Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 131/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa R. S.
przeciwko Spółce Gazownictwa Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością […]
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 5 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód R. S. wniósł ostatecznie o ustalenie, że wypowiedzenie mu umowy o
pracę przez pozwaną Spółkę Gazownictwa Sp. z o.o. zostało dokonane z
naruszeniem art. 39 k.p. oraz o przywrócenie go do pracy. Powód wniósł również o
zasądzenie od pozwanej kosztów sądowych, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych. Strona pozwana wniosła o oddalenie
powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów
postępowania, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Wyrokiem z dnia 8 stycznia 2009 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo i
zasądził od powoda na rzecz pozwanej 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego.
Sąd Rejonowy wskazał, że powód był zatrudniony przez pozwaną Spółkę na
stanowisku prezesa zarządu od 4 lipca 2007 r. na podstawie umowy o pracę na
czas nieokreślony zawartej 30 lipca 2007 r. Nadzwyczajne zgromadzenie
wspólników pozwanej Spółki podjęło 15 kwietnia 2008 r. uchwałę odwołującą
powoda z funkcji prezesa zarządu z dniem 16 kwietnia 2008 r. i jednocześnie
powołało nowy zarząd Spółki. Powód nie zaskarżył tej uchwały. Po odwołaniu z
funkcji prezesa zarządu nie przydzielono mu innego stanowiska pracy. W dniu 17
kwietnia 2008 r. powód złożył wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego w
okresie od 18 kwietnia do 3 czerwca 2008 r. Podczas przebywania na urlopie
wypoczynkowym powód od 25 kwietnia do 9 maja 2008 r. oraz od 27 maja do 19
listopada 2008 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim. Do pracy stawił się 20
listopada 2008 r., a następnie do 26 listopada 2008 r. przebywał na urlopie
wypoczynkowym. W dniu 27 listopada 2008 r. pozwana złożyła powodowi
oświadczenie na piśmie, w którym wskazała, że rozwiązuje zawartą z nim umowę o
pracę z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia z uwagi na
odwołanie go z funkcji prezesa zarządu pozwanej spółki. Stosunek pracy ustał 31
grudnia 2008 r. w związku z zakończeniem biegu okresu wypowiedzenia.
Sąd Rejonowy stwierdził, że między stronami sporna była treść roszczeń
przysługujących odwołanemu członkowi zarządu spółki kapitałowej, który swoją
funkcję w zarządzie sprawował w oparciu o umowę o pracę. W ocenie Sądu
3
roszczenia powoda nie zasługiwały na uwzględnienie. Zgodnie z art. 203 § 1 k.s.h.
członek zarządu może być w każdym czasie odwołany uchwałą wspólników bez
podawania przyczyny. Jednocześnie, jak wynika ze zdania drugiego cytowanego
artykułu, odwołanie członka zarządu nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy
lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu.
Odwołanie pracownika za składu zarządu powoduje więc natychmiastowe ustanie
stosunku korporacyjnego, natomiast stosunek pracy nadal trwa do czasu
rozwiązania. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, odwołanie ze
stanowiska członka zarządu spółki, które nie zostało skutecznie podważone w
trybie przepisów prawa handlowego, z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą
wypowiedzenie umowy o pracę (w rozumieniu art. 45 § 1 k.p.) pracownikowi
zatrudnionemu w charakterze członka tego zarządu. Powód od początku do końca
okresu zatrudnienia zajmował stanowisko prezesa zarządu. Zarówno w okresie
poprzedzającym powołanie na prezesa zarządu jak i po odwołaniu z tej funkcji
powód nie świadczył pracy na rzecz pozwanej na innym stanowisku. Uchwała
zgromadzenia wspólników odwołująca go z funkcji prezesa została podjęta zgodnie
z wymaganiami przewidzianymi w Kodeksie spółek handlowych oraz w umowie
spółki i nie została przez powoda zaskarżona do sądu, a tym samym nabrała mocy
obowiązującej. Zgodnie z nią powód przestał pełnić funkcję prezesa zarządu.
Jednocześnie zgromadzenie wspólników nie podjęło żadnych czynności mających
uregulować jego sytuację prawną, pozostawiając tę kwestię do dyspozycji nowego
zarządu spółki. Sąd Rejonowy za w pełni uzasadnione uznał wypowiedzenie
wyłącznie na tej podstawie, że powód został odwołany z funkcji. Odnosząc się do
argumentu, że w sytuacji osobistej powoda wypowiedzenie narusza przepisy
Kodeksu pracy o wypowiadaniu umów o pracę, albowiem powód w chwili złożenia
oświadczenia o wypowiedzeniu podlegał ochronie przewidzianej w art. 39 k.p. Sąd
Rejonowy wskazał, że art. 39 k.p. nie ma w niniejszej sprawie zastosowania,
ponieważ prowadziłoby to do niedopuszczalnej ingerencji w prawa korporacyjne
spółki. Formułując ten pogląd Sąd powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia
17 sierpnia 2006 r. (III PK 53/06, OSNCP 2007 nr 17-18, poz. 245), według którego
odwołanemu członkowi zarządu nie przysługuje roszczenie o przywrócenie do
pracy zgodnie z art. 45 § 1 k.p. Na uzasadnienie tego poglądu Sąd Rejonowy
4
stwierdził, że art. 203 k.s.h. przyznaje pozwanej prawo do swobodnego odwołania
powoda ze stanowiska prezesa, co pozwala na wypowiedzenie umowy o pracę.
Natomiast art. 39 k.p. uniemożliwia skuteczne pozbawienie powoda uprawnień
związanych z funkcją prezesa zarządu, bowiem nie pozwala ani na zmianę
warunków pracy i płacy, ani na rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem. W
tej sytuacji, w ocenie Sądu Rejonowego, należy przyznać priorytet art. 203 k.s.h. i
nie stosować do powoda art. 39 k.p. Prawo do odwołania z zarządu stanowi jedno z
fundamentalnych praw korporacyjnych spółki, które może być wykonywane w
sposób nieograniczony i swobodny. Dlatego niedopuszczalne byłoby uznanie, że w
rezultacie naruszenia art. 39 k.p. powód, jako dotychczasowy prezes zarządu spółki
kapitałowej będący w wieku przedemerytalnym, zostaje przywrócony do pracy na
dotychczasowych warunkach, lecz jej nie wykonuje, ponieważ z dotychczasowego
stanowiska został odwołany, a jednocześnie nie wyraził zgody na zmianę
warunków pracy i płacy. W takiej sytuacji pracodawca byłby zmuszony do dnia
przejścia powoda na emeryturę wypłacać mu wynagrodzenie za niewykonywaną
pracę. Powodowi nie przysługują również świadczenia odszkodowawcze, bowiem
stanowią one sankcję za nieuzasadnione lub dokonane z naruszeniem prawa
rozwiązanie stosunku pracy. W niniejszej sprawie natomiast trudno mówić o
naruszeniu przez pozwanego przepisów prawa. Na koniec Sąd Rejonowy
podkreślił, że przyznanie skutecznie odwołanemu członkowi zarządu, którego praca
w zarządzie była jedyną pracą świadczoną na rzecz spółki, ochrony przewidzianej
w art. 39 k.p. i przywrócenie go do pracy wypaczałoby sens art. 203 § 1 k.s.h.,
któremu w niniejszej sprawie należy przyznać absolutny priorytet stosowania.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości.
Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i orzeczenie co do istoty
sprawy przez ustalenie, że wypowiedzenie umowy o pracę zostało dokonane z
naruszeniem art. 39 k.p. albo o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi pierwszej instancji. W uzasadnieniu wskazał, między innymi,
że po odwołaniu z funkcji prezesa zarządu zakończył się jego stosunek
korporacyjny z pozwaną spółką natomiast pracowniczy trwał nadal. Powód stał się
„byłym członkiem zarządu spółki" i pracownikiem Oddziału Zarząd, ponieważ w
rozmowie z Prezesem pozwanej spółki S. Ś. zawarł porozumienie zmieniające
5
warunki pracy, w którym ustalono, że jest pracownikiem Oddziału Zarząd. Wobec
tego argumentacja Sądu w przedmiocie, które normy prawa mają priorytet jest
bezzasadna. Poza tym Sąd pierwszej instancji, uznając roszczenie powoda za
nieuzasadnione, mógł rozważyć uwzględnienie roszczenia alternatywnego tj.
odszkodowania, o którym mowa w art. 45 k.p. Sąd winien był więc zastosować art.
4771
k.p.c. i na tej podstawie, uznając za niezasadne roszczenia powoda o
przywrócenie do pracy, zasądzić odszkodowanie w wysokości równej
wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy, do którego pracownik miałby
prawo w razie przywrócenia do pracy, bowiem jest to właściwa rekompensata
dolegliwości jaką jest dla niego brak możliwości powrotu do pracy. Pozwana
wniosła o oddalenie apelacji.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelację i zasądził od powoda na rzecz pozwanej zwrot kosztów zastępstwa
procesowego. Sąd Okręgowy przyjął ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji
za własne i uznał, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Odnosząc się do
zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy wskazał, że powód nie
zgłaszał na wcześniejszym etapie postępowania twierdzenia, że doszło do
zawarcia między nim a pozwaną porozumienia zmieniającego, a wniosku takiego
nie sposób wyprowadzić z materiału zgromadzonego w sprawie. Powód nie
wskazał nawet, jaki rodzaj pracy miałby wykonywać (jakie stanowisko miałby
zajmować) w wyniku porozumienia zmieniającego. Traktowanie skarżącego przez
pozwaną jako pracownika było prostą konsekwencją dualizmu jego sytuacji prawnej
wynikającej z więzi korporacyjnej (powołania na członka Zarządu) i ze stosunku
pracy (zawarcia umowy o pracę). Okoliczność ta nie świadczy jednak sama przez
się o zawarciu porozumienia zmieniającego warunki pracy. Sąd drugiej instancji
przyznał natomiast rację zarzutom naruszenia art. 39 k.p., przez jego
niezastosowanie oraz art. 203 § 1 k.s.h. Sąd ten zgodził się z poglądem wyrażonym
przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 sierpnia 2009 r., II
PZP 8/09, LEX 529760, że wywodzenie z przysługującej spółce swobody
odwołania członka zarządu (art. 203 § 1 zdanie pierwsze k.s.h.) wyłączenia
ochrony pracownika przed wypowiedzeniem na podstawie przepisów prawa pracy
(w tym art. 39 k.p.), jeżeli jest on członkiem zarządu, jest wadliwe. Pomijałoby to
6
bowiem treść art. 203 § 2 zdanie drugie k.s.h., zgodnie z którym odwołanie członka
zarządu nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku
prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu. Językowa wykładnia art.
203 § 1 k.s.h. jest jednoznaczna. Swoboda odwołania członka zarządu nie
modyfikuje więc roszczeń, które przysługują odwołanemu członkowi zarządu ze
stosunku pracy. Zasada ochrony trwałości stosunku pracy pozostaje w
funkcjonalnej kolizji z zasadą swobody prowadzenia działalności gospodarczej i
swobody obsadzania stanowisk w zarządzie spółki. Żadnej z wymienionych zasad
nie można przyznać pierwszeństwa i konieczne jest ich odpowiednie wyważenie.
Jeżeli spółka i członek zarządu wybierają umowę o pracę jako podstawę
zatrudnienia, to czynią to ze wszystkimi wiążącymi się z tym konsekwencjami,
także konsekwencją w postaci ograniczenia możliwości swobodnego rozwiązania
umowy o pracę przez pracodawcę, między innymi z uwagi na treść art. 39 k.p.
Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy uznał, że wypowiedzenie
powodowi umowy naruszyło przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Jednakże
powód domagał się przywrócenia do pracy, a roszczenie, zdaniem Sądu drugiej
instancji mu nie przysługuje. Sąd wskazał, iż w wyroku z dnia 17 sierpnia 2006 r. (III
PK 53/06, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 245) Sąd Najwyższy stwierdził, że
odwołanemu członkowi zarządu spółki kapitałowej, zatrudnionemu na tym
stanowisku na podstawie umowy o pracę, którą rozwiązano sprzecznie z prawem,
nie przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy. Jeżeli podlegał on szczególnej
ochronie, to ma prawo do odszkodowania w wysokości równej wynagrodzeniu za
czas pozostawania bez pracy w razie przywrócenia do pracy, lecz nie niższego niż
określone w art. 471
k.p. (art. 203 § 1 k.s.h., art. 45 § 1 i art. 47 k.p.). W
uzasadnieniu tego stanowiska Sąd Najwyższy zauważył, że odwołany członek
zarządu spółki kapitałowej nie ma prawa do przywrócenia do pracy, gdyż
pierwszeństwo przed regulacją Kodeksu pracy w tym zakresie ma art. 203 § 1
k.s.h., który w zdaniu pierwszym zezwala na odwołanie członka zarządu spółki w
każdym czasie. Nie zmienia to faktu, że zwalnianym z pracy członkom zarządów
przysługuje ochrona przewidziana w Kodeksie pracy, co wynika wprost z art. 203 §
1 zdanie drugie k.s.h. Nie dotyczy to jednak możliwości przywrócenia zwolnionego
członka zarządu do pracy, gdyż sprzeciwia się temu art. 203 § 1 zdanie pierwsze
7
k.s.h. Przywrócenie do pracy nie przywraca powodowi umocowania do zarządzania
Spółką i jej reprezentowania. To może być osiągnięte tylko przez skuteczne
zaskarżenie odwołania z zarządu na podstawie prawa handlowego, co powoduje
ponowne wejście powoda w stosunek organizacyjny członkostwa w zarządzie.
Dlatego Sąd Najwyższy uznał, że właściwa jest wyłącznie sankcja
odszkodowawcza. Podzielając to stanowisko Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6
maja 2009 r. (II PK 285/08, Lex 521923) wskazał, że w przypadku odwołania
członka zarządu z funkcji (...) osoba zwolniona nie może domagać się przywrócenia
do pracy, nawet jeśli to zwolnienie było bezprawne. Jedynym roszczeniem
przysługującym tej osobie będzie odszkodowanie za cały czas pozostawania bez
pracy. Z tych względów Sąd Okręgowy uznał, że zarzut naruszenia przez Sąd
Rejonowy art. 4771
k.p.c. za niezasadny. Przepis ten stanowi, że jeżeli pracownik
dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone
roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne
roszczenie alternatywne. Skoro skarżącemu przysługuje wyłącznie prawo do
żądania odszkodowania, to według Sądu drugiej instancji stan sprawy nie
uzasadnia w ogóle zastosowania omawianej normy.
W skardze kasacyjnej powód zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości.
W zakresie podstawy naruszenia przepisów prawa materialnego skarżący zarzucił
naruszenie: (-) art. 45 § 2 i 3 k.p., w związku z art. 39 k.p. w związku z art. 22 k.p.,
przez jego niewłaściwe zastosowanie w postaci odmowy przywrócenia powoda do
pracy na stanowisko pracownika Oddziału, gdy powód był pracownikiem
szczególnie chronionym (art. 39 k.p.) i Sąd drugiej instancji uznał takie roszczenie
za usprawiedliwione, co do zasady, a także przez rozpatrzenie sprawy przez Sąd
drugiej instancji w zakresie, który nie stanowił żądania pozwu i apelacji tj. orzekł, że
nie istnieje możliwość przywrócenia do pracy powoda na stanowisko prezesa
zarządu pozwanej Spółki, podczas gdy powód wnosił o przywrócenie do pracy na
wskazane przez pozwanego stanowisko pracownika w Oddziale pozwanej Spółki; (-
) art. 45 § 2 i 3 w związku z art. 30 k.p. w związku z art. 4771
k.p.c., przez jego
niewłaściwe zastosowanie i niezasądzenie na rzecz powoda alternatywnie
odszkodowania o określonej wysokości, przez błędne stwierdzenie, że pozwanemu
nie przysługiwały alternatywne żądania w niniejszej sprawie, bowiem żądanie
8
przywrócenia powoda na stanowiska prezesa zarządu pozwanej Spółki było
nieuzasadnione, a zatem wnosić mógł on jedynie o odszkodowanie, podczas gdy
powód wnosił o przywrócenie do pracy na stanowisko pracownika Oddziału.
Skarżący podniósł także naruszenie przepisów postępowania mających istotny
wpływ na wynik sprawy, a w szczególności art. 321 k.p.c., przez jego niewłaściwe
zastosowanie i nierozstrzygnięcie co do treści roszczenia zgodnie z treścią pozwu i
apelacji o rozstrzygnięcie w przedmiocie przywrócenia powoda do pracy na
stanowisko Prezesa Zarządu o co powód nie wnosił, w sytuacji gdy żądanie pozwu
i apelacji dotyczyło przywrócenia powoda do pracy nas stanowisko wskazane przez
Pracodawcę w Oddziale pozwanej.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu Okręgowego i
orzeczenie co do istoty sprawy przez ustalenie, że wypowiedzenie umowy o pracę
zostało dokonane z naruszeniem art. 39 k.p. i zasądzenie na rzecz powoda
kosztów postępowania we wszystkich instancjach, w tym kosztów zastępstwa
procesowego we wszystkich instancjach, względnie o uchylenie w całości wyroku
Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania we wszystkich instancjach, w tym o
kosztach zastępstwa procesowego we wszystkich instancjach.
W odpowiedzi na skargę strona pozwana wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej w całości i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, w tym
kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Występują dwa stanowiska w kwestii roszczeń
odwołanego członka zarządu w wieku przedemerytalnym. Według pierwszego, ze
względu na art. 203 § 1 zdanie drugie k.s.h. takiemu pracownikowi nie przysługuje
roszczenie o przywrócenie do pracy. Może natomiast żądać odszkodowania, które
w takiej sytuacji przysługuje mu w wysokości równej wynagrodzeniu za czas
pozostawania bez pracy w razie przywrócenia do pracy, lecz nie niższego niż
określone w art. 471
k.p. (tak wyroki SN z dnia 17 sierpnia 2006 r., III PK 53/06,
OSNP 2007/17-18/245 i z 6 maja 2009 r., II PK 285/08). Stanowisko drugie, zostało
9
wyrażone w uzasadnieniu postanowienia SN z dnia 12 sierpnia 2009 r., II PZP
8/09, LEX nr 529760. Zgodnie z nim, językowa wykładnia art. 203 § 1 k.s.h. jest
jednoznaczna. Swoboda odwołania członka zarządu nie narusza, a więc nie
modyfikuje roszczeń, które przysługują odwołanemu członkowi zarządu ze
stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji
członka zarządu. Jeżeli bowiem spółka i członek zarządu wybierają umowę o pracę
jako podstawę zatrudnienia, to czynią to ze wszystkimi wiążącymi się z tym
konsekwencjami, także konsekwencją w postaci ograniczenia możliwości
swobodnego rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę. Jednakże sąd może
orzec o odszkodowaniu zamiast dochodzonego przez pracownika roszczenia o
przywrócenie do pracy, gdy pracownik podlega szczególnej ochronie trwałości
stosunku pracy, jeżeli dochodzenie przez takiego pracownika roszczenia o
przywrócenie do pracy może zostać zakwalifikowane w konkretnej sytuacji jako
nadużycie prawa (art. 8 k.p.). Podstawę orzeczenia odszkodowania zamiast
przywrócenia do pracy bez odpowiedniego żądania pracownika podlegającego
szczególnej ochronie stanowi w tym wypadku art. 4771
k.p.c., jeżeli roszczenie o
przywrócenie okaże się nieuzasadnione lub nie może być uwzględnione z uwagi na
sprzeczność z zasadami współżycia społecznego lub społeczno - gospodarczym
przeznaczeniem prawa. Takie stanowisko jest utrwalone w orzecznictwie Sądu
Najwyższego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 30 marca 1994 r., I PZP 40/93,
OSNAPiUS 1994, nr 12, poz. 230, oraz wyroki Sądu Najwyższego z 18 stycznia
1996 r., I PRN 103/95, OSNAPiUS 1996, nr 15, poz. 210, z 27 lutego 1996 r., I PKN
23/97, OSNAPiUS 1997, nr 21, poz. 419, z 2 sierpnia 2000 r., I PKN 755/99,
OSNAPiUS 2002, nr 4, poz. 88, z 11 września 2001 r., I PKN 619/00, OSNAPiUS
2003, nr 16, poz. 376).
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela drugie z przedstawionych
powyżej stanowisk.
Istotnie odwołany członek zarządu, któremu następnie wypowiedziano
umowę o pracę z naruszeniem art. 39 k.p. może żądać przywrócenia do pracy, co
wynika z art. 203 § 1 zdanie drugie k.s.h., który nie narusza, a więc nie modyfikuje
roszczeń ze stosunku pracy, które przysługują odwołanemu członkowi zarządu.
Wobec tego, do takiego pracownika znajdują zastosowanie przepisy art. 45 § 1, § 2
10
i § 3 k.p., z których wynika, że sąd nie może nie uwzględnić roszczenia o
przywrócenie do pracy zgłoszonego przez pracownika w wieku przedemerytalnym,
o którym mowa w art. 39 k.p., tylko z tego względu, że jest to niemożliwe lub
niecelowe. Należy też wziąć pod uwagę, że przywrócenia do pracy członka zarządu
spółki z o.o. nie można by kwestionować także z punktu widzenia jego możliwości
lub celowości np. w razie skutecznego zaskarżenia uchwały zgromadzenia
wspólników w sprawie odwołania członka zarządu przez podmiot uprawniony w
rozumieniu art. 250 k.s.h. Nie można więc uznać, jak przyjął Sąd drugiej instancji,
że takie roszczenie w ogóle powodowi nie przysługuje. Takie żądanie może być
jednak uznane, zależnie od okoliczności, za sprzeczne ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa do przywrócenia do pracy lub z zasadami
współżycia społecznego. Oceny, czy taka sytuacja zachodzi nie może jednak
dokonać Sąd Najwyższy, lecz wyłącznie sąd merytoryczny, czego Sądy orzekające
merytorycznie w niniejszej sprawie nie uczyniły. Wobec tego trafnie zarzucono w
skardze kasacyjnej naruszenie art. 45 k.p. W konsekwencji, nietrafny okazał się
również pogląd Sądu Okręgowego, stosownie do którego Sąd pierwszej instancji
nie mógł zastosować w niniejszej sprawie art. 4771
k.p.c. ze względu na to, że
powodowi nie przysługiwało roszczenie o przywrócenie do pracy. Nie można też
przyjąć, że w przypadku niezgłoszenia przez pracownika roszczenia o
odszkodowanie, jego zasądzenie przez sąd na podstawie art. 4771
k.p.c.
wychodziłoby ponad żądanie, z naruszeniem art. 321 k.p.c. Należy bowiem
uwzględnić, że zasądzając na podstawie art. 4771
k.p.c. roszczenie alternatywne w
postaci odszkodowania, zamiast wybranego przez pracownika przywrócenia do
pracy, sąd działa z urzędu. Istotą kompetencji sądu w przypadku spraw
dotyczących roszczeń z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę jest to, że
sąd może nie uwzględnić wybranego przez pracownika roszczenia o przywrócenie
do pracy i zasądzić odszkodowanie. Jeżeli bowiem zgłoszone przez pracownika
żądanie jest ocenione jako sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa lub z zasadami współżycia społecznego, to na podstawie
art. 4771
k.p.c. może być uwzględnione roszczenie alternatywne, mimo że
pracownik nie zgłosił takiego żądania i mimo że art. 45 § 2 k.p. nie ma
zastosowania wobec pracowników objętych szczególną ochroną trwałości stosunku
11
pracy - art. 45 § 3 k.p. (por. wyrok SN z dnia 8 stycznia 2007 r., I PK 104/06,
Monitor Prawa Pracy 2007, nr 8, s. 425). W tej sytuacji nie można uznać, że
przyznanie odszkodowania stanowi zasądzenie ponad żądanie, z tego względu, że
pracownik nie wystąpił z takim roszczeniem.
Orzekając w niniejszej sprawie Sąd Najwyższy był związany ustaleniami
faktycznymi przyjętymi w podstawie wyroku Sądu drugiej instancji, które nie zostały
skutecznie podważone stosownymi zarzutami procesowymi. W szczególności
dotyczy to ustalenia, że powód nie zawarł z pozwaną porozumienia o zmianie treści
jego stosunku pracy po odwołaniu go z zarządu. Przekonujące w świetle
materiałów postępowania jest także uznanie przez Sąd Okręgowy, że powód
domagał się przywrócenia na stanowisko prezesa zarządu, a nie na inne
stanowisko.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.