Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 grudnia 2010 r.
I PK 117/10
Przepis art. 19 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) nie jest przepisem o szczególnej
ochronie w rozumieniu art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Przewodniczący SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 grudnia
2010 r. sprawy z powództwa Marka D. przeciwko Ś. Urzędowi Skarbowemu w K. o
przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 16 lutego 2010 r.
[...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Powód Marek D. domagał się uznania za bezskuteczne wypowiedzenia doko-
nanego w dniu 22 grudnia 2008 r. przez pozwany Ś. Urząd Skarbowy w K.
Rozpatrujący sprawę w pierwszej instancji Sąd Rejonowy w Kielcach ustalił
następujący stan faktyczny. Powód był pracownikiem pozwanego od dnia 21 stycznia
2004 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, na stanowisku radcy
prawnego w wymiarze ½ etatu. Stanowisko powoda było jednoosobowym stanowi-
skiem do spraw obsługi prawnej i podlegało bezpośrednio naczelnikowi urzędu. We
wrześniu 2007 r. w Urzędzie w wyniku przeprowadzonego konkursu, w którym brał
także udział powód, zatrudniony został w pełnym wymiarze na stanowisku radcy
prawnego Jacek Ś. Zarządzeniem Naczelnika Urzędu z dnia 29 listopada 2007 r. u
pozwanego wprowadzony został regulamin organizacyjny. W rozdziale II, § 3.1 pkt 9
2
wskazano jako komórkę organizacyjną jednoosobowe stanowisko do spraw obsługi
prawnej. W taki sam sposób określono to stanowisko w zatwierdzonym zarządze-
niem Naczelnika Urzędu z dnia 22 grudnia 2008 r., kolejnym regulaminie, który
wszedł w życie od dnia 1 stycznia 2009 r.
W dniu 15 grudnia 2008 r. powód zwrócił się do zastępcy naczelnika z prośbą
o możliwość „odebrania” w dniu 22 grudnia 2008 r. dnia wolnego za dzień 1 listopada
2008 r. Zgody na to nie uzyskał w związku z obciążeniem Urzędu pracą w okresie
poprzedzającym koniec roku i oświadczył, że stawi się do pracy. W dniu 22 grudnia
2008 r. powód otrzymał wypowiedzenie uzasadnione likwidacją w urzędzie stanowi-
ska radcy prawnego w wymiarze ½ etatu, której przeprowadzenie wynika z koniecz-
ności dostosowania struktury Urzędu do zmian wprowadzonych regulaminem z dnia
29 listopada 2007 r. Wskazano, że wypowiedzenie uzasadnione jest przyczynami
niedotyczącymi pracownika w rozumieniu art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz.844 ze zm., zwana ustawą o
zwolnieniach grupowych).
Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 23 listo-
pada 2009 r. [...] oddalił powództwo w całości. Sąd w pierwszej kolejności ocenił, że
rozwiązanie stosunku pracy z powodem nie wymagało zawiadomienia organizacji
związkowej określonego w art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych. Po
pierwsze, powodowi jako radcy prawnemu nie przysługiwała ochrona szczególna, ta
bowiem obejmuje jedynie przypadki rozwiązania stosunku pracy z radcą prawnym z
przyczyn dotyczących jego osoby. Po drugie, powód nie był członkiem żadnej organi-
zacji związkowej ani nie zwracał się do żadnej organizacji z wnioskiem o ochronę.
Nie było więc tym samym podstaw do konsultacji zamiaru rozwiązania z nim stosun-
ku pracy. Sąd uznał także, że wypowiedzenie nie zostało wręczone w warunkach
uchybiających normie art. 41 k.p. W dniu 22 grudnia 2008 r. powód nie korzystał z
dnia wolnego od pracy. Stawił się bowiem do pracy gotów do jej świadczenia, a nie -
jak sam podnosił - w celu innym niż wykonywanie obowiązków służbowych. Wreszcie
Sąd uznał, że podana w wypowiedzeniu przyczyna była rzeczywista i konkretna.
Stanowisko powoda zlikwidowano, nie zatrudniono nikogo innego na jego miejsce.
Apelacja od tego wyroku wywiedziona przez powoda oddalona została wyro-
kiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 16 lutego 2010 r. [...]. Sąd Okręgowy nie
podzielił zarzutu błędów w ocenie materiału dowodowego zgromadzonego w spra-
3
wie. Sąd Rejonowy dokonując oceny nie wykroczył poza ramy wynikające z art. 233
§ 1 k.p.c. W szczególności dokonał prawidłowej oceny na potrzeby zarzutu wadliwo-
ści wypowiedzenia w świetle art. 41 k.p.; powód 22 grudnia 2008 r. był w pracy i sta-
wił się w celu wykonywania pracy, podpisując listę obecności. Pracodawca nie mu-
siał akurat w tym dniu uwzględnić wniosku powoda o udzielenie dnia wolnego za 1
listopada 2008 r. Przy tym powód wnosił o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego,
co nie zmienia oceny, że pracodawca mógł nie zgodzić się na dzień wolny w dniu 22
grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy w pełni podzielił oceny dotyczące zastosowania
prawa materialnego, przyjmując, że powód nie podlegał szczególnej ochronie jako
radca prawny. Odnosząc się natomiast do przyczyny wypowiedzenia, Sąd drugiej
instancji ocenił, że określono ją w sposób konkretny i prawdziwy. Na miejsce powoda
nie zatrudniono innego radcy prawnego. Struktura zatrudnienia w ramach obsługi
prawnej wynikała z regulaminu z dnia 29 listopada 2007 r., do określania której po-
zwany miał pełne prawo, dostosowując ją do stanu zatrudnienia. W tym stanie rzeczy
Sąd drugiej instancji uznał, że wypowiedzenie było zgodne z prawem.
Skargę kasacyjną od tego orzeczenia wywiódł powód, zarzucając naruszenia:
1) przepisów postępowania, to jest: a) art. 231 k.p.c., przez nieprawidłowe posłuże-
nie się domniemaniami faktycznymi; b) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 316 § 1
k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c., przez oparcie orzeczenia na faktach sprzecznych z
aktami; c) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez niewskazanie w
uzasadnieniu przyczyn nieuwzględnienia konkretnych zarzutów apelacji; d) art. 378 §
1 k.p.c., przez zaniechanie rozpoznania wszystkich zarzutów apelacji; e) art. 382
k.p.c., przez dokonanie ustaleń sprzecznych z treścią zgromadzonego materiału do-
wodowego; f) art. 385 k.p.c., przez oddalenie apelacji, która wymagała uwzględnie-
nia; 2) przepisów prawa materialnego, a to: a) art. 30 § 4 k.p., przez przyjęcie, że
wskazane w wypowiedzeniu przyczyny były konkretne i rzeczywiste; b) art. 38 § 1
k.p., przez przyjęcie, że nie istniał obowiązek konsultacji zamiaru wypowiedzenia
powoda; c) art. 45 § 1 k.p., przez jego niezastosowanie; d) § 3 ust. 1 pkt 3 zarządze-
nia nr 13 Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2006 r. w sprawie organizacji urzędów
i izb skarbowych oraz nadania im statutów (Dz.Urz. Ministra Finansów Nr 7, poz. 55),
przez niezastosowanie tego przepisu i przyjęcie, że doszło do zmian organizacyj-
nych; d) art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych w związku z art. 19 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.),
przez błędną wykładnię i przyjęcie, że radca prawny nie podlega ochronie.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna wymagała oddalenia jako nieuzasadniona. Sformułowane w
niej zarzuty służyły - zgodnie z uzasadnieniem skargi - do wykazania wadliwości wy-
powiedzenia w dwóch aspektach: a mianowicie w zakresie formalnym (brak konsul-
tacji w przedmiocie sprzeciwu organizacji związkowej) i w zakresie materialnym (brak
zasadności wypowiedzenia). Dla jasności wywodu Sąd Najwyższy odstępuje od kla-
sycznej oceny zarzutów procesowych, w pierwszej kolejności pragnąc zająć się
dwoma wyodrębnionymi na podstawie skargi problemami, do których przyporządko-
wane są mieszane zarzuty proceduralno-materialne.
W pierwszej kolejności wypada odnieść się do twierdzenia, że powód podlegał
szczególnej ochronie, co wymagało zachowania procedury ujętej w art. 10 ust. 2
ustawy o zwolnieniach grupowych. Specyficzny charakter tej ochrony wynika z art.
19 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych w świetle którego rozwiązanie
stosunku pracy z powodu nienależytego wykonywania obowiązków radcy prawnego
wymaga uprzedniego zasięgnięcia opinii okręgowej izby radców prawnych. Nato-
miast art. 10 ust. 2 in principio ustawy o zwolnieniach grupowych dotyczy przypad-
ków, w których stosunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej
ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem i wobec których jest dopuszczal-
ne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia. W pierwszej
kolejności wypada odpowiedzieć na pytanie, czy radca prawny na podstawie art. 19
ustawy o radcach prawnych podlega ochronie szczególnej. Przepis ten kreuje obo-
wiązek konsultacji zamiaru rozwiązania stosunku pracy. Nie wynika z niego, by pra-
codawca pozostawał związany wynikiem tej konsultacji. Analizowana norma przypo-
mina zatem treść art. 38 k.p., tyle że określa inny organ uprawniony do konsultacji i
podaje zakres przyczyn, które powodują uruchomienie owej konsultacji. Przepis art.
19 ustawy o radcach prawnych wymaga bowiem, by rozwiązanie stosunku pracy za
wypowiedzeniem z radcą prawnym, ale tylko z powodu nienależytego wykonywania
obowiązków radcy prawnego wynikających z przepisów ustawy o radcach prawnych,
następowało po uprzednim zasięgnięciu opinii rady okręgowej izby radców praw-
nych. Opinia ta powinna być przesłana jednostce organizacyjnej w terminie 14 dni od
dnia otrzymania od tej jednostki zawiadomienia o zamiarze rozwiązania stosunku
pracy.
5
Zgodnie ze stanowiskami przyjmowanymi w nauce prawa pracy ochrona
szczególna (ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy)
obejmuje przypadki, w których rozwiązanie stosunku pracy jest dopuszczalne jedynie
po uzyskaniu zgody określonego organu albo w ogóle jest zakazane (por. T. Zieliń-
ski, Prawo pracy. Zarys systemu, tom II, Warszawa-Kraków 1986, s. 76 i nast., Z.
Salwa, Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, Warszawa 2002, s. 125, T. Liszcz,
Prawo pracy, Warszawa 2004, s. 152). Bez wątpienia żadnej z tych konstrukcji nie
wykorzystuje art. 19 ustawy o radcach prawnych. Dlatego jego zaliczanie do ochrony
szczególnej (co czyni np. T. Liszcz, tamże, s. 155) nie jest - zdaniem Sądu Najwyż-
szego - co do zasady możliwe. Ostateczne rozstrzygnięcie tego zagadnienia (opo-
wiedzenie się za uznaniem art. 19 ustawy o radcach prawnych za przepis statuujący
szczególną ochronę lub wyrażenie poglądu przeciwnego) nie jest jednak istotne dla
niniejszej sprawy. Przepis art. 19 ustawy o radcach prawnych rozszerza ochronę
ogólną radcy prawnego przed rozwiązaniem stosunku pracy, ale jedynie w sytuacji,
gdy wypowiedzenie podyktowane jest przyczynami leżącymi po stronie pracownika i
do tego przyczynami związanymi stricte z wykonywaniem zawodu radcy prawnego.
W takim przypadku, jeśli radca prawny jest członkiem związku zawodowego wyma-
gane są dwie konsultacje; jedna z izbą radców prawnych, druga - z zakładową orga-
nizacją związkową. Nie ma natomiast żadnych podstaw prawnych do traktowania
stosunku pracy radcy prawnego jako stosunku pracy podlegającego ochronie przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem z mocy szczególnych przepisów w sytuacji, gdy
zwolnienie radcy powodowane jest przyczynami leżącymi po stronie pracodawcy.
Innymi słowy, obowiązek pracodawcy uprzedniego zasięgania opinii okręgowej izby
radców prawnych i dokonywania oceny pracy radcy prawnego w razie rozwiązania z
nim za wypowiedzeniem stosunku pracy (art. 16 i art. 19 ustawy z dnia 6 lipca 1982
r. o radcach prawnych - nie dotyczy sytuacji, w której przyczyną rozwiązania stosun-
ku pracy jest reorganizacja (likwidacja) stanowiska pracy radcy prawnego, niełącząca
się z negatywną oceną jego pracy (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 26 marca
1998 r., I PKN 3/98, OSNAPiUS 1999 nr 6, poz. 200).
W związku z powyższym za zbędne należy uznać dalej idące rozważania, do-
tyczące konieczności konsultacji zamiaru rozwiązania stosunku pracy oraz oczeki-
wania na ewentualny sprzeciw organizacji związkowej. Na marginesie Sąd Najwyż-
szy pragnie jedynie stwierdzić, że podnoszony przez powoda zarzut braku zasięgnię-
cia informacji o tym, czy był objęty ochroną związku zawodowego połączony z pro-
6
cesowymi zarzutami braku oparcia dla ustaleń faktycznych w tym zakresie, pozostaje
najzupełniej bezzasadny. Po pierwsze, samo twierdzenie, że pracodawca nie zasię-
gnął informacji o objęciu powoda ochroną nie ma znaczenia dla wadliwości wypo-
wiedzenia. Istotna jest bowiem konsultacja samego wypowiedzenia. Jeśli pracodaw-
ca zaniecha zasięgnięcia informacji a pracownik nie podlega ochronie związku za-
wodowego, czynność rozwiązania stosunku pracy nie może okazać się wadliwa. Taki
jest też powszechnie przyjęty w judykaturze pogląd na tą sprawę. Natomiast okolicz-
ność objęcia ochroną powinna zostać udowodniona w postępowaniu sądowym, by
brać ją pod uwagę. Na zasadzie art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p. dowód taki w
niniejszym postępowaniu ciążył na powodzie, on bowiem wywodził w tym zakresie
skutki prawne z wadliwości wypowiedzenia. Ponieważ dowód taki nie został prze-
prowadzony z inicjatywy powoda, pominięcie okoliczności zapytania o członkostwo w
związku (objęcia ochroną związku) pozostawało bez wpływu na wynik sprawy.
Drugi z problemów objętych skargą stanowiło zagadnienie zasadności wypo-
wiedzenia. Powód podnosił, że regulamin organizacyjny przewidywał stanowisko
jednoosobowe, lecz pozwany akceptował przez długi czas zatrudnienie dwóch rad-
ców prawnych, w tym powoda na ½ etatu. Niezrozumiały pozostaje przy tym zarzut
wywodzony z regulacji zarządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2006 r. w
sprawie organizacji urzędów i izb skarbowych oraz nadania im statutów. Regulacja §
3 ust. 1 pkt 3 wskazywała, że w urzędach skarbowych mogą być tworzone wielooso-
bowe stanowiska pracy. Niemniej jednak zgodnie z pkt 4 tego przepisu istniała moż-
liwość tworzenia stanowisk jednoosobowych. Ukształtowanie struktury konkretnego
urzędu może zatem polegać na utworzeniu stanowiska wieloosobowego lub jedno-
osobowego. U pozwanego w interesującym powoda zakresie stworzono stanowisko
jednoosobowe, nie ma zatem żadnego znaczenia fakt, że regulacje prawne dopusz-
czają tworzenie stanowisk wieloosobowych.
Nie ma także znaczenia fakt, że pozwany przez pewien czas akceptował za-
trudnienie w Urzędzie dwóch radców prawnych. Miał pełne prawo dostosowania
stanu zatrudnienia do istniejącej struktury, co uczynił rozwiązując stosunek pracy z
powodem. Nie sposób przyjąć, że akceptowanie przez pewien czas zatrudnienia
większej liczby radców prawnych per facta concludentia zmieniło czy uchyliło regula-
cje organizacyjne zawarte w stosownym regulaminie. To że pozwany wcześniej nie
rozwiązał stosunku pracy z powodem nie znaczy, iż utracił takie prawo wobec upływu
czasu. Z uwagi na fakt, że w skardze kasacyjnej nie podnoszono w tym zakresie za-
7
rzutów, Sąd Najwyższy nie zajmuje się problematyką doboru powoda jako pracow-
nika wyznaczonego do zwolnienia. W materiale dowodowym zgromadzono jednak
informacje o kryteriach, jakie o tym zadecydowały i nie ma podstaw do kwestionowa-
nia wypowiedzenia także w tym zakresie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================