Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 grudnia 2010 r.
III PK 28/10
Faktycznie dokonana likwidacja stanowiska pracy zarządzona przez
uprawniony organ jest rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p., mimo naruszenia obowiązku współdziałania z in-
nymi organami pracodawcy przed wydaniem zarządzenia likwidacyjnego.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Halina Kiryło, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 grudnia
2010 r. sprawy z powództwa Ewy K. przeciwko Uniwersytetowi [...] w L. o odszkodo-
wanie, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 29 października 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 1.350 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Ewa K., w sprawie przeciwko Uniwersytetowi [...] w L. o odszkodo-
wanie za wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę, wniosła skargę kasacyjną od wy-
roku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 29 października 2009 r. [...]. Zaskarżonym
wyrokiem zmieniono wyrok Sądu Rejonowego w Lublinie - zasądzający na rzecz po-
wódki 26.664 zł tytułem spornego odszkodowania - w ten sposób, że oddalono po-
wództwo i orzeczono o kosztach postępowania.
Powódka była od 1 września 2006 r. dyrektorem administracyjnym do spraw
ogólnych, zatrudnionym w pozwanym Uniwersytecie na podstawie umowy o pracę na
czas nieokreślony. Uprzednio, od 1992 r., powódka była dyrektorem administracyj-
nym Uniwersytetu. Dnia 29 października 2006 r. rektor Uniwersytetu wydał zarzą-
dzenie [...] likwidujące z dniem 1 listopada tego roku stanowisko zajmowane przez
powódkę i stanowisko dyrektora do spraw technicznych oraz tworzące w to miejsce
2
stanowisko zastępcy kanclerza do spraw ogólnych. Następnie tego samego dnia
rektor złożył powódce trzymiesięczne wypowiedzenie umowy o pracę z powodu likwi-
dacji zajmowanego przez nią stanowiska. Zarządzenie [...] rektor wydał z narusze-
niem § 90 ust. 3 statutu Uniwersytetu, polegającym na wydaniu go bez wymaganych
przez ten przepis wniosku kanclerza i opinii senatu. Ten stan faktyczny, ustalony
przez Sąd Rejonowy, został zaakceptowany w zaskarżonym wyroku przez Sąd
Okręgowy i nie jest kwestionowany w skardze kasacyjnej. Rozbieżne są natomiast
jego oceny prawne dokonywane na podstawie art. 45 § 1 k.p.
Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie było uzasadnione likwidacją stanowi-
ska zajmowanego przez powódkę, ale było sprzeczne z prawem, gdyż zarządzenie
rektora likwidujące to stanowisko zostało wydane z naruszeniem § 90 ust. 3 statutu
Uniwersytetu. Dlatego na podstawie art. 45 § 1 w związku z art. 471
k.p. zasądził on
na rzecz powódki odszkodowanie. Sąd Okręgowy nie zgodził się z tym rozstrzygnię-
ciem, gdyż art. 45 § 1 k.p. jako przesłankę uwzględnienia odwołania pracownika od
wypowiedzenia przewiduje naruszenie przez pracodawcę przepisów o wypowiadaniu
umów o pracę, a nie jakichkolwiek przepisów. Przepis § 90 ust. 3 statutu nie jest zaś
przepisem o wypowiadaniu umów, lecz reguluje sposób wprowadzania zmian w we-
wnętrznym funkcjonowaniu Uniwersytetu. Ponadto zdaniem Sądu Okręgowego nie
do przyjęcia byłaby interpretacja § 90 ust. 3 statutu prowadząca do wniosku, że rek-
tor nie może z własnej inicjatywy ustalić regulaminu organizacyjnego i zmuszony
byłby do oczekiwania na inicjatywę kanclerza. Prowadziłoby to do odwrócenia hierar-
chii i podporządkowania rektora kanclerzowi. Nieuprawnione byłoby też przyjęcie, że
decyzje rektora uzależnione są od opinii senatu, która ma charakter jedynie niewią-
żącej konsultacji. Niedochowanie przez rektora wymogów z § 90 ust. 3 statutu mo-
głoby podlegać kontroli ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego na pod-
stawie art. 36 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U.
Nr 164, poz. 1365 ze zm.). Skoro jednak przedmiotowa decyzja nie została usunięta
z obrotu prawnego, to ma ona moc obowiązującą.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie art. 45 § 1 k.p., przez
błędne przyjęcie, że przepisy statutu nie są przepisami prawa pracy, przez błędną
wykładnię polegającą na utożsamianiu rzeczywistej i konkretnej przyczyny ekono-
micznej z rzeczywistą i konkretną przyczyną wypowiedzenia oraz przez błędne przy-
jęcie, że do naruszenia przepisów prawa pracy nie dochodzi w przypadku naruszenia
3
statutów bądź regulaminów, a także przez przyjęcie, że wypowiedzenie było uzasad-
nione. Zarzucono również naruszenie art. 30 § 4 w związku z art. 45 § 1 k.p., przez
ustalenie, że nie doszło do naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę,
mimo że wskazana przyczyna wypowiedzenia - likwidacja stanowiska pracy - nie zo-
stała dokonana, bowiem zarządzenie rektora [...] wydano bez przewidzianej statutem
opinii senatu i bez wniosku kanclerza i zostało ono podane do publicznej wiadomości
w dniu następnym po dokonaniu wypowiedzenia, przez co przyczyna wypowiedzenia
nie była prawdziwa i konkretna. Ostatni zarzut skargi dotyczy naruszenia art. 2, art. 7
i art. 88 Konstytucji, przez przyjęcie, że w państwie prawa akt prawny wywierający
skutki w sferze uprawnień jednostki może wejść w życie z dniem podpisania, a przed
jego ogłoszeniem.
Pozwany wniósł o odrzucenie skargi lub odmowę przyjęcia jej do rozpoznania,
ewentualnie o jej oddalenie i o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest nieuzasadniona. Przedmiotem sprawy jest spór dotyczący wy-
kładni art. 45 § 1 k.p. Przepis ten stanowi, że w razie ustalenia, iż wypowiedzenie
umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione albo narusza
przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracow-
nika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiąza-
niu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszko-
dowaniu. Nie ma racji skarżąca twierdząc, że § 90 ust. 3 statutu Uniwersytetu jest
przepisem prawa pracy o wypowiadaniu umów o pracę. Określa on bowiem sposób
zmiany struktury organizacyjnej Uniwersytetu, a przez prawo pracy - zgodnie z art. 9
k.p. - rozumie się tylko te przepisy, które określają prawa i obowiązki pracowników i
pracodawców. Zmiany organizacyjne pracodawcy nie należą więc do prawa pracy,
mimo że pośrednio kształtują sytuację pracowników. Przepisy regulujące strukturę
organizacyjną Uniwersytetu i sposób jej zmian nie dotyczą uprawnień jednostki, stąd
ich nieprzestrzeganie nie może stanowić naruszenia przepisów Konstytucji regulują-
cych te uprawnienia w zakresie niedziałania prawa wstecz. Trzeba przy tym zauwa-
żyć, że Kodeks pracy nie zabrania złożenia wypowiedzenia umowy o pracę z powodu
likwidacji stanowiska pracy przed tą likwidacją ani nie wymienia likwidacji stanowiska
4
pracy jako przesłanki dopuszczalności wypowiedzenia umowy przez pracodawcę.
Gdyby istniał przepis stanowiący, że pracodawca może wypowiedzieć umowę o
pracę w razie likwidacji stanowiska pracy, to wypowiedzenie z tej przyczyny podle-
gałoby ocenie z punktu widzenia zgodności z przepisami o wypowiadaniu umów o
pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Ponieważ takiego przepisu nie ma, to znaczenie
likwidacji stanowiska - dla oceny zgodności wypowiedzenia z art. 45 § 1 k.p. - rozwa-
żane jest w ramach przesłanki „wypowiedzenia nieuzasadnionego”.
O zasadności wypowiedzenia umowy o pracę decyduje ocena społeczna cało-
kształtu okoliczności motywujących to działanie pracodawcy. Tę ocenę weryfikuje
orzecznictwo sądowe, przy czym w ostatnich kilkunastu latach podkreśla się w nim,
że rozważając zasadność wypowiedzenia trzeba brać pod uwagę nie tylko interes
pracownika, ale także zasługujący na ochronę interes pracodawcy. Pogląd, że rze-
czywista likwidacja stanowiska pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy przez praco-
dawcę, jest mocno ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Jednolicie pod-
kreśla się w nim, że nie chodzi tu o likwidację pozorną, polegającą na przykład na
zmianie nazwy stanowiska lub nieistotnej zmianie zakresu zadań związanych z da-
nym stanowiskiem. Z tego punktu widzenia w rozpatrywanej sprawie niewątpliwie
doszło do likwidacji stanowiska zajmowanego przez powódkę, gdyż jej zadania i za-
dania drugiego dyrektora zostały przeniesione na nowo utworzone stanowisko za-
stępcy kanclerza Uniwersytetu. Zarządzenie rektora dokonujące te zmiany zostało
wykonane i nastąpiła faktyczna likwidacja stanowiska pracy powódki. To zarządzenie
zostało wydane przez uprawniony do tego organ Uniwersytetu i weszło w życie. Nie
ma podstaw do przyjęcia twierdzenia strony skarżącej, że z powodu braku wymaga-
nego przez § 90 ust. 3 statutu uprzedniego współdziałania rektora z kanclerzem i
senatem nie nastąpiła likwidacja stanowiska pracy powódki. Kwestia tego współ-
działania jest wewnętrzną sprawą pracodawcy i jego zaniechanie nie wywołuje
skutku prawnego wobec powódki, której nie łączy żaden stosunek prawny z pomi-
niętymi organami, nie współdecydują one bezpośrednio o jej sytuacji prawnej. W roz-
poznawanej sprawie zarządzenie rektora zakończyło procedurę likwidacyjną. Powo-
łane w sprawie wyroki Sądu Najwyższego stwierdzające brak rzeczywistej przyczyny
wypowiedzenia w razie likwidacji stanowiska pracy dokonanego z naruszeniem pro-
cedury likwidacyjnej dotyczą innej sytuacji (zob. wyroki z dnia 19 września 2002 r., I
PKN 445/01, OSNP 2004 nr 9, poz. 153 oraz z dnia 23 lipca 2008 r., I PK 310/07,
5
LEX nr 500211). Odnoszą się one do likwidacji, której procedury nie kończy zarzą-
dzenie o likwidacji stanowiska pracy, lecz wymagane jest jeszcze jego zatwierdzenie
przez organ lub podmiot niezależny od pracodawcy. Można więc w tych przypadkach
twierdzić, że likwidacja w rzeczywistości nie nastąpiła wraz z wydaniem zarządzenia
likwidacyjnego, jako że procedura nie została zakończona. Ponieważ w rozpoznawa-
nej sprawie zarządzenie rektora nie podlegało zatwierdzeniu, to należy przyjąć, że
likwidacja stanowiska pracy zarządzona przez uprawniony organ i faktycznie wyko-
nana jest rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę w rozumieniu art. 45
§ 1 k.p., mimo naruszenia przez ten organ obowiązku współdziałania z innymi orga-
nami pracodawcy przed wydaniem zarządzenia likwidacyjnego.
Złożenie pracownikowi wypowiedzenia z powodu likwidacji stanowiska pracy
przed dniem tej likwidacji jest dopuszczalne. Nie jest zasadne wymaganie od praco-
dawcy, aby musiał z jego złożeniem oczekiwać do dnia faktycznej likwidacji. Ozna-
czałoby to bowiem, że po dniu likwidacji jest on nadal zobowiązany do zatrudniania
pracownika, dla którego nie ma stanowiska pracy przez cały okres wypowiedzenia.
Taki pogląd nadmiernie narusza interes pracodawcy polegający na właściwej organi-
zacji pracy i związanego z tym racjonalnego korzystania z pracy osób zatrudnionych.
Z drugiej strony ochrona interesów pracownika wymaga, aby - rozsądnie oceniając -
zamierzona likwidacja stanowiska pracy była pewna, a okres wypowiedzenia kończył
się nie wcześniej niż z dniem likwidacji zajmowanego przez niego stanowiska.
Sąd Najwyższy nie podziela natomiast dokonanej przez Sąd Okręgowy inter-
pretacji § 90 ust. 3 statutu Uniwersytetu, sugerującej, że działania rektora nie naru-
szyły tego przepisu. Wbrew twierdzeniom tego Sądu przewidziany w tym przepisie
udział kanclerza w zmianach organizacyjnych Uniwersytetu nie sytuuje go ponad
rektorem. Ten przepis statutu nie narusza istoty kompetencji rektora przewidzianej w
art. 66 ust. 1 i 2 Prawa o szkolnictwie wyższym. Z tych przepisów wynika, że rektor
kieruje działalnością uczelni i podejmuje decyzje we wszystkich sprawach dotyczą-
cych uczelni, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych przez ustawę lub statut do kompe-
tencji innych organów uczelni lub kanclerza. W ramach przewidzianej w art. 81 ust. 1
tej ustawy kompetencji kanclerza do kierowania administracją w zakresie określonym
przez statut mieści się jego uprawnienie określone w § 90 ust. 3 statutu Uniwersy-
tetu.
6
Z tych względów na podstawie art. 39814
i art. 98 k.p.c. orzeczono jak w sen-
tencji.
========================================