Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 grudnia 2010 r.
III UK 50/10
Studia zagraniczne, które kończą się uzyskaniem tytułu zawodowego, są
studiami wyższymi w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w związku z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z
dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze
zm.), niezależnie od tego, że warunkiem ich rozpoczęcia jest ukończenie stu-
diów wyższych w Polsce.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 grudnia 2010 r.
sprawy z odwołania Radosława W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w G.W. o przyznanie renty rodzinnej, na skutek skargi kasacyjnej odwo-
łującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 grudnia 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu w Szcze-
cinie.
U z a s a d n i e n i e
W dniu 6 sierpnia 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w G.W.
wydał decyzję odmawiającą prawa do renty rodzinnej wnioskodawcy - Rafałowi W.
Wnioskodawca wniósł odwołanie od decyzji, zarzucając naruszenie art. 68 ust. 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Stwierdził, że
dostarczył dokumenty potwierdzające, iż jest studentem ostatniego roku studiów
wyższych. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gorzowie Wiel-
kopolskim wyrokiem z 20 grudnia 2007 r. oddalił odwołanie.
2
Sąd orzekł na podstawie następującego stanu faktycznego. Radosław W.
(urodzony 21 grudnia 1981 r.) decyzją ZUS z 15 grudnia 1999 r. nabył prawo do
renty rodzinnej po zmarłym 26 września 1999 r. Ryszardzie W. W dniu 1 paździer-
nika 2000 r. ubezpieczony podjął naukę na Wydziale Prawa i Administracji Uniwer-
sytetu [...] w P. Studia ukończył 30 września 2005 r., uzyskując tytuł magistra. Dnia 4
listopada 2005 r. ubezpieczony przedłożył, wystawione przez Uniwersytet w Raty-
zbonie, zaświadczenie o podjęciu nauki w semestrze zimowym 2005/2006 na stu-
diach podyplomowych. Dnia 17 października 2006 r. złożył zaświadczenie o konty-
nuowaniu nauki w semestrze zimowym 2006/2007 na studiach podyplomowych,
twierdząc, że jest to ostatni rok studiów. Dnia 12 stycznia 2007 r. organ rentowy od-
mówił wnioskodawcy prawa do dalszej wypłaty renty. Od decyzji tej ubezpieczony
odwołał się do Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim. Wyrokiem z 28 marca
2007 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo
do renty rodzinnej. Organ rentowy złożył apelację od tego wyroku. Jednocześnie 27
kwietnia 2007 r. ubezpieczony ponownie złożył wniosek o dalszą wypłatę renty ro-
dzinnej, dołączając zaświadczenie o kontynuacji nauki na ostatnim roku studiów. De-
cyzją z 6 sierpnia 2007 r. organ rentowy odmówił prawa do renty rodzinnej wniosko-
dawcy.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku z 20 grudnia 2007 r. podkreślił, że
istota sprawy sprowadza się do oceny, czy podjęcie przez Radosława W. nauki na
Uniwersytecie w Ratyzbonie jest kontynuowaniem studiów prawniczych w formie stu-
diów podyplomowych, czy też nauką na innym kierunku studiów. Sąd powołał się w
tym kontekście na dwa wyroki Sądu Najwyższego. Po pierwsze, na wyrok z 13 lipca
2006 r., III UK 49/06, w którym stwierdzono, że warunkiem przedłużenia prawa do
renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest
kontynuowanie nauki na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, niezależnie od
wcześniejszego ukończenia studiów magisterskich na innym kierunku. Po drugie, na
wyrok z 13 stycznia 2006 r., I UK 155/05, w którym podkreślono, że studia pody-
plomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust.
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Sąd Okręgowy stwierdził, że art. 2 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r.
- Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.) stanowi, iż studia
podyplomowe to inna niż studia wyższe i studia doktoranckie forma kształcenia prze-
3
znaczona dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych.
Wprawdzie pojęcie „studia podyplomowe” nie jest precyzyjne, jednak podstawowym
warunkiem ich podjęcia jest posiadanie dyplomu ukończenie studiów wyższych o
kierunku tożsamym z kierunkiem studiów podyplomowych. Z powołaniem się na En-
cyklopedię Powszechną (Wydanie III PWN, Warszawa 1987, tom IV, s. 322), stwier-
dzono, że w potocznym rozumienia studia podyplomowe to studia specjalistyczne
trwające 1-4 semestry, przeznaczone dla absolwentów wyższych uczelni, organizo-
wane we wszystkich typach szkół wyższych. System szkolenia podyplomowego
obejmuje także takie formy jak kursy, seminaria, staże naukowe i zawodowe, zorga-
nizowane praktyki dla osób objętych planami doskonalenia kwalifikacji.
Na rzecz tego, że ubezpieczony odbywał studia podyplomowe na Uniwersyte-
cie w Ratyzbonie, przemawiają przedłożone przez niego 7 listopada 2005 r., 17 paź-
dziernika 2006 r. i 27 kwietnia 2007 r. zaświadczenia o kontynuowaniu nauki. W
pierwszym z nich rodzaj studiów Uniwersytet w Ratyzbonie określił jako „Aufbaustu-
dium”, w dwóch pozostałych jako „Aufbaustudiengang”. Po przetłumaczeniu określe-
nia te oznaczają; „studia dokształcające”, „w toku studiów dokształcających”. Po-
twierdzeniem oceny Sądu ma być również regulaminu studiów Uniwersytetu w Raty-
zbonie. Jego § 2 stanowi, że warunkiem zakwalifikowania się na magisterskie studia
rozszerzone dla prawników zagranicznych jest przedstawienie świadectwa matural-
nego i ukończenie w zagranicznej szkole wyższej studiów porównywalnych i równo-
rzędnych z niemieckimi studiami prawniczymi. Z kolei w § 4 regulaminu, mowa jest o
„zgłębieniu znajomości prawa niemieckiego”. Za błędne uznano twierdzenie ubezpie-
czonego, że charakter studiów w Niemczech zbliżony jest do charakteru studiów stu-
denta, który uzyskuje licencjat z administracji w ramach studiów I stopnia na Wy-
dziale Prawa i Administracji. Przedmiotem nauki na tym wydziale są dwa różne kie-
runki; prawo i administracja. Student po ukończeniu studiów II stopnia zyskuje
wprawdzie tytuł magistra, ale nie staje się prawnikiem. Jest administratywistą z tytu-
łem magistra, a jeśli chciałby zostać prawnikiem, musiałby ukończyć studia na kie-
runku prawo.
Sąd za błędny uznał również argument ubezpieczonego, że zgodnie z art. 67
ust. 1 i 2 Prawa o szkolnictwie wyższym dyplom otrzymują wyłącznie studenci koń-
czący studia wyższe, a studenci kończący studia podyplomowe jedynie zaświadcze-
nie. W opinii ubezpieczonego, skoro po ukończeniu studiów na Uniwersytecie w Ra-
4
tyzbonie otrzymuje się dyplom potwierdzający otrzymanie tytułu magistra lub tytułu
Magister legum, to studia te mają charakter studiów wyższych. Zdaniem Sądu regu-
lacja taka obowiązuje jedynie na terenie naszego kraju i nie ma znaczenia w kontek-
ście przepisów obowiązujących w Niemczech. Sąd podkreślił ponadto, że w literatu-
rze studia prawnicze LL.M (legum magister) jednoznacznie uznawane są za studia
podyplomowe.
W apelacji od wyroku ubezpieczony zarzucił naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w
związku z art. 328 § 2 k.p.c., art. 229 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c., art. 68
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i art. 5 k.c.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 2 grudnia
2009 r. oddalił apelację. W uzasadnieniu podkreślono na wstępie, że Sąd podtrzy-
muje swoje stanowisko zajęte w wyroku z 4 grudnia 2008 r., którym to orzeczeniem
również oddalono apelację Radosława W. w sprawie o przedłużenie wypłaty renty
rodzinnej. W dalszej części uzasadnienia stwierdzono przede wszystkim, że studia
podyplomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia
2006 r., I UK 155/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 368). Przypomniano, że we wska-
zanym wyroku Sądu Najwyższego stwierdzono, iż odróżnienie studiów wyższych od
studiów podyplomowych na gruncie ustawy o szkolnictwie wyższym było wyraźne
(art. 4 ust. 2 i 4). Nie zmienił się przepis art. 68 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS. Prawo o szkolnictwie wyższym zawiera już jednoznaczne definicje studiów
wyższych i podyplomowych (art. 2 ust. 1 pkt 5 i pkt 11). Studia podyplomowe stano-
wią inną niż studia wyższe formę kształcenia przeznaczoną dla osób legitymujących
się dyplomem ukończenia studiów wyższych (art. 2 ust. 1 pkt 11). Ustawodawca wy-
jaśnił różnice prawne i faktyczne pomiędzy studiami wyższymi i podyplomowymi.
Umacnia to jedynie trafność stanowiska, że ostatni rok studiów w szkole wyższej w
rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie odnosi się do
studiów na studiach podyplomowych. Nie było i nie ma więc „studiów wyższych po-
dyplomowych”, gdyż są jedynie studia podyplomowe po ukończeniu studiów wyż-
szych, do których może mieć zastosowanie art. 68 ust. 1 pkt 2, a nie art. 68 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W opinii Sądu Apelacyjnego podstawową
przesłanką uznania, że studia na kierunku „Magister prawa” na Uniwersytecie w Ra-
tyzbonie są studiami podyplomowymi, jest bezsporny fakt, że osoba, która je odby-
5
wa, musi legitymować się „zakończonym sukcesem ukończeniem studiów prawni-
czych na uczelni zagranicznej porównywalnych i równoważnych z niemieckimi stu-
diami prawniczymi” (§ 2 ust. 2 regulaminu). Okoliczności dotyczące organizacji stu-
diów, tj. zajęć, w tym zajęć obowiązkowych, przygotowania pracy magisterskiej, zda-
nia egzaminu końcowego, nie zmieniają ustalonego charakteru studiów. Ponadto,
sama uczelnia określiła te studia jako uzupełniające, jednocześnie stawiając warunek
posiadania dyplomu ukończenia studiów prawniczych. Uzupełnienie i pogłębianie
wiedzy zdobytej przez ubezpieczonego w czasie studiów prawniczych w Polsce na
studiach „Magister prawa” w Ratyzbonie, nie może być zakwalifikowane jako odbycie
studiów wyższych w rozumieniu ustawy o szkolnictwie wyższym. Występowanie w
organizacji studiów podyplomowych elementów zbieżnych z organizacją studiów
wyższych (złożenie egzaminu dyplomowego, sporządzenie pracy magisterskiej), nie
przesądza o charakterze studiów odbywanych przez ubezpieczonego.
Wyrok skargą kasacyjną zaskarżył ubezpieczony. Jako jej podstawę wskaza-
no naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 244
k.p.c. Naruszenie polegać ma na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów.
Sąd Apelacyjny w wybiórczy i dowolny sposób ocenił zebrany w sprawie materiał
dowodowy, w szczególności regulamin studiów „Magister legum” i wywiódł sprzeczne
ze sobą wnioski. Bezpodstawna była ocena, że organizacja studiów, tj. w szczegól-
ności konieczność złożenia egzaminu dyplomowego, sporządzenia pracy magister-
skiej pod kierunkiem promotora i uzyskanie tytułu magistra, nie przesądza o statusie
studiów „Magister legum” jako studiów wyższych w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5
ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Również nietrafne ma być stwierdzenie, że
odbywane przez ubezpieczonego studia są studiami podyplomowymi, jedynie w
oparciu o okoliczność, iż warunkiem ich podjęcia jest posiadanie tytułu magistra uzy-
skanego na innej uczelni wyższej. Sąd nie uzasadnił, dlaczego dla oceny charakteru
studiów większe znaczenie ma wymóg posiadania tytułu magistra niż inne elementy
wynikające z regulaminu uczelni, które wskazują, że organizacja tych studiów ma
charakter studiów wyższych.
Jako podstawę skargi wskazano także naruszenie prawa materialnego. Za-
rzucono naruszenie: 1) art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w
związku z art. 2 ust. 1 pkt 5 oraz pkt 6 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, po-
przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że studia „Magister legum” nie
6
są objęte dyspozycją art. 68 ust. 2 ustawy, ponieważ nie stanowią studiów w szkole
wyższej. Ponadto, naruszone zostały zasady wykładni celowościowej art. 68 ust. 2
ustawy, którego celem jest zapewnienie ubezpieczonemu środków finansowych
umożliwiających ukończenie studiów i zdobycie odpowiednich kwalifikacji; 2) art. 2
ust. 1 pkt 11 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, poprzez jego niewłaściwe zasto-
sowanie polegające na przyjęciu, że każda forma kształcenia przeznaczona dla osób
legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych stanowi studia podyplo-
mowe, podczas gdy drugą niezbędną przesłanką do uznania danych studiów za po-
dyplomowe, jest ustalenie, czy jest to forma kształcenia inna niż studia wyższe. Sąd
wydając zaskarżone orzeczenie, uznał że studia „Magister legum” są studiami pody-
plomowymi jedynie z uwagi na fakt, że do ich rozpoczęcia wymagane było ukończe-
nie studiów prawniczych na uczelni zagranicznej, porównywalnych i równoważnych z
niemieckimi studiami prawniczymi. W opinii skarżącego studia „Magister legum” ze
względu na swoją organizację, tj. konieczność złożenia egzaminu dyplomowego,
sporządzenia pracy magisterskiej pod kierunkiem promotora i uzyskania tytułu magi-
stra, stanowią studia wyższe, inne niż studia podyplomowe; 3) art. 32 ust. 1 i 2 Kon-
stytucji RP, poprzez nierówne traktowanie obywateli polegające na uznaniu, że stu-
dia „Magister legum” prowadzone przez zagraniczny uniwersytet są studiami uzupeł-
niającymi, których celem jest jedynie pogłębienie wiedzy zdobytej w trakcie studiów
na krajowym uniwersytecie, podczas gdy osobie będącej wyłącznie studentem stu-
diów prowadzonych przez uczelnie wyższe na terenie RP na dwóch kierunkach, z
których jeden zakończyła uzyskaniem tytułu magistra, a na drugim z kierunków była-
by na ostatnim roku studiów, mając ukończony 25 rok życia, przysługiwałoby świad-
czenie określone w art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; 4) art. 1
zdanie pierwsze i drugie, art. 2 ust. 1, art. 3 ust. 3 i 4 oraz art. 6 umowy między Rzą-
dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o uznawaniu
ekwiwalencji w szkolnictwie wyższym, sporządzonej w Warszawie w dniu 23 lipca
1997 r., która weszła w życie - zgodnie z Oświadczeniem Rządowym z dnia 26
marca 1998 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 585) - 14 stycznia 1998 r., w związku z art. 87 ust. 1
Konstytucji RP. Naruszenie wskazanych przepisów miałoby polegać na błędnym
uznaniu, że studia „Magister legum” nie były studiami wyższymi w rozumieniu art. 68
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Studia te są studiami potwierdzającymi
znajomość przez studentów zagranicznych prawa niemieckiego i są studiami wyma-
7
ganymi do uzyskania tytułu magistra prawa w rozumieniu niemieckich przepisów o
szkolnictwie wyższym. Studia te uprawniają do złożenia pierwszego egzaminu pań-
stwowego, który równoznaczny jest z zakończeniem studiów prawniczych na terenie
RFN, co w dalszej kolejności umożliwia podjęcie referendariatu, jak również zdania
drugiego egzaminu państwowego i uzyskania tytułu prawnika - „Rechtsanwalt”. Tytuł
ten jest równorzędny ze złożeniem egzaminu adwokackiego, o jakim mowa w art. 65
ustawy Prawo o adwokaturze, bądź radcowskiego, o którym mowa w art. 24 ustawy o
radcach prawnych. Studia „Magister legum” umożliwiały także, po ich ukończeniu,
rozpoczęcie studiów doktoranckich na terenie RFN.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
wskazano na wystąpienie istotnego zagadnienia prawnego, które dotyczy ustalenia,
czy i w jakim zakresie można stosować przepisy prawa materialnego obowiązujące-
go na terenie Rzeczypospolitej Polskiej (ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym) do
oceny charakteru studiów uniwersyteckich na terenie innego państwa Unii Europej-
skiej i związanego z tym faktem ustalenia uprawnień ubezpieczeniowych obywatela
polskiego, który studiuje za granicą w ramach studiów nieznanych polskiemu syste-
mowi szkolnictwa wyższego. Istotne zagadnienie prawne ma również wiązać się z
ustaleniem, jakie elementy organizacyjne studiów prowadzonych przez uczelnie wyż-
sze w innych państwach Unii Europejskiej przesądzają o uznaniu danych studiów za
studia wyższe w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym,
a jakie za studia podyplomowe, o jakich mowa w art. 2 ust. 1 pkt 11 tej ustawy.
W skardze wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekaza-
nie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji oraz o zasą-
dzenie od organu rentowego kosztów postępowania, w tym zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ubezpieczonego okazała się mieć uzasadnione podstawy.
Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych renta rodzinna przysługuje dzieciom do
ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do
osiągnięcia 25 lat życia. Tak więc prawo do renty rodzinnej ustaje z osiągnięciem
8
tego wieku, bez względu na okres, jaki pozostał do zakończenia nauki w szkole. Je-
dyny - dotyczący nauki w szkole wyższej - wyjątek jest przewidziany w art. 68 ust. 2
ustawy. Stanowi on, że jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku
studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia
tego roku studiów.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma ustalenie zna-
czenia pojęcia ostatniego roku „studiów w szkole wyższej” w rozumieniu art. 68 ust. 2
ustawy. Przepis ten był w przeszłości przyczyną wielu różnych sporów, w tym roz-
strzyganych przez Sąd Najwyższy. Większość z nich dotyczyła określenia charakteru
polskich studiów. Niniejsza sprawa dotyczy jednak studiów odbywanych poza grani-
cami Polski na Uniwersytecie w Ratyzbonie. Dodatkowym problemem jest to, że stu-
dia tego rodzaju nie są prowadzone przez polskie uczelnie wyższe. Ustawa o eme-
ryturach i rentach nie zawiera definicji studiów wyższych. W tym stanie rzeczy ko-
nieczne staje się odwołanie się, przede wszystkim do przepisów ustawy z dnia 27
lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym. Ponadto możliwe jest uwzględnienie
umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej
Niemiec o uznaniu ekwiwalencji w szkolnictwie wyższym, sporządzonej w Warszawie
dnia 23 lipca 1997 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 92, poz. 584). Problemy związane z okre-
śleniem rodzaju i toku studiów są również regulowane w statucie uczelni oraz regu-
laminie studiów. Regulamin studiów nie ma wprawdzie charakteru normatywnego
(por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2000 r., SK 18/99, OTK
2000 nr 7, poz. 258), to jednak jest aktem konkretyzującym i uściślającym znaczenie
terminu „ostatni rok studiów w szkole wyższej” w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy.
Stąd należy stwierdzić, że znaczenie pojęcia „ostatniego roku studiów w szkole wyż-
szej” nie może być ustalone w oderwaniu od postanowień statutu i regulaminu stu-
diów obowiązujących w danej szkole wyższej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19
kwietnia 2006 r., II UK 134/05, niepublikowany oraz w wyroku z dnia 28 października
2003 r., II UK 138/03, OSNP 2004 nr 15, poz. 271).
Sąd Apelacyjny, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, stwierdził,
że studia podyplomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w rozumie-
niu art. 68 ust. 2 ustawy. Jest to stanowisko trafne (por. np. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 207/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 74, czy wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 stycznia 2006 r., I UK 155/05, OSNP 2006 nr 23-34, poz.
9
368). Jednak zasadniczy problem dotyczy zupełnie innej kwestii. Chodzi o to, czy
studia ubezpieczonego były studiami wyższymi, czy też podyplomowymi. Powołany
wyrok Sądu Najwyższego nie rozstrzygał zaś tej kwestii. Sąd Apelacyjny uznał, że
studia skarżącego miały charakter studiów podyplomowych, o czym świadczyć miał
bezspornie fakt, że warunkiem ich rozpoczęcia było posiadanie dyplomu ukończenia
studiów prawniczych. Pozostałe okoliczności sprawy, jak tok studiów, napisanie
pracy magisterskiej, uzyskanie tytułu magistra, nie miały zdaniem Sądu Apelacyjnego
przesądzającego znaczenia. Natomiast zdaniem Sądu Najwyższego konieczność
wcześniejszego uzyskania tytułu polskiego magistra prawa nie może samodzielnie i
jednoznacznie przesądzać o rozstrzygnięciu problemu. Konieczne jest bowiem
uwzględnienie wszystkich powyższych okoliczności sprawy. Sąd Apelacyjny powołał
się także na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2009 r., II UK 96/09
(niepublikowane), odmawiające przyjęcia poprzedniej skargi Radosława W. do
rozpoznania. Sąd Najwyższy w takiej samej sprawie uznał, że nie występuje w niej
istotne zagadnienie prawne ani potrzeba wykładni przepisów budzących poważne
wątpliwości prawne. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę
poglądu tego nie podziela.
Definicje studiów wyższych oraz studiów podyplomowych są zawarte w prze-
pisach Prawa o szkolnictwie wyższym. Artykuł 2 ust. 1 pkt 5 tej ustawy stanowi, że
studia wyższe to studia prowadzone przez uczelnię posiadającą uprawnienia do ich
prowadzenia, kończące się uzyskaniem odpowiedniego tytułu zawodowego. Tytułem
zawodowym jest zaś tytuł licencjata, inżyniera, magistra lub tytuł równorzędny (art. 2
ust. 1 pkt 6). Natomiast studia podyplomowe, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 11 tej ustawy,
to inna niż studia wyższe i studia doktoranckie forma kształcenia przeznaczona dla
osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych. Jak widać są to
definicje cząstkowe, gdyż zawierają jedynie niektóre elementy definicyjne tych obu
form kształcenia. Trudności definicyjne pogłębia to, że studia ubezpieczonego nie są
definiowane w polskim ustawodawstwie. Studia tego rodzaju nie są też prowadzone
przez polskie uczelnie wyższe. Nie jest w sprawie sporne, że studia „Magister legum”
prowadzone przez Uniwersytet w Ratyzbonie kończą się uzyskaniem niemieckiego
tytułu magistra, co zgodnie z § 7 regulaminu tych studiów wymaga samodzielnego
przygotowania pracy magisterskiej pod kierownictwem promotora oraz zdania egza-
minu końcowego (§ 4 regulaminu). W tym więc zakresie wymogi przewidziane w re-
10
gulaminie tych studiów odpowiadają w pełni definicji studiów wyższych z art. 2 ust. 1
pkt 5 Prawa o szkolnictwie wyższym. Absolwent studiów „Magister legum” otrzymuje
również, zgodnie z § 10 regulaminu studiów, dyplom potwierdzający uzyskanie tytułu
magistra. Jest to więc podobna konstrukcja jak przewidziana w art. 67 ust. 1 i 2 pol-
skiej ustawy. Dyplomu ukończenia studiów wyższych nie mogą zaś otrzymać absol-
wenci studiów podyplomowych.
Natomiast warunek rozpoczęcia studiów w postaci ukończenia studiów prawni-
czych w Polsce jest z kolei elementem definicyjnym studiów podyplomowych. Należy
to rozumieć jedynie w ten sposób, że nie jest możliwe rozpoczęcie studiów podyplo-
mowych bez wcześniejszego ukończenia studiów wyższych. Natomiast ukończenie
jednego kierunku studiów i rozpoczęcie drugiego nie wpływa na utratę prawa do
renty rodzinnej. W wyroku z dnia 13 lipca 2006 r., III UK 49/06 (OSNP 2007 nr 13-14,
poz. 205) Sąd Najwyższy stwierdził, że warunkiem przedłużenia prawa do renty
rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy jest kontynuowanie nauki na ostatnim
roku studiów w szkole wyższej, niezależnie od wcześniejszego ukończenia studiów
magisterskich na innym kierunku. Wynika więc z tego, że podjęcie kolejnej formy
kształcenia po ukończeniu studiów wyższych nie może przesądzać o wyłączeniu
prawa do renty rodzinnej. Wyłączenie to następuje jedynie w przypadku podjęcia
innej niż studia wyższe formy kształcenia. Jest to argument potwierdzający założe-
nie, że uzależnienie podjęcia danej formy kształcenia od ukończenia studiów wyż-
szych nie może przesądzać, że zawsze będzie to forma studiów podyplomowych.
Należy również stwierdzić, że nie może mieć decydującego znaczenia przetłu-
maczenie niemieckiego terminu „Aufbaustudium” jako studia podyplomowe czy uzu-
pełniające, gdyż polski system szkolnictwa wyższego nie zna takiego rodzaju stu-
diów. Nie można więc kwalifikować ich charakteru w oparciu o nazewnictwo obce,
które nie posiada swego polskiego odpowiednika. Z powyższych względów należało
uznać za zasadne zarzuty naruszenia art. 68 ust. 2 ustawy oraz art. 2 ust. 1 pkt 5 i 11
Prawa o szkolnictwie wyższym.
Jako nieuzasadniony należało natomiast potraktować zarzut naruszenia art.
32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Sąd Apelacyjny nie uzasadnił bowiem swego orzeczenia
tym, że utrata prawa do renty nastąpiła z powodu podjęcia studiów zagranicznych.
Sąd ten uznał jedynie, że studia te nie są studiami wyższymi, a podyplomowymi.
Problem nierównego traktowania nie wystąpił więc w tym przypadku (por. wyrok
11
Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2006 r., II UK 73/06, OSNP 2007 nr 21-
22, poz. 325). Zdaniem Sądu Najwyższego nie doszło również do naruszenia wska-
zanych w skardze kasacyjnej postanowień umowy międzynarodowej, gdyż nie okre-
ślają one wprost charakteru poszczególnych rodzajów studiów.
Sąd Apelacyjny nie naruszył też w ocenie Sądu Najwyższego przepisów
prawa procesowego (art. 233 § 1 w związku z art. 244 k.p.c.). Nie można bowiem
przyjąć, że materiał dowodowy został zebrany i oceniony w sposób wybiórczy i do-
wolny.
Reasumując należy stwierdzić, że studia zagraniczne, które kończą się uzy-
skaniem tytułu zawodowego, są studiami wyższymi w rozumieniu art. 68 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z art. 2 ust.1 pkt 5 Prawa o szkol-
nictwie wyższym, niezależnie od tego, że warunkiem ich rozpoczęcia jest wcześniej-
sze ukończenie studiów wyższych w Polsce.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji
wyroku.
========================================