Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 listopada 2010 r.
I PK 77/10
Naruszenie przez pracodawcę przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy,
o którym stanowi art. 67 k.p., polega na odmowie dalszego zatrudniania pra-
cownika, będącej skutkiem wadliwego uznania, że wystąpiło zdarzenie powo-
dujące ustanie tego stosunku. Taka odmowa powoduje wygaśnięcie stosunku
pracy a pracownikowi przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy lub o
odszkodowanie. W takim przypadku początkiem terminu określonego w art. 264
§ 2 k.p. jest dzień, w którym pracodawca odmówił dalszego zatrudniania pra-
cownika.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Bogusław
Cudowski, Zbigniew Hajn (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 listopada 2010 r.
sprawy z powództwa Dariusza K. przeciwko Specjalnemu Ośrodkowi Szkolno-Wy-
chowawczemu [...] w K. o ustalenie istnienia stosunku pracy i dopuszczenie do pracy,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 26 listopada 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Okręgowemu-Sądowi
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie.
U z a s a d n i e n i e
Powód Dariusz K. domagał się ustalenia, że łączy go ze stroną pozwaną Spe-
cjalnym Ośrodkiem Szkolno-Wychowawczym [...] w K. stosunek pracy także po 31
sierpnia 2006 r. oraz dopuszczenia go do pracy u strony pozwanej na dotychczaso-
wych warunkach. Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2007 r., Sąd Rejonowy dla Krakowa-Nowej Huty
w Krakowie oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że 12 września 1989 r. powód
2
uzyskał tytuł magistra pielęgniarstwa. W trakcie studiów powód uzyskał przygotowa-
nie do pracy z dziećmi i młodzieżą zdrową a także autystyczną oraz upośledzoną
umysłowo i fizycznie, jak również uzyskał uprawnienia pedagogiczne. Aktem miano-
wania z 5 czerwca 1992 r. powód został mianowany z dniem 1 września 1992 r. nau-
czycielem w Szkole Podstawowej Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w
K. Celem uzupełnienia wykształcenia powód podjął studia w Akademii Wychowania
Fizycznego [...] w K. na kierunku rehabilitacja ruchowa, gdzie 13 lipca 1995 r. uzyskał
tytuł magistra. W trakcie tych studiów powód uzyskał przygotowanie do pracy z
dziećmi i młodzieżą zdrową, a także do rewalidacji dzieci i młodzieży autystycznej
oraz dzieci i młodzieży upośledzonej fizycznie i umysłowo. Aktem nadania stopnia
awansu zawodowego nauczyciela z 6 kwietnia 2000 r. powód uzyskał stopień nau-
czyciela mianowanego. W roku szkolnym 2005/2006 powód uczęszczał na kurs kwa-
lifikacyjny z zakresu oligofrenopedagogiki organizowany przez G. Ośrodek Dosko-
nalenia Nauczycieli i zgodnie ze świadectwem jego ukończenia uzyskał kwalifikacje z
zakresu oligofrenopedagogiki. Świadectwo to nie zostało anulowane. Pismem z 20
października 2006 r. pracodawca poinformował powoda, że ma on kwalifikacje do
pracy z dziećmi i młodzieżą z upośledzeniem umysłowym. Później jednak, pismem z
12 lutego 2007 r. powiadomił go o wygaśnięciu stosunku pracy z mocy prawa na
podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta Nau-
czyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 19, poz. 239 ze zm., po-
woływanej dalej jako „ustawa zmieniająca”). W uzasadnieniu pisma wskazano, że
pozwana została poinformowana przez Kuratorium Oświaty, że świadectwa ukoń-
czenia kursu z zakresu oligofrenopedagogiki wydane przez G. Ośrodek Doskonale-
nia Nauczycieli w K. w czerwcu 2006 r. zostały anulowane jako wydane niezgodnie z
przepisami prawa.
Sąd Rejonowy uznał powództwo za nieuzasadnione ze względu na brak inte-
resu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia stosunku pracy, ponieważ powodowi
służyło roszczenie o przywrócenie do pracy (art. 264 § 2 k.p.). Poza tym roszczenie o
przywrócenie do pracy nie mogłoby zostać uwzględnione z uwagi na przekroczenie
terminu z art. 264 k.p.
Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 23 września 2008 r. [...] uchylił
powyższy wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji.
3
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 27 stycznia 2009 r. [...],
Sąd Rejonowy dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie uwzględnił w całości żądanie
pozwu, ustalając, że powoda łączy ze stroną pozwaną stosunek pracy także po 31
sierpnia 2006 r. oraz nakazując stronie pozwanej dopuszczenie powoda do pracy na
dotychczasowych warunkach. Sąd Rejonowy, związany zapatrywaniami prawnymi
Sądu Okręgowego, uznał, że powodowi przysługuje roszczenie o dopuszczenie do
pracy oraz ustalenie istnienia stosunku pracy. Nie zostały bowiem spełnione prze-
słanki wygaśnięcia stosunku pracy z art. 7 ust. 1 ustawy zmieniającej. Z tego
względu strony nadal łączy stosunek pracy.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy w
Krakowie oddalił apelację strony pozwanej od powyższego wyroku Sądu Rejonowe-
go. Sąd Okręgowy uznał, że Sąd pierwszej instancji poczynił prawidłowe ustalenia
faktyczne i wydał trafny wyrok. Wprawdzie Sąd Rejonowy nieprawidłowo oceniał
kwalifikacje powoda na podstawie § 5 ust. 1 pkt 2 lit. b rozporządzenia Ministra Edu-
kacji i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wy-
maganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można za-
trudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu
kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 155, poz. 1288 ze zm., powoływanego dalej jako
„rozporządzenie z 2002 r.”), lecz naruszenie to nie miało wpływu na trafność roz-
strzygnięcia. Paragraf 20 tego rozporządzenia stanowi bowiem, że nauczyciele za-
trudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia na podstawie mianowania, którzy
spełnili wymagania kwalifikacyjne na podstawie dotychczasowych przepisów, zacho-
wują nabyte kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela. Analogiczne prze-
pisy znalazły się w poprzednich rozporządzeniach wydanych na podstawie art. 9
Karty Nauczyciela. W myśl zaś mającego zastosowanie do powoda § 4 ust. 2 rozpo-
rządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie
szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wy-
padków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształce-
nia (Dz.U. Nr 98, poz. 433 ze zm., powoływanego dalej jako „rozporządzenie z 1991
r.”), kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach, szkołach i
placówkach kształcenia i wychowania specjalnego ma między innymi osoba, która
legitymuje się dyplomem ukończenia studiów wyższych i przygotowaniem pedago-
gicznym na dowolnym kierunku, która ponadto ukończyła studia podyplomowe, uzu-
4
pełniające lub inne prowadzone przez szkołę wyższą albo kurs prowadzony przez
zakład kształcenia nauczycieli lub Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli - z
zakresu pedagogiki specjalnej lub psychologii i specjalności zgodnej z typem pla-
cówki kształcenia i wychowania specjalnego. Powód ukończył studia wyższe magi-
sterskie na kierunku pielęgniarstwo, podczas których uzyskał jednocześnie przygo-
towanie pedagogiczne - do pracy z dziećmi i z młodzieżą zdrową, jak również auty-
styczną i upośledzoną umysłowo i fizycznie. Ponadto powód ukończył kolejne studia
wyższe dzienne magisterskie na Akademii Wychowania Fizycznego w K. na kierunku
rehabilitacja ruchowa, otrzymując tytuł magistra 13 lipca 1995 r. i uzyskując przygoto-
wanie do pracy z dziećmi i młodzieżą zdrową a także do rewalidacji dzieci i młodzie-
ży autystycznej oraz dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo i fizycznie. Tym sa-
mym powód spełnił kryteria określone w rozporządzeniu. Studia na Akademii Wy-
chowania Fizycznego obejmowały bowiem w swym programie zarówno pedagogikę,
psychologię, jak i przedmioty dające dostateczną wiedzę merytoryczną z zakresu
nauczanego przez niego przedmiotu i prowadzonych zajęć. Powód w dniu 6 kwietnia
2000 r. spełniał zatem wymagania kwalifikacyjne rozporządzenia z dnia 10 paździer-
nika 1991 r. Z tego względu nie dotyczyła go regulacja z art. 7 ust. 1 ustawy zmie-
niającej i nie było podstaw do stwierdzenia, że jego stosunek pracy wygasł z mocy
prawa. Odnośnie do roszczeń powoda o dopuszczenie do pracy oraz ustalenie ist-
nienia stosunku pracy Sąd Okręgowy podzielił ocenę prawną wyrażoną w wyroku
Sądu Okręgowego z 23 września 2008 r., którą zresztą był związany (art. 386 § 6
k.p.c.). Sąd stwierdził, że Karta Nauczyciela nie reguluje roszczeń pracownika w
przypadku wygaśnięcia stosunku pracy. Z kolei na podstawie art. 67 k.p. w związku z
art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela w przypadku wygaśnięcia umowy o pracę pracowni-
kowi przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy bądź o odszkodowanie. Jed-
nakże przepis ten ma zastosowanie jedynie w przypadku naruszenia przepisów od-
działu 7 k.p. przez pracodawcę i nie odnosi się do wygaśnięcia stosunku pracy z
mocy prawa określonego w odrębnych przepisach, gdy nie jest wymagane podjęcie
przez pracodawcę jakichkolwiek czynności, a zatem nie może on w żaden sposób
naruszyć przepisów o wygaśnięciu. Natomiast w przedmiotowej sprawie wygaśnięcie
stosunku pracy nie zostało powiązane z żadną decyzją, choćby o charakterze dekla-
ratoryjnym, wydaną przez pracodawcę. Dlatego, jeśli nie doszło do zdarzenia okre-
ślonego w art. 7 ust. 1 ustawy o zmianie Karty Nauczyciela, ponieważ nauczyciel ma
5
wymagane kwalifikacje do pracy, to nie doszło do wygaśnięcia stosunku pracy. Trwa
on zatem nadal i w przypadku odmowy przez pracodawcę dopuszczenia pracownika
do świadczenia pracy, pracownikowi przysługuje roszczenie o dopuszczenie do
pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 lipca 2000 r., I PKN 721/99, OSNAPiUS
2002 nr 2, poz. 37). Nie zasługuje tym samym na uwzględnienie zawarty w apelacji
zarzut naruszenia art. 264 § 2 k.p., zgodnie z którym żądanie przywrócenia do pracy
lub odszkodowania wnosi się do sądu pracy w ciągu 14 dni od dnia wygaśnięcia
umowy o pracę. Sąd Okręgowy zaznaczył też, że Dariusz K. został poinformowany
przez pracodawcę o wygaśnięciu stosunku pracy z mocy prawa z dniem 31 sierpnia
2006 r. pismem z 12 lutego 2007 r., a do tej daty pozwana nie kwestionowała kwalifi-
kacji i faktu zatrudniania. Gdyby więc nawet uznać, że powód był związany terminem
określonym w art. 264 § 2 k.p., to termin ten upłynąłby 14 września 2006 r., co pro-
wadziłoby do absurdalnej sytuacji, że w momencie zakwestionowania przez pozwaną
istnienia stosunku pracy pozostawałby już w opóźnieniu do złożenia odwołania.
W skardze kasacyjnej strona pozwana - reprezentowana przez fachowego
pełnomocnika - zaskarżyła w całości wyrok Sądu Okręgowego, zarzucając narusze-
nie prawa materialnego, a mianowicie: (1) art. 56 k.p. w związku z art. 67 k.p., a
także art. 264 § 2 k.p., przez niezastosowanie tych przepisów na gruncie stanu fak-
tycznego, w którym nauczyciel dochodzi przed sądem pracy roszczeń zmierzających
do zakwestionowania stwierdzonego przez pracodawcę wygaśnięcia stosunku pracy;
(2) § 20 rozporządzenia z 2002 r., przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowa-
nie tego przepisu, polegające na błędnym przyjęciu, że zapisana w nim zasada za-
chowania kwalifikacji nabytych odnosi się do kwalifikacji wynikających z wcześniej
obowiązujących przepisów, chociażby posiadanie tych kwalifikacji nie wynikało z
treści aktu mianowania wydanego przed wejściem w życie rozporządzenia zawiera-
jącego opisywany przepis, podczas gdy jego właściwa wykładnia prowadzi do za-
chowania jako nadal uznawanych jedynie takich kwalifikacji, które wynikają z treści
aktu mianowania wydanego przed wejściem w życie rozporządzenia z 2002 r., w
oparciu o obowiązujące wówczas przepisy; (3) § 4 ust. 1 pkt 1 i 2 i ust. 2 rozporzą-
dzenia z 1991 r., przez jego niewłaściwe stosowanie, polegające na dokonaniu na
gruncie ustalonego w sprawie stanu faktycznego analizy jedynie fragmentów zawar-
tości normatywnej poszczególnych jednostek redakcyjnych § 4 omawianego rozpo-
rządzenia, przy braku systematycznej analizy poszczególnych, odrębnych i wymie-
6
nionych w oddzielnych jednostkach redakcyjnych katalogów przesłanek, które muszą
zostać spełnione w celu przyjęcia, że dany nauczyciel ma kwalifikacje, o których sta-
nowią omawiane przepisy, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia,
że powód miał kwalifikacje do prowadzenia zajęć u strony pozwanej, przewidziane
przez wymienione przepisy; (4) art. 7 ust. 1 ustawy zmieniającej, polegające na nie-
właściwym zastosowaniu tego przepisu na gruncie stanu faktycznego tej sprawy,
wyrażające się błędnym przyjęciem, że stosunek pracy powoda nie wygasł z dniem
31 sierpnia 2006 r.
Ponadto pozwana zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało
wpływ na rozstrzygnięcie, tj. art. 189 k.p.c., przez błędne przyjęcie istnienia interesu
prawnego po stronie pracownika, który domaga się ustalenia istnienia stosunku
pracy, dochodząc jednocześnie w tym samym procesie roszczenia o dopuszczenie
do pracy, opartego na twierdzeniu faktycznym o istnieniu stosunku pracy. Skarżąca
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania i orzeczenia o kosztach Sądowi Okręgowemu w Krakowie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Na wstępie należy przypomnieć, że jakkolwiek Sąd
Okręgowy był związany wcześniejszą oceną prawną tego Sądu, to związanie z art.
386 § 6 k.p.c. nie dotyczy Sądu Najwyższego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 6
kwietnia 1998 r., I CKN 595/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 211; z 6 sierpnia 1998 r., I
CKN 810/97, LEX nr 50748; z 11 stycznia 2001 r., I PKN 183/00, OSNAPiUS 2002 nr
17, poz. 411; z 4 listopada 2004 r., I PK 548/03, OSNP 2005 nr 14, poz. 203 oraz
uchwałę Sądu Najwyższego z 29 marca 2006 r., II UZP 3/06, OSNP 2006 nr 23-24,
poz. 363).
Spór rozstrzygnięty wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną
wiąże się ze stosowaniem i wykładnią art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o
zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Zgodnie z
tym przepisem, nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania w dniu wejścia w
życie tej ustawy z tym dniem uzyskują z mocy prawa stopień nauczyciela mianowa-
nego i stają się nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowania, z tym że z
nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowania, którzy nie mają wymaga-
7
nych kwalifikacji, stosunek pracy wygasa z dniem 31 sierpnia 2006 r., o ile wcześniej
nauczyciele ci nie uzupełnią kwalifikacji lub nie zostanie z nimi rozwiązany stosunek
pracy w odrębnym trybie. W przypadku nauczycieli, którzy do 31 grudnia 2006 r. na-
byliby uprawnienia emerytalne, o których mowa w art. 88 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela,
stosunek pracy wygasa z dniem 31 grudnia 2006 r. Przepis ten określił sytuację
prawną nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, stanowiąc, że z mocy
prawa uzyskali oni w dniu wejścia z życie ustawy zmieniającej stopień nauczyciela
mianowanego, a także stali się nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowa-
nia w rozumieniu Karty Nauczyciela. Jednocześnie przepis ten w sposób szczególny
rozstrzygnął sytuację nauczycieli, którzy byli zatrudnieni na podstawie mianowania w
dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej, jednak nie mieli wymaganych kwalifikacji.
Uzyskali oni wprawdzie stopień nauczyciela mianowanego z mocy prawa, jednak w
razie nieuzupełnienia kwalifikacji do 31 sierpnia 2006 r., ich stosunki pracy miały
wygasnąć z tym dniem. Rozważane unormowanie przewidziało dwa możliwe mo-
menty oceny kwalifikacji nauczyciela umożliwiających trwałą stabilizację zatrudnienia
na podstawie mianowania i uzyskanie (zachowanie) stopnia nauczyciela mianowa-
nego. Pierwszy następował w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej, czyli 6
kwietnia 2000 r. (art. 18). Wszyscy nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowa-
nia, którzy w tym dniu mieli wymagane kwalifikacje uzyskali, jak wyżej wskazano, z
mocy prawa stopień nauczyciela mianowanego i stali się nauczycielami zatrudnio-
nymi na podstawie mianowania. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, przy ocenie kwalifikacji
nauczyciela w chwili wejścia w życie art. 7 ust. 1 ustawy nowelizującej, przez pojęcie
„wymagane kwalifikacje” należało rozumieć kwalifikacje określone w rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie szczegóło-
wych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w
których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia, z
uwzględnieniem § 12 tego rozporządzenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 2
kwietnia 2008 r., II PK 274/07, LEX nr 465853; 3 czerwca 2008 r., I PK 302/07,
OSNP 2009 nr 19-20, poz. 257). Natomiast podstawę prawną oceny, czy nauczyciel
niespełniający wymagań kwalifikacyjnych w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej
uzyskał je w okresie późniejszym do 31 sierpnia 2006 r., stanowiły przepisy określa-
jące kwalifikacje nauczycielskie w tym okresie. Stwierdzenie, czy nauczyciel uzupełnił
tak rozumiane kwalifikacje następowało na dzień 31 sierpnia 2006 r. Przedmiotem
8
sporu w niniejszej sprawie jest to, czy powód miał „wymagane kwalifikacje” w dniu
wejścia w życie ustawy zmieniającej, czyli 6 kwietnia 2000 r., a nie to, czy uzyskał je
później. Powód nie twierdzi bowiem, że uzupełnił wymagane kwalifikacje po 6 kwiet-
nia 2000 r., lecz że miał je już w tym dniu. Trafnie wobec tego Sąd Okręgowy badał
posiadanie przez powoda kwalifikacji w świetle wymagań wynikających z rozporzą-
dzenia z 1991 r. Zasadny okazał się jednak postawiony w skardze kasacyjnej zarzut
naruszenia § 4 ust. 1 pkt 1 i 2 i ust. 2 tego rozporządzenia. Według tego przepisu
kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach, szkołach i
placówkach kształcenia i wychowania specjalnego posiada osoba, która: 1) legity-
muje się dyplomem ukończenia studiów wyższych na kierunku pedagogika o spe-
cjalności pedagogika specjalna lub na kierunku psychologia o specjalności nadającej
kwalifikacje do pracy w określonym typie placówki kształcenia i wychowania specjal-
nego, 2) ma kwalifikacje do nauczania i prowadzenia zajęć w szkołach i placówkach
wymienionych w § 2, 2a i 3, a ponadto ukończyła - nadające kwalifikacje do pracy w
określonym typie placówki kształcenia i wychowania specjalnego - studia podyplo-
mowe, uzupełniające lub inne prowadzone przez szkołę wyższą albo kurs prowadzo-
ny przez kolegium nauczycielskie, placówkę doskonalenia nauczycieli lub inną in-
stytucję, osobę prawną lub fizyczną, które mogą prowadzić takie kursy zgodnie z
przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (ust. 1). Ponadto, zgodnie
z ust. 2 rozważanego unormowania, kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczy-
ciela w przedszkolach specjalnych, szkołach podstawowych specjalnych i innych
placówkach kształcenia i wychowania specjalnego posiada również osoba, która
ukończyła kolegium nauczycielskie o specjalności nadającej kwalifikacje do pracy w
określonym typie placówki kształcenia i wychowania specjalnego. Sąd, stwierdzając
że powód spełnił wymagania określone w przedstawionej regulacji prawnej, nie usta-
lił, że miał on określone w niej kwalifikacje pedagogiczne. Co więcej, Sąd Okręgowy
zastosował i poddał wykładni jedynie § 4 ust. 2 rozporządzenia z 1991 r., przypisując
mu niepokrywającą się z jego właściwym brzmieniem treść, przytoczoną wyżej w
sprawozdawczej części niniejszego uzasadnienia. Oznacza to, że Sąd Okręgowy nie
zastosował żadnego z przepisów § 4 rozporządzenia do powoda, co samo w sobie
usprawiedliwia rozpatrywany zarzut.
Nietrafny okazał się natomiast zarzut naruszenia § 20 rozporządzenia z 2002
r. Zgodnie z tym przepisem, nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozpo-
9
rządzenia na podstawie mianowania, którzy spełniali wymagania kwalifikacyjne na
podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują nabyte kwalifikacje do zajmowa-
nia stanowiska nauczyciela. Zdaniem skarżącego właściwa wykładnia tego unormo-
wania prowadzi do zachowania, jako nadal uznawanych, jedynie takich kwalifikacji,
które wynikają z treści aktu mianowania wydanego przed wejściem w życie rozpo-
rządzenia z 2002 r., w oparciu o obowiązujące wówczas przepisy. Dlatego powód nie
spełnia tych wymagań, bo „akt mianowania powoda z dnia 6 kwietnia 2000 r., zale-
gający na karcie 65 akt osobowych powoda, wyraźnie przewiduje jedynie możliwość
zatrudnienia powoda w placówkach dla dzieci z dysfunkcją ruchu, podczas gdy po-
zwana placówka przeznaczona jest dla dzieci upośledzonych umysłowo.” To zapa-
trywanie skarżącego jest błędne, ponieważ nie bierze pod uwagę, że pojęcie „mia-
nowanie” w Karcie Nauczyciela od chwili wejścia w życie ustawy zmieniającej wystę-
puje w podwójnym znaczeniu: stopnia awansu zawodowego nauczycieli (art. 9a) i
sposobu nawiązania stosunku pracy (art. 10). Nie ma wątpliwości, że § 20 rozporzą-
dzenia z 2002 r. odnosi się do mianowania jako sposobu nawiązania stosunku pracy,
co jasno wynika z jego treści i celu. Natomiast akt mianowania z 6 kwietnia 2000 r.
dotyczył nadania powodowi stopnia awansu zawodowego w konsekwencji, jak wtedy
uznawał Prezydent Miasta, spełnienia przez niego warunków z art. 7 ust. 1 ustawy
zmieniającej. Został zresztą zatytułowany: „Akt nadania stopnia awansu zawodowe-
go nauczyciela”. Z tego względu rozważany zarzut, jako wynikający z nierozróżniania
wskazanych powyżej znaczeń pojęcia mianowania, okazał się nieuzasadniony.
Kolejną kwestią prawną związaną ze stosowaniem i wykładnią art. 7 ust. 1
ustawy zmieniającej, jest zagadnienie charakteru roszczeń przysługujących nauczy-
cielowi kwestionującemu prawidłowość stwierdzenia przez pracodawcę, że stosunek
pracy nauczyciela wygasł, ze względu na brak wymaganych kwalifikacji, w dniu 31
sierpnia 2006 r. Zdaniem powoda i Sądu Okręgowego pracownikowi przysługuje w
tym przypadku roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy, a art. 67 k.p. nie ma
do sytuacji powoda zastosowania. W ocenie Sądu Okręgowego, przepis ten ma za-
stosowanie jedynie w przypadku naruszenia przepisów oddziału 7 Kodeksu pracy
przez pracodawcę i nie odnosi się do wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa
określonego w odrębnych przepisach, gdy nie jest wymagane podjęcie przez praco-
dawcę jakichkolwiek czynności, a zatem nie może on w żaden sposób naruszyć
przepisów o wygaśnięciu. Pogląd ten jest nietrafny.
10
Zgodnie z art. 67 k.p., w razie naruszenia przez pracodawcę przepisów doty-
czących wygaśnięcia stosunku pracy, pracownikowi przysługuje prawo odwołania do
sądu pracy a w zakresie roszczeń stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu doty-
czące rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Unormowanie to dotyczy
także naruszenia pozakodeksowych przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy. Wyni-
ka to wprost z art. 63 k.p., według którego umowa o pracę wygasa w przypadkach
określonych w kodeksie oraz w przepisach szczególnych. Naruszenie przez praco-
dawcę przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy, o którym stanowi art. 67 k.p., pole-
ga na odmowie dalszego zatrudniania pracownika, będącej skutkiem wadliwego
uznania, że wystąpiło zdarzenie powodujące ustanie tego stosunku. Jest oczywiste,
że takiego przede wszystkim stanu rzeczy dotyczy art. 67 k.p. W przypadku bowiem
prawidłowego stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy żadne roszczenia (w sensie
materialnym) pracownikowi nie przysługują, jakkolwiek może on oczywiście wystąpić
z powództwem opartym na twierdzeniu, że pracodawca naruszył stosowne przepisy.
W rezultacie należy uznać, że do takiej właśnie sytuacji odnoszą się wskazane w tym
przepisie skutki w postaci uprawnienia pracownika do wystąpienia do sądu pracy z
powództwem o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie. Przepis ten rozszerza
więc obowiązującą w polskim prawie pracy podstawową zasadę, zgodnie z którą wa-
dliwe rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy nie powoduje nieważności
czynności pracodawcy, a pracownik może się chronić przed jej następstwami wystę-
pując z odpowiednimi roszczeniami (powództwami) wobec pracodawcy, na sytuacje,
w których pracodawca bezzasadnie odmawia zatrudniania pracownika (nie dopusz-
cza go do pracy) wskutek błędnego uznania, że nastąpiło wygaśnięcie stosunku
pracy. Wynika stąd, że również odmowa dalszego zatrudniania pracownika wynika-
jąca z wadliwego stwierdzenia (uznania) przez pracodawcę wygaśnięcia stosunku
pracy powoduje jego ustanie. W przeciwnym wypadku art. 67 k.p., określający kon-
sekwencje naruszenia przez pracodawcę przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy
przez odesłanie do stosowania art. 56 - 61 k.p., byłby bezprzedmiotowy.
Przyjęta wyżej wykładnia art. 67 k.p. ma oparcie w dominującym od dawna
stanowisku Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki z: 13 lutego 1997 r., I PKN 6/97,
OSNAPiUS 1997 nr 19, poz. 376 i 20 marca 2008 r., II PK 211/07, OSNP 2009 nr 15-
16, poz. 193) i doktryny (zob. M. Gersdorf: Skutki prawne naruszenia przez zakład
pracy przepisów o wygaśnięciu umowy o pracę, Nowe Prawo 1978 nr 5; L. Florek:
11
Komentarz do art. 67 Kodeksu pracy [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. L. Florek,
LEX 2009, wyd. V). W szczególności w wyroku z 13 lutego 1997 r., I PKN 6/97, Sąd
Najwyższy uznał, że zgodnie z art. 67 k.p., w razie naruszenia przez pracodawcę
przepisów dotyczących wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje
powództwo do sądu pracy o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie. Nawet więc
gdy pracodawca niesłusznie (niezgodnie z prawem) stwierdzi wygaśnięcie stosunku
pracy, skutek ten następuje i pracownik może dochodzić tylko wskazanych roszczeń.
Powództwo o ustalenie trwania stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c. jest w
takim przypadku bezzasadne choćby z tej przyczyny, że nie jest możliwe uznanie
nieważności (nieistnienia) wygaśnięcia stosunku pracy. Podobnie w powołanym wy-
żej wyroku z 20 marca 2008 r., II PK 211/07, Sąd Najwyższy uznał, że żądanie usta-
lenia istnienia stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c. nie jest alternatywnym
roszczeniem przysługującym z mocy art. 67 k.p. w razie naruszenia przez pracodaw-
cę przepisów o wygaśnięciu umowy o pracę (art. 4771
k.p.c.). Odmiennego poglądu
nie uzasadnia powołany przez Sąd Okręgowy wyrok z 7 lipca 2000 r., I PKN 721/99,
w którym Sąd Najwyższy uznał, że mianowanemu nauczycielowi przysługuje rosz-
czenie o dopuszczenie do pracy i wynagrodzenie za cały okres pozostawania w go-
towości do jej wykonywania, jeżeli stosunek pracy nie został rozwiązany lub nie wy-
gasł w sposób określony w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. W
sprawie tej pracodawca bezprawnie nie dopuścił powódki do pracy w sytuacji, w któ-
rej przepisy prawa nie przewidywały wygaśnięcia stosunku pracy. Nie miało więc
miejsca naruszenie przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy, wobec czego cytowany
pogląd odnosi się do sytuacji faktycznej i prawnej odmiennej od okoliczności niniej-
szej sprawy.
Nietrafny, jak już wskazano, jest także pogląd Sądu Okręgowego, że art. 67
k.p. nie odnosi się do wygaśnięcia stosunku pracy określonego w odrębnych przepi-
sach, gdy nie jest wymagane podjęcie przez pracodawcę jakichkolwiek czynności, a
zatem nie może on w żaden sposób naruszyć przepisów o wygaśnięciu. Nietrafność
tego poglądu wynika już stąd, że jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyro-
ku z 2 lutego 2006 r., I PK 140/05 (OSNP 2007 nr 5-6, poz. 61), przepisy Kodeksu
pracy dotyczące wygaśnięcia stosunku pracy (art. 63-67 k.p.) w ogóle nie przewidują
czynności pracodawcy polegającej na stwierdzaniu wygaśnięcia. A przecież niewąt-
pliwie art. 67 k.p. odnosi się między innymi do przypadków wygaśnięcia stosunku
12
pracy wymienionych w oddziale siódmym Działu drugiego Kodeksu pracy, w którym
przepis ten został zamieszczony. Wynika stąd, że nakazane przez prawo formalne
stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy nie stanowi koniecznej przesłanki stoso-
wania art. 67 k.p. Przesłanką tą jest bowiem, jak wyżej stwierdzono, odmowa zatrud-
nienia pracownika wynikająca z błędnej oceny, że wygaśnięcie nastąpiło. W więk-
szości przypadków, w tym w sytuacji określonej w art. 7 ust. 1 ustawy zmieniającej,
będącej przedmiotem niniejszej sprawy, pracodawca i tak musi stwierdzić wygaśnię-
cie stosunku pracy. W szczególności dotyczy to sytuacji, w których wygaśnięcie sto-
sunku pracy zależy od zachowania pracownika (np. nieusprawiedliwienie w ciągu 7
dni nieprzystąpienia do pracy przez nowo zatrudnionego nauczyciela - art. 16 Karty
Nauczyciela) lub wymaga uzyskania przez pracodawcę odpowiednio udokumento-
wanych informacji (jak np. prawomocne skazanie nauczyciela na karę pozbawienia
praw publicznych - art. 26 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela). W tych przypadkach ko-
nieczność stwierdzenia wygaśnięcia występuje obiektywnie, niezależnie od tego, czy
prawo wyraźnie je przewiduje (np. art. 26 Karty Nauczyciela), czy nie (np. art. 16 i 20
ust. 7 tej ustawy, art. 7 ust. 1 ustawy zmieniającej). Sformułowanie takiego wymaga-
nia w przepisie prawnym ma natomiast takie znaczenie, że odmowa dalszego za-
trudniania pracownika bez wcześniejszego stwierdzenia, dokonanego z zachowa-
niem wymaganych przez prawo warunków, może być już z tego względu uznana za
naruszenie przepisów o wygaśnięciu w rozumieniu art. 67 k.p., pomimo wystąpienia
ustawowych przesłanek wygaśnięcia.
Powyższe uwagi w kwestii znaczenia stwierdzenia wygaśnięcia stosunku
pracy przez pracodawcę pozwalają na ustosunkowanie się do istotnego w niniejszej
sprawie zagadnienia określenia początku biegu terminu dochodzenia roszczeń z art.
264 § 2 k.p. Zgodnie z tym przepisem, żądanie przywrócenia do pracy lub odszko-
dowania wnosi się do sądu pracy w ciągu 14 dni od dnia wygaśnięcia umowy o
pracę. Termin ten jest terminem prawa materialnego, do którego nie mają zastoso-
wania przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące uchybienia i przywraca-
nia terminu, a sąd oddala powództwo, jeżeli pozew wniesiony został po jego upływie
(por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1986 r., III
PZP 8/86, OSNCP 1986 nr 12, poz. 194, OSPiKA 1987 nr 1, poz. 19, z glosą T. Zie-
lińskiego). W pwołanych już wyrokach z 29 marca 1978 r., I PR 20/78 i z 2 lutego
2006 r., I PK 140/05, Sąd Najwyższy uznał, że termin ten biegnie od daty powzięcia
13
przez pracownika wiadomości o tym, że zakład pracy traktuje go jak pracownika,
który porzucił pracę. Pogląd ten został wyrażony na gruncie szczególnej regulacji
porzucenia pracy (dawny art. 64 i art. 65 k.p.) i obecnie wymaga ponownego rozwa-
żenia w szerszym kontekście, zwłaszcza że w niektórych innych orzeczeniach Sąd
Najwyższy wiąże początek biegu rozpatrywanego terminu z samym wygaśnięciem
stosunku pracy (zob. np. wyrok z dnia 18 kwietnia 2000 r., I PKN 607/99, OSNAPiUS
2001 nr 19, poz. 581; wyrok z dnia 2 kwietnia 2008 r., II PK 274/07, LEX nr 465853).
W szczególności, ze względu na stanowcze i jednoznaczne wskazanie w art. 264 § 2
k.p., że żądanie przywrócenia do pracy lub odszkodowania wnosi się do sądu pracy
w ciągu 14 dni od dnia wygaśnięcia umowy o pracę, nie wydaje się możliwe przyjęcie
innego początku biegu tego terminu. Stosunek pracy wygasa z mocy prawa, co w
pierwszej kolejności oznacza, że skutek w postaci jego ustania następuje z dniem
wystąpienia przesłanek wymienionych w przepisach prawa. W razie faktycznego wy-
stąpienia tych przesłanek, stwierdzenie ustania stosunku pracy ma charakter wyłącz-
nie deklaratoryjny (wyrok z 2 lutego 2006 r., I PK 140/05). Termin z art. 264 § 2 k.p.
biegnie w tym przypadku od powyżej określonego dnia wygaśnięcia. Jednakże jest
oczywiste, że w razie potwierdzenia tego faktu przez pracodawcę po dacie ustania
stosunku pracy, sąd powinien uwzględnić tę okoliczność przy ocenie zasadności
wniosku pracownika o przywrócenie uchybionego terminu (art. 265 k.p.). Gdy stwier-
dzenie wygaśnięcia wymaga oceny lub czynności sprawdzających pracodawcy, takie
opóźnienie jest naturalne i powinno z reguły uzasadniać uwzględnienie wniosku, jeśli
odwołanie do sądu zostało złożone w terminie 14 dni od dnia powzięcia przez pra-
cownika wiadomości o stwierdzeniu przez pracodawcę ustania stosunku pracy.
Inaczej należy ocenić sytuację, w której pracodawca narusza, jak stanowi art.
67 k.p., przepisy o wygaśnięciu stosunku pracy, błędnie uznając, że nastąpiło jego
ustanie i odmawiając dalszego zatrudniania pracownika. W takim przypadku, jak
wcześniej wskazano, wygaśnięcie stosunku pracy następuje dopiero wskutek tej od-
mowy. Wobec tego zasadne jest przyjęcie, że początkiem biegu 14 dniowego termi-
nu określonego w art. 264 § 2 k.p. jest wówczas dzień, w którym pracodawca odmó-
wił dalszego zatrudniania pracownika wskutek błędnego uznania, że nastąpiło wyga-
śnięcie stosunku pracy.
W rezultacie uzasadniony okazał się zarzut naruszenia art. 56 k.p. w związku
z art. 67 k.p., a także art. 264 § 2 k.p., przez ich niezastosowanie. Błędna okazała się
14
również dokonana przez Sąd Okręgowy wykładnia art. 7 ust. 1 ustawy zmieniającej,
przez uznanie, że wymienione powyżej przepisy nie mają zastosowania do określe-
nia skutków prawnych wygaśnięcia stosunku pracy uregulowanego w tym przepisie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
========================================