Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 grudnia 2010 r., IV CSK 193/10
Jeżeli wydanie wyroku i jego ogłoszenie następuje w innym dniu niż
określony w delegacji sędziego do sądu okręgowego, skład sądu
orzekającego jest sprzeczny z przepisami i powoduje nieważność
postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.).
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sędzia SA Jan Kremer
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Sebastianusa van der S. przy
uczestnictwie Grażyny B. o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2010 r. skargi kasacyjnej
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 23 grudnia
2009 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Olsztynie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wnioskodawca Sebastianus van der S. wniósł o dokonanie podziału majątku
wspólnego po rozwiązaniu jego małżeństwa z uczestniczką Grażyną B., z którą –
według jego twierdzeń – pozostawał w ustroju rozdzielności majątkowej z
wyrównaniem dorobków. Podał, że jest obywatelem Holandii i po rozpoczęciu
działalności gospodarczej był zobowiązany do uzyskania zgody na czasowe
okresowe zatrudnienie i czasowy pobyt na terenie Polski. Ze względu na trudności
w nabywaniu nieruchomości w Polsce przez cudzoziemców małżonkowie
zdecydowali się na zawarcie umowy wyłączającej ustawową wspólność majątkową.
Uczestniczka wniosła o oddalenie wniosku, zarzucając, że ze względu na
zawartą umowę małżeńską nie doszło do powstania majątku wspólnego. W okresie
małżeństwa stron uczestniczka nabyła natomiast wiele nieruchomości stanowiących
jej majątek osobisty.
Postanowieniem wstępnym z dnia 10 września 2009 r. Sąd Rejonowy w
Olsztynie orzekł, że zawarta między stronami majątkowa małżeńska z dnia 1
sierpnia 1994 r., poprzedzająca zawarcie przez strony małżeństwa w dniu 26
sierpnia 1994 r., jest nieważna. Oceniając łączący strony na jej podstawie ustrój
majątkowy na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
obowiązujących w chwili zawarcia przez strony umowy majątkowej małżeńskiej i
zawarcia małżeństwa, uznał, że umowa ta stworzyła ustrój majątkowy małżeński
ówczesnym przepisom nieznany. Zawarcie umowy było więc sprzeczne z art. 47 §
1 k.r.o., który takiego ustroju nie przewidywał.
Na skutek apelacji uczestniczki Sąd Okręgowy w Olsztynie zmienił
postanowienie Sądu Rejonowego w ten sposób, że stwierdził, iż przedmiotowa
umowa jest nieważna jedynie w części obejmującej zapis „z wyjątkiem majątku
nabytego bezpłatnie lub, gdy spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowią”.
Podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjmując za podstawę
wykładni przedmiotowej umowy jej tekst uznał, że wynikają z niego jednoznacznie
zasady, na których zawarta została umowa oraz jej cel. Stwierdził, że ze względu
na stypizowanie umów majątkowych małżeńskich nie można w nich łączyć ustroju
rozdzielności i wspólności majątkowej, a w konsekwencji uznał, że umowa jest
nieważna tylko w części. Ocenił przy tym, że strony zawarłyby umowę wyłączającą
wspólność nawet bez nieważnego postanowienia, w owym czasie bowiem było to
podyktowane prowadzoną przez wnioskodawcę działalnością, a także sytuacją
materialną wnioskodawcy i uczestniczki.
W skardze kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawcę, opartej na obu
ustawowych podstawach, skarżący zarzucił naruszenie art. 58 § 1 i 3 oraz art. 65 §
2 k.c., polegające na nieuzasadnionym uznaniu, że nieważnością objęta jest tylko
cześć czynności, oraz naruszenie art. 233 w związku z art. 234 k.p.c. w następstwie
przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów przez przyjęcie, że niezależnie od
treści umowy zostałaby ona objęta zgodnym zamiarem stron. Domagał się
uchylenia zaskarżonego postanowienia i orzeczenia co do istoty sprawy przez
uznanie, że umowa majątkowa małżeńska jest w całości nieważna.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
W wydaniu zaskarżonego postanowienia brała udział sędzia Sądu
Rejonowego Dorota C., delegowana przez Prezesa Sądu Okręgowego w Olsztynie,
na podstawie art. 77 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm. – dalej jako "Pr.u.s.p."), do
orzekania w dniu 17 grudnia 2009 r. w IX Wydziale Odwoławczym Sądu
Okręgowego w Olsztynie w sprawach drugoinstancyjnych. Sąd Okręgowy, w
składzie którego uczestniczyła delegowana sędzia, przeprowadził rozprawę w dniu
17 grudnia 2009 r. i odroczył ogłoszenie orzeczenia do dnia 22 grudnia 2009 r. W
dniu 18 grudnia 2009 r. Prezes Sądu Okręgowego w Olsztynie na zasadzie art. 77 §
8 Pr.u.s.p. delegował sędziego Dorotę R. w dniu 22 grudnia 2009 r. do orzekania w
IX Wydziale Cywilnym Odwoławczym Sądu Okręgowego w Olsztynie w sprawach
drugoinstancyjnych. W dniu 22 grudnia 2009 r. przewodnicząca składu
orzekającego sędzia Agnieszka Ż. zarządziła odroczenie terminu publikacji w
sprawie na dzień 23 grudnia 2009 r. Z sentencji zaskarżonego postanowienia
wynika, że zostało ono wydane – po rozpoznaniu sprawy w dniu 17 grudnia 2009 r.
– w dniu 23 grudnia 2009 r. Protokół ogłoszenia postanowienia stwierdza jego
ogłoszenie w dniu 23 grudnia 2009 r.
Delegowanie sędziego „do orzekania” obejmuje uczestniczenie w rozprawie,
naradzie, wydaniu i ogłoszeniu wyroku lub postanowienia rozstrzygającego co do
istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym, do którego na podstawie art. 361
k.p.c. mają zastosowanie przepisy o wyroku (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21
czerwca 2006 r., I CSK 87/06, "Prawo Bankowe" 2007, nr 1, s. 21 i z dnia 17
kwietnia 2008 r., I CSK 500/07, nie publ.). Ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na
posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę, jednakże w sprawie zawiłej art. 326 §
1 k.p.c. pozwala na odroczenie ogłoszenia wyroku na czas do dwóch tygodni;
wówczas ogłoszenia wyroku może dokonać sam przewodniczący.
Zgodnie z art. 324 § 1 k.p.c., sąd wydaje wyrok po niejawnej naradzie
sędziów, która obejmuje dyskusję, głosowanie nad mającym zapaść orzeczeniem i
zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia oraz spisanie sentencji wyroku. Spisaną
sentencję podpisuje cały skład sądu. Na tle przepisów kodeksu postępowania
cywilnego widoczne jest rozróżnienie między wydaniem wyroku (art. 323 i 324) i
ogłoszeniem wyroku (art. 326), które nie jest czynnością składającą się na wydanie
wyroku w ścisłym tego słowa znaczeniu, stanowi natomiast element wydania
wyroku w jego szerokim rozumieniu (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego
2007 r., III CZP 160/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 7). W razie odroczenia ogłoszenia
wyroku data rozpoznania sprawy i wydania wyroku są – jak w przedmiotowej
sprawie – różne; daty te wymienia sentencja wyroku (art. 325 k.p.c.).
Jak wskazuje się w orzecznictwie, istnieje ścisły związek między ogłoszeniem
wyroku a naradą nad wyrokiem, będącą elementem wydania wyroku. Związek ten
wynika z faktu, że zakresem obu tych czynności objęte są zasadnicze powody
rozstrzygnięcia. Przy takim rozumieniu aktu wydania wyroku wszystkie czynności
wchodzące w zakres tego pojęcia powinny być dokonane przez sędziów, przed
którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku, z
możliwością odstępstwa od tej reguły tylko w wypadkach określonych w ustawie.
Taki wyjątek ustanawia art. 326 § 2 k.p.c. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22
lutego 2007 r., III CZP 160/06). (...)
Nie może budzić wątpliwości, że sąd powinien być należycie obsadzony aż do
chwili ogłoszenia wyroku, a co za tym idzie wszystkie czynności wykonywane przez
sędziego delegowanego do orzekania w sądzie drugiej instancji, w tym wydanie i
ogłoszenie orzeczenia, muszą przypadać na okres jego delegacji (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009, III CZP 48/09, OSNC-ZD 2010, nr B,
poz. 53, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2008 r., III KK 85/08,
„Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach karnych” 2008, poz. 1448, z dnia 18
listopada 2009 r., III KK 188/09, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach
karnych” 2009, poz. 2322 i z dnia 10 czerwca 2010 r., IV KK 422/09, OSNKW 2010,
nr 9, poz. 81). Warunek ten nie jest spełniony, gdy wydanie i ogłoszenie wyroku
następuje w innym dniu niż określony w delegacji. W takiej sytuacji skład sądu
orzekającego jest sprzeczny z przepisami w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c., co
prowadzi do nieważności postępowania.
Przepisy Prawa o ustroju sądów powszechnych regulujące delegowanie
sędziego do pełnienia obowiązków poza jego siedzibę mają charakter gwarancyjny
zarówno ze względu na zasady sprawowania przez sędziego wymiaru
sprawiedliwości, jak i prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez właściwy sąd (art.
45 ust. 1 Konstytucji). Stanowią wyjątek od zasady wykonywania przez sędziego
władzy sądowniczej w sądzie, w którym ma on swoje miejsce służbowe (art. 55 § 3
Pr.u.s.p.). Taki charakter nakazuje ich ścisłą wykładnię, zatem nie można podzielić
wykładni omawianych przepisów, w wyniku której sformułowany został pogląd, że
zakończenie przez sędziego delegacji pomiędzy terminem rozprawy, na której
odroczono publikację orzeczenia, a jego wydaniem, nie stanowi podstawy do
stwierdzenia nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 4 k.p.c. (wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2006 r., I CSK 87/06, z dnia 17 kwietnia 2008
r., I CSK 500/07 oraz z dnia 30 maja 2008 r., III CSK 10/08, nie publ). Nie mogą jej
uzasadniać argumenty celowościowe, a w szczególności odwołanie się do potrzeby
zapewnienia sprawności i szybkości postępowania. Trafnie w tym względzie
stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 26 września 2002 r., I
KZP 28/02 (OSNKW 2002, nr 11-12, poz. 93), że rozważanie sposobu osiągnięcia
tego celu nie może pomijać gwarancyjnej funkcji omawianych przepisów i jej
znaczenia dla porządku prawnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).