Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 grudnia 2010 r.
I UK 222/10
Przepisy art. 78-79 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.) określają zasadę wypłaty zasiłku pogrzebowego lub
zwrotu kosztów pogrzebu w udokumentowanej wysokości - oprócz bliskich -
także osobom obcym, bez jakiegokolwiek ich różnicowania, oraz na rzecz pod-
miotów wymienionych w art. 78 ust. 2 tej ustawy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Beata
Gudowska (sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 grudnia
2010 r. sprawy z odwołania Ryszarda Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o zasiłek pogrzebowy, na skutek skargi kasacyjnej organu
rentowego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach z dnia 18 grudnia 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w C. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Katowice-Zachód w Katowicach z dnia 17 września 2009 r., którym Sąd ten - zmie-
niając decyzję organu rentowego - przyznał Ryszardowi Ł. prawo do zasiłku pogrze-
bowego w wysokości poniesionych przez niego kosztów pogrzebów Henryka S. i Je-
rzego D. w łącznej kwocie 10.139,80 zł. Ustalił istnienie praktyki kredytowania kosz-
tów pogrzebu przez Ryszarda Ł., jako kierownika działu usług Komunalnego Zakładu
Usług Pogrzebowych w K., na podstawie umów zawieranych z członkami rodzin
osoby zmarłej, upoważniających go do późniejszego pozyskania z ZUS zasiłku po-
2
grzebowego i dokonania zapłaty zakładowi pogrzebowemu; członkowie rodzin zmar-
łych nie podejmowali wówczas starań o uzyskanie zasiłków pogrzebowych. Zgodnie
z tą praktyką krewni Henryka S. zmarłego w dniu 15 grudnia 2008 r. i pobierającego
w chwili śmierci świadczenie rentowe, oraz Jerzego D., który zmarł 4 stycznia 2009 r.
i w chwili śmierci pobierał emeryturę, Renata K. i Jerzy M. upoważnili na piśmie Ry-
szarda Ł. do zorganizowania pochówku i wystąpienia do ZUS o zasiłek pogrzebowy
po każdym ze zmarłych. Pogrzeby odbyły się w dniu 24 grudnia 2008 r. i w dniu 7
stycznia 2009 r., przy czym pogrzeb Henryka S. kosztował 5.267,50 zł, a Jerzego D.
4.872,30 zł.
Stosując art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153,
poz. 1227 ze zm., zwaną dalej ustawą), Sądy przyjęły, że nie zachodzi pierwszeń-
stwo w prawie do zasiłku pogrzebowego krewnych lub innych osób bliskich, w
związku z czym uprawnione do zasiłku - jako inne osoby niż określone w art. 77 ust.
1 pkt 4 ustawy - są osoby, które pokryły koszty pogrzebu, z tym tylko, że nie będąc
członkami rodziny zmarłego, uzyskują zasiłek pogrzebowy w wysokości udokumen-
towanych kosztów pogrzebu. Sąd drugiej instancji oddalił zarzuty apelacji organu
rentowego, że działanie Ryszarda Ł. i Komunalnego Zakładu Usług Pogrzebowych
miało na celu obejście art. 78 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, podnosząc, że zgodnie z fakturami VAT koszty pogrzebów pokrył
gotówką Ryszard Ł.
Skarga kasacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych została oparta na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego, przez błędną wykładnię art. 78 ust. 1 w
związku z art. 79 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, polegającą na przyjęciu istnienia prawa do zasiłku pogrzebowego po
stronie osoby niebędącej członkiem rodziny osoby wymienionej w art. 77 ust. 1 pkt 4
ustawy, działającej na rachunek nieuprawnionego do zasiłku zakładu pogrzebowego.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie o zmianie w całości
wyroku Sądu Rejonowego przez oddalenie odwołania, ewentualnie uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zdaniem
skarżącego, Ryszard Ł. nie jest uprawniony do zasiłku pogrzebowego na podstawie
art. 78 ust. 1 lub ust. 2 ustawy jako osoba obca w stosunku do obu zmarłych, która
tylko formalnie nabyła od Komunalnego Zakładu Pogrzebowego usługę związaną z
ich pochówkiem. Jako pracownik przedsiębiorcy pogrzebowego, który sprzedaje
3
usługi pogrzebowe i jako formalny nabywca tych usług, nie uzyskał podstawy rosz-
czeń o zasiłek pogrzebowy, gdyż działał w imieniu, na rzecz i w interesie swojego
pracodawcy (art. 100 k.p. i art. 393 § 1 k.c.), który był rzeczywistym beneficjentem
zasiłku. Umowa cywilnoprawna umożliwiająca pracownikowi przedsiębiorcy uzyska-
nie i zrealizowanie roszczenia o zasiłek pogrzebowy miała - w ocenie skarżącego -
jedynie pozór zgodności z prawem i zmierzała w istocie do obejścia wskazanego
przepisu. Skarżący podniósł, że podmiotom wymienionym w art. 79 ust. 1 ustawy nie
należy podporządkowywać osób fizycznych niespokrewnionych z osobą zmarłą, przy
założeniu, że jedynym kryterium przyznania zasiłku jest pokrycie kosztów pogrzebu,
bez względu na to, czy osoba taka działa w imieniu własnym i na własną rzecz, czy
też na rzecz osoby trzeciej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W związku z brakiem zarzutów kasacyjnych dotyczących naruszenia prawa
procesowego Sąd Najwyższy związany był ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.), z których wynikało, że Ry-
szard Ł. pokrył koszty pogrzebów organizowanych przez zatrudniający go Komunal-
ny Zakład Usług Pogrzebowych w K. na podstawie upoważnienia do tej czynności
przez członków rodziny osób zmarłych i w celu odzyskania wydatku zwrócił się do
ZUS o wypłatę zasiłku pogrzebowego w wysokości odpowiadającej poniesionym
kosztom. Kwestionowanie jego uprawnienia do tego świadczenia wypływa z prze-
prowadzonej przez skarżącego wykładni art. 78 ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z której wynika, że zasiłek pogrzebowy
dotyczy wyłącznie osób połączonych ze zmarłym jakąkolwiek więzią faktyczną lub
prawną.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 14/10 (niepublikowa-
ny), uwzględniając, że zgodnie z art. 78 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, zasi-
łek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu, przeciwstawił się
przyzwoleniu na swoiste „wyścigi" w sprawianiu pogrzebu przez dowolne osoby fi-
zyczne lub prawne, a w szczególności przez „łowców pogrzebów", którzy rodzinę lub
inne osoby bliskie zmarłym niekiedy informują o śmierci zmarłych podopiecznych
domów opieki społecznej dopiero po sprawieniu pogrzebu, oraz czyniących ze spra-
wiania pogrzebów przedmiot transakcji handlowych polegających na „sprzedaży
4
usług pogrzebowych" przez zakłady pogrzebowe w celu uzyskania od organu ubez-
pieczeń społecznych zasiłków pogrzebowych w wysokości dokumentowanych kosz-
tów pogrzebów. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy prawa ubezpie-
czeń społecznych nie wykluczają możliwości sprawiania pochówku przez inne osoby
niż członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub podmioty ustawowo wymienio-
ne w art. 78 ust. 2 ustawy, ograniczył jednak przypadki, w których osoby pokrywające
koszty pogrzebu są uprawnione do zasiłku pogrzebowego po zmarłym ubezpieczo-
nym do wysokości udokumentowanych kosztów, nie wyższej jednak niż określona w
art. 80 ustawy (art. 78 ust. 1 w związku z art. 79 ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach), do takich, w których zmarły nie miał rodziny albo gdy jego wolą było sprawienie
pogrzebu przez określone (wskazane) osoby spoza członków jego rodziny.
W ocenie składu orzekającego w niniejszej sprawie, takie ograniczenie pod-
miotów uprawnionych jest zbyt restrykcyjne, a jego przyjęcie nie respektowałoby woli
uprawnionych członów rodziny do przeniesienia uprawnień do zasiłku pogrzebowego
na rzecz osoby, która za ich zgodą i z ich woli, chociaż zmarłemu obca, pokryła
koszty pogrzebu. Pogląd o nieprzysługiwaniu zasiłku pogrzebowego osobom pokry-
wającym koszty pogrzebu ubezpieczonych, którzy nie byli ich członkami rodziny, nie
ma potwierdzenia w wykładni językowej tego przepisu. Do takich wyników nie pro-
wadzi też wykładnia systemowa. Przepis art. 79 ust. 1 ustawy wprost wskazuje jako
osoby uprawnione do zasiłku pogrzebowego osoby, które pokryły koszty pogrzebu,
nie dzieląc ich na członków rodziny ubezpieczonego oraz osoby w stosunku do niego
obce. Odmienny pogląd, wiążący prawo do zasiłku pogrzebowego w odniesieniu do
osób fizycznych z więzią rodzinną z ubezpieczonym, a wobec osób prawnych z fak-
tem pokrycia kosztów pogrzebu (art. 78 ust. 2 ustawy), jest nietrafny i
niekonsekwentny oraz prowadzący do pominięcia regulacji art. 78 ust. 1 ustawy.
Rozróżnienie praw w zakresie zasiłku pogrzebowego osób obcych i bliskich zmarłym
ubezpieczonym zawiera się jedynie w art. 79 ust. 1, zgodnie z którym osoby fizyczne
wymienione w art. 77 ust. 1 pkt 4 ustawy mają prawo do zwrotu pełnych kosztów, a
osoby niebędące członkami rodziny ubezpieczonego i osoby prawne wymienione w
tym przepisie oraz w art. 78 ust. 2 ustawy - w wysokości kosztów udokumentowa-
nych, jednak w kwocie nie wyższej niż określona w art. 80 ustawy. W tym kierunku
wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 czerwca 2009 r., II BU 26/08
(niepublikowany), wskazując, że użyte w art. 78 ust. 1 określenie „osoba" obejmuje
wszystkie osoby fizyczne i wskazane osoby prawne. W obrębie ogólnej kategorii
5
osób fizycznych nie zachodzi żadne pierwszeństwo krewnych lub innych osób bli-
skich przed osobami obcymi; od wszystkich wymagane jest pokrycie kosztów po-
grzebu. Tym samym przepisy art. 78-79 ustawy wprowadzają zasadę wypłaty zasiłku
pogrzebowego lub zwrotu kosztów pogrzebu w udokumentowanej wysokości -
oprócz bliskich - także osobom „obcym", bez jakiegokolwiek ich różnicowania, oraz
na rzecz podmiotów wymienionych w art. 78 ust. 2 (pracodawca, dom pomocy spo-
łecznej, gmina, powiat, osoba prawna kościoła lub związek wyznaniowy). Jedynymi
podmiotami wyłączonymi z możliwości ubiegania się o zasiłek pogrzebowy, pomimo
zorganizowania pogrzebu i pokrycia jego kosztów, są - na podstawie art. 79 ust. 2
ustawy - oprócz Państwa, co jest oczywiste - organizacje polityczne lub społeczne,
jeżeli zasiłek nie przysługuje im z tytułu pokrycia kosztów pogrzebu własnego pra-
cownika.
Oddalenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w wysokości poniesionych kosztów
pogrzebu złożonego przez taką osobę, wymagałoby wykazania świadomego wpro-
wadzenia w błąd organu ubezpieczeń społecznych lub niezasługujących na ochronę
prawa ubezpieczeń społecznych praktyk dążenia do przyznania nienależnych świad-
czeń na podstawie spreparowanych (fikcyjnych) dowodów lub zmowy zakładu po-
grzebowego i wnioskodawcy w zakresie „sprzedaży usług pogrzebowych przez za-
kład pogrzebowy" (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK
14/10); okoliczności takich nie wykazano.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
========================================