wpisie do rejestru zakładów opieki zdrowotnej prowadzonego przez wojewodę ś.
Powódka na podstawie art. 231
k.p. przejęła pracowników zlikwidowanej poradni
okulistycznej - lekarza okulistę Marzenę K. i pielęgniarkę Teresę B. oraz akta
osobowe tych pracowników. Pismem z 30 czerwca 2008 r. powódka wezwała
pozwanego do wydania świadectwa pracy i wypłacenia odprawy pieniężnej należnej
z tytułu likwidacji stanowiska pracy.
Apelację od wyroku złożył pozwany. Zarzucono przede wszystkim naruszenie:
1) art. 3 k.p. w związku z art. 1 ust. 1, art. 4, art. 8 ust. 1 pkt 7, art. 8 ust. 3 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, poprzez uznanie, że praco-
dawcą w niniejszej sprawie jest powódka, a nie utworzony przez nią NZOZ, 2) art.
231
k.p., poprzez jego błędną wykładnię i jego niezastosowanie, 3) art. 22 § 1 k.p. w
związku z art. 231
k.p., przez uznanie, że przejście części zakładu pracy pozwanego,
tj. Poradni Okulistycznej, na utworzony przez powódkę NZOZ oznacza rozwiązanie
stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą oraz nawiązaniem stosunku z no-
wym pracodawcą - utworzonym przez powódkę NZOZ, 4) art. 30 § 1 k.p., poprzez
wskazanie niezgodnych z tym przepisem sposobów rozwiązania stosunku pracy, 5)
art. 97 § 1 i 2 k.p. oraz § 1 ust. 1 pkt 1a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz
sposobu i trybu jego wydawania i prostowania, przez przyjęcie, że pozwany jest zo-
bowiązany do wydania powódce świadectwa pracy ze względu na rozwiązanie sto-
sunku pracy, a jednocześnie niewskazanie w jakim trybie i na jakiej podstawie praw-
nej stosunek pracy łączący powódkę z pozwanym został rozwiązany, 6) art. 50 ust.
17 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, poprzez
przyjęcie, że indywidualna praktyka lekarska jest jednocześnie prowadzeniem zakła-
du opieki zdrowotnej, 7) art. 8 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
3
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, poprzez przyjęcie, że stosunek pracy
łączący pozwanego z powódką uległ rozwiązaniu z przyczyn niedotyczących pra-
cowników, w trybie określonym w przepisie art. 10 ust. 1 ustawy, a tym samym, że
powódce przysługuje odprawa pieniężna. Wyrokowi zarzucono również niezgodność
ustaleń faktycznych sądu z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, poprzez
uznanie, że powódka udowodniła podstawy faktyczne i prawne swojego roszczenia
oraz przyjęcie domniemania faktycznego, że stosunek pracy łączący powódkę z po-
zwanym został rozwiązany. Wskazano także na naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. i art.
233 § 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 22 grudnia 2009 r. oddalił apelację, podzielając
ustalenia Sądu pierwszej instancji i ich ocenę. Uzupełniająco wskazał, że rozwiąza-
nie stosunku pracy pomiędzy stronami nastąpiło za porozumieniem stron. W uzasad-
nieniu stwierdzono przede wszystkim, że powódka jest właścicielką NZOZ. Z faktu,
że nie jest pracodawcą nie wynika jednak, że mogła zostać pracownikiem własnego
NZOZ. Podkreślono, że powódka jest właścicielem NZOZ, a stosując art. 231
k.p. na-
leżałoby przyjąć, że jest też pracownikiem NZOZ. Sąd Okręgowy uznał zatem, że ze
względu na brak podporządkowania nie istnieje stosunek pracy. Podkreślono rów-
nież, że uchwała [...] nie stanowiła podstawy rozwiązania stosunku pracy i odwołanie
się do niej nie wyczerpuje obowiązku wskazania takiej podstawy. Sąd Okręgowy
uznał, że strony rozwiązały stosunek pracy za porozumieniem, które pozostawało w
związku z przekształceniami zainicjowanymi przez wskazaną uchwałę. Podkreślono
też, że obowiązek wydania świadectwa pracy dotyczy każdego przypadku ustania
stosunku pracy, bez względu na podstawę nawiązania czy charakter zdarzenia
prawnego oraz czynności prawnej powodujących jego wygaśnięcie lub rozwiązanie.
Sąd Okręgowy nie uznał, aby naruszono art. 8 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1
ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Wskazał również, że roz-
wiązanie umowy o pracę nastąpiło za porozumieniem stron, z przyczyn niedotyczą-
cych pracownika. Przekształceń organizacyjnych ZOZ inicjowanych przez Radę Po-
wiatu w K. nie można bowiem uznać za przyczyny dotyczące pracownika w rozumie-
niu art. 10 ust. 1 ustawy z 13 marca 2003 r. W konkluzji uzasadnienia stwierdzono,
że powódka nie może być pracownikiem pozwanego ze względu na zlikwidowanie
przychodni i nie może też być pracownikiem NZOZ, którego jest właścicielem. Prze-
pis art. 231
k.p. nie znajdował zastosowania w sprawie.
4
Pozwany zaskarżył w części wyrok skargą kasacyjną. Jako podstawę skargi
wskazano naruszenie prawa materialnego: 1) art. 8 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1
ustawy z 13 marca 2003 r., poprzez bezzasadne przyjęcie, że stosunek pracy łączą-
cy pozwanego z powódką uległ rozwiązaniu z przyczyn niedotyczących pracowników
w trybie określonym w art. 10 ust. 1 ustawy, a tym samym, że powódce przysługuje
odprawa, 2) art. 3 k.p., poprzez uznanie, że pracodawcą i świadczeniodawcą w
sprawie jest powódka, a nie utworzony przez powódkę NZOZ Poradnia Okulistyczna
Magdalena M.-S., 3) art. 231
§ 1 k.p., poprzez błędną wykładnię polegającą na nie-
zastosowaniu automatyzmu prawnego ze wskazanego przepisu. Jako okoliczność
uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na wystąpienie
w sprawie istotnego zagadnienia prawnego - ustalenia czy automatyzm prawny wyni-
kający z bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa może na podstawie uzna-
niowości sądu zostać ograniczony poprzez jego niezastosowanie.
W uzasadnieniu skargi podkreślono, że w sprawie nie doszło do rozwiązania
stosunku pracy, w szczególności w drodze porozumienia. NZOZ założony przez po-
wódkę jest wyodrębnioną komórką organizacyjną, która posiada: 1) organ założyciel-
ski, pełniący jednocześnie funkcje właścicielskie, 2) statut określający jego strukturę
oraz zasady funkcjonowania, 3) wpis do rejestru zakładów opieki zdrowotnej, 4) kie-
rownika, którym jest powódka, 5) regulamin porządkowy ustalony przez kierownika
zakładu oraz udziela świadczeń zdrowotnych. Ma to świadczyć o tym, że NZOZ Po-
radnia Okulistyczna Magdalena M.-S. jest pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. od-
rębnym od swojego właściciela i nie może być z tym właścicielem (organem założy-
cielskim) utożsamiany.
Wniesiono o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie, w zaskarżo-
nej części oraz o zmianę pkt 2 wyroku Sądu Rejonowego i orzeczenie co do istoty
sprawy poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonej części oraz zasądzenie od po-
woda zwrotu kosztów postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący kwestionował przyznanie powódce odprawy pieniężnej, przewidzia-
nej w art. 8 w związku z art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844, ze zm. - dalej ustawa). Podstawą twierdzenia
5
skarżącego miało być naruszenie art. 231
§ 1 k.p., poprzez jego niezastosowanie.
Wstępnie należy zauważyć, że wskazane w uzasadnieniu skargi kasacyjnej orzecze-
nia Sądu Najwyższego nie mogą stanowić podstawy rozwiązania problemu, gdyż
zostały wydane w całkowicie odmiennych stanach faktycznych.
Skarżący przyjmuje, że pracodawcą powódki jest utworzony przez nią niepu-
bliczny zakład opieki zdrowotnej. Jest to stanowisko błędne. Sąd Okręgowy trafnie
przyjął, że pracodawcą jest powódka, a nie NZOZ Poradnia Okulistyczna Magdalena
M.-S. Ze względu na analogiczne okoliczności uzasadnione było powołanie się na
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2003 r., I PK 284/02 (OSNP 2004 nr 17,
poz. 297). Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że pracodawcą (art. 3 k.p.) jest przedsię-
biorca, który jako osoba fizyczna prowadzi działalność na podstawie wpisu do ewi-
dencji działalności gospodarczej, nie zaś prowadzone przez niego przedsiębiorstwo
jako zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczo-
nych do prowadzenia działalności gospodarczej (art. 551
k.c.). Jedyną różnicę sta-
nowi w tym przypadku jedynie to, że rejestr zakładów opieki zdrowotnej prowadzi
wojewoda. W tym stanie rzeczy za pracodawcę należało uznać osobę fizyczną (po-
wódkę), prowadzącą działalność w formie niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej.
Wynika więc z powyższego, że powódka mogła przejąć innych pracowników pozwa-
nego ale nie samą siebie. Tym samym zarzut naruszenia art. 231
§ 1 i art. 3 k.p. oka-
zał się nieuzasadniony. Jak bowiem wcześniej stwierdzono nie jest możliwe przyję-
cie, że doszło do przejęcia części zakładu pracy, czego skutkiem było kontynuowanie
stosunku pracy z utworzonym NZOZ. Ponadto należy również stwierdzić, że w każ-
dym przypadku stosunek pracy musi charakteryzować się określonymi cechami.
Zgodnie z art. 22 § 1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje
się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kie-
rownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca
- do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Ścisłe zdefiniowanie cech stosun-
ku pracy nie zawsze jest zadaniem prostym. Niejednokrotnie zdarza się bowiem, że z
uwagi na bardzo różnorodne okoliczności faktyczne rozstrzygnięcie przysparzać
może wiele różnorodnych i niejednoznacznych problemów. W każdym razie w kwestii
podstawowych cech stosunku pracy stanowisko doktryny i judykatury jest zgodne.
Do cech stosunku pracy możemy więc zaliczyć: osobiste świadczenie pracy,
odpłatność, dobrowolność, podporządkowanie, ryzyko pracodawcy.
6
Osobnym problemem, który nie występuje w niniejszej sprawie, jest znaczenie
woli stron.
Nie ulega żadnej wątpliwości, że w okolicznościach niniejszej sprawy świad-
czona przez powódkę praca nie spełniała co najmniej dwóch podstawowych cech
stosunku pracy, to jest podporządkowania i ryzyka. Tak więc i w tej kwestii stanowi-
sko Sądu drugiej instancji jest prawidłowe. Nie można bowiem przyjąć, że pracownik
może być podporządkowany samemu sobie i obciąża go ryzyko prowadzonej dzia-
łalności. W tej sytuacji konieczne jest rozstrzygnięcie kwestii bytu stosunku pracy łą-
czącego powódkę z pozwanym. Nie ulega wątpliwości, że z chwilą zaprzestania
świadczenia pracy na rzecz pozwanego (rozpoczęcia działalności NZOZ) doszło do
ustania stosunku pracy. Ustanie umownego stosunku pracy może nastąpić wyłącznie
poprzez jego rozwiązanie (art. 30 § 1 i 2 k.p.) lub wskutek wygaśnięcia (art. 63 k.p.).
O kwalifikacji sposobu (rozwiązania lub wygaśnięcia) decydują okoliczności faktycz-
ne sprawy. Możliwe jest więc przyjęcie, że w pewnych nietypowych i nieuregulowa-
nych wprost w przepisach okolicznościach doszło do wygaśnięcia stosunku pracy.
Przykładem może tu być wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UK
357. Przyjęto w nim, że stosunek pracy wspólnika spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością, będącego prezesem jej jednoosobowego zarządu, wygasa z chwilą na-
bycia przez niego wszystkich udziałów w spółce.
W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy możliwe było przyjęcie, że do
rozwiązania umowy o pracę doszło wskutek dorozumianego porozumienia stron. Sąd
Okręgowy trafnie przyjął, że nie doszło w tym przypadku do wygaśnięcia stosunku
pracy z powodu likwidacji jednostki organizacyjnej pracodawcy. Natomiast ocena za-
chowania stron doprowadziła Sąd drugiej instancji do dopuszczalnego wniosku o
rozwiązaniu umowy o pracę na mocy dorozumianego porozumienia stron, o czym
wyraźnie jest mowa w uzasadnieniu. Nie ma więc zasadniczego znaczenia, co jest
podnoszone w skardze, że powódka i pozwany nie składali oświadczeń woli o roz-
wiązaniu umowy o pracę w trybie porozumienia stron. Ustalenie dotyczy bowiem po-
rozumienia stron o charakterze dorozumianym.
Pozostaje zatem rozstrzygnięcie o prawie powódki do odprawy pieniężnej.
Sąd Okręgowy stwierdził jedynie, że „ponieważ rozwiązanie stosunku pracy niewąt-
pliwie nastąpiło przyczyn nie dotyczących powódki, zgodnie z art. 8 ust. 1 w związku
z art. 10 ust. 1 ustawy przysługuje jej odprawa pieniężna”. Zgodnie z art. 10 ust. 1
ustawy odprawa przysługuje jeżeli przyczyny niedotyczące pracownika stanowią wy-
7
łączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na
mocy porozumienia stron. Jednak w przypadku zwolnień indywidualnych konieczne
jest również ustalenie, czy pracownik nie współprzyczynił się do rozwiązania stosun-
ku pracy. Problem ten wyraźnie wystąpił w orzecznictwie Sądu Najwyższego doty-
czącym odmowy przyjęcia proponowanych warunków w wypowiedzeniu zmieniają-
cym (zob. wyroki z dnia 9 listopada 1990 r., I PR 335/90, OSP 1991 nr 9, poz. 212,
czy z dnia 12 sierpnia 2009 r., II PK 38/09, LEX nr 56031). Problem ewentualnego
współprzyczynienia się występuje także w przypadku rozwiązania umowy o pracę na
mocy porozumienia stron, w tym także dorozumianego. W skardze kasacyjnej nie
podniesiono wprost powyższego problemu. Jednak zarzucono w niej naruszenia art.
8 ust. 1 w związku z art. 10 ust.1 ustawy. Należało więc uznać, że w zarzucie tym
mieści się również przesłanka (negatywna) nabycia prawa do odprawy w postaci
współprzyczynienia się pracownika do rozwiązania umowy o pracę. W związku z tym
konieczne jest ustalenie w zakresie współprzyczynienia się powódki do rozwiązania
umowy o pracę w drodze dorozumianego porozumienia stron. Okoliczność ta może
bowiem okazać się decydująca o prawie do przewidzianej w ustawie odprawy pie-
niężnej. Odprawa nie przysługuje bowiem w przypadkach przyczynienia się pracow-
nika do rozwiązania stosunku pracy, co wynika z art. 10 ust. 1 ustawy.
Z tych względów orzeczono na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. jak w sentencji
wyroku.
========================================