Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 4 STYCZNIA 2011 R.
III KK 181/10
1. Przestępstwo oszustwa określone w art. 286 § 1 k.k. jest przestęp-
stwem umyślnym, zaliczanym do tzw. celowościowej odmiany przestępstw
kierunkowych. Charakterystyczny dla strony podmiotowej tego przestęp-
stwa zamiar bezpośredni powinien obejmować zarówno cel działania
sprawcy, jak i sam sposób działania zmierzającego do zrealizowania tego
celu.
2. Przypisanie przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. wiąże się z wykaza-
niem, że sprawca obejmował swoją świadomością i zamiarem bezpośred-
nim kierunkowym wprowadzenie w błąd innej osoby oraz to, że doprowa-
dza ją w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.
3. Do naruszenia art. 433 § 2 k.p.k. nie dochodzi wówczas, gdy sąd
odwoławczy odnosi się do zarzutów apelacyjnych na wystarczającym po-
ziomie szczegółowości, jednak w swej argumentacji przedstawia błędny
pogląd prawny w zakresie interpretacji przepisów prawa karnego material-
nego lub procesowego. W takim wypadku kasacja, która przecież zawsze
sporządzana jest przez podmioty kwalifikowane powinna podnosić zarzuty
naruszenia tych przepisów materialnych lub procesowych, które zostały
przez sąd odwoławczy błędnie zinterpretowane, o ile naruszenia te mają
charakter rażący.
Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański.
Sędziowie: SN J. Dołhy, SA (del. do SN) A. Ryński (sprawozdaw-
ca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: Z. Siejbik.
2
Sąd Najwyższy w sprawie Henryka Ż., skazanego z art. 286 § 1 k.k. i
innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 4 stycznia 2011
r., kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Są-
du Okręgowego w T. z dnia 2 października 2008 r., zmieniającego wyrok
Sądu Rejonowego w G. z dnia 4 lutego 2008 r.,
p o s t a n o w i ł oddalić kasację (...).
Z u z a s a d n i e n i a :
Henryk Ż. został oskarżony o to, że:
I. w okresie od dnia 14 maja 2004 r. do 20 października 2004 r. w
G., będąc Prezesem Zarządu Zakładów Mięsnych, pełniąc zarazem funkcję
jednoosobowego zarządu spółki, wiedząc, że spółka jest niewypłacalna, tj.
nie wywiązuje się ze swoich wymagalnych zobowiązań, tzn. zachodzą
podstawy zgłoszenia wniosku o upadłość spółki zgodnie z art. 11 ustawy z
dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, nie zgłosił wnio-
sku o upadłość spółki, pomimo powstania warunków uzasadniających we-
dług przepisów upadłość spółki, tj. o czyn z art. 586 k.s.h.;
II. w okresie od dnia 19 maja 2004 r. do dnia 15 lipca 2004 r. w G.,
będąc Prezesem jednoosobowego Zarządu Zakładów Mięsnych, działając
w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, mając świadomość niewypłacalno-
ści spółki, zaciągał nowe zobowiązania dokonując zakupów żywca wie-
przowego, wprowadzając w błąd dostawców co do możliwości płatniczych
spółki, nie regulując zobowiązań z tytułu zakupu żywca, czym doprowadził
Janusza M. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w wysokości
1317,60 zł działając na szkodę w/wym. osoby, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k.;
3
III. w okresie od dnia 1 czerwca 2004 r. do dnia 7 października
2004 r. w G., będąc Prezesem jednoosobowego Zarządu Zakładów Mię-
snych, działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, mając świado-
mość niewypłacalności spółki, zaciągał nowe zobowiązania dokonując za-
kupów żywca wieprzowego, wprowadzając w błąd dostawców co do możli-
wości płatniczych spółki, nie regulując zobowiązań z tytułu zakupu żywca,
czym doprowadził Piotra W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w
wys. 84 919, 69 zł działając na szkodę w/wym. osoby, tj. o czyn z art. 286 §
1 k.k.
IV. w okresie od dnia 29 czerwca 2004 r. do dnia 25 października
2004 r. w G., będąc Prezesem jednoosobowego Zarządu Zakładów Mię-
snych, działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, mając świado-
mość niewypłacalności spółki, zaciągał nowe zobowiązania dokonując za-
kupów żywca wieprzowego, wprowadzając w błąd dostawców co do możli-
wości płatniczych spółki, nie regulując zobowiązań z tytułu zakupu żywca,
czym doprowadził Jana K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w
wys. 78 442, 87 zł, działając na szkodę w/wym. osoby, tj. o czyn z art. 286
§ 1 k.k. (...)
Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 4 lutego 2008 r., oskarżonego
Henryka Ż. uznał za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu w punk-
cie I. aktu oskarżenia, to jest występku z art. 586 k.s.h. i za to, na tej pod-
stawie wymierzył mu karę 50 stawek dziennych grzywny, po 40 zł każda.
Oskarżonego Henryka Ż. uznał za winnego popełnienia czynów za-
rzucanych mu w punkcie II - XI aktu oskarżenia, to jest występków z art.
286 § 1 k.k. i za to, na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k.
wymierzył mu karę roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności, a na podstawie
art. 33 § 2 k.k. karę 50 stawek dziennych grzywny, po 40 zł każda. Nadto
uznał go za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu w punkcie XII ak-
tu oskarżenia, to jest występku z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i
4
za to, na podstawie art. 294 § 1 k.k. wymierzył mu karę roku pozbawienia
wolności, a na podstawie art. 33 § 2 k.k. wymierzył mu karę 50 stawek
dziennych grzywny po 40 zł każda.
Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. i art. 91 § 2 k.k. w miej-
sce orzeczonych wobec oskarżonego Henryka Ż. kar jednostkowych po-
zbawienia wolności i grzywny wymierzył mu karę łączną 2 lat pozbawienia
wolności oraz 100 stawek dziennych grzywny przyjmując, że jedna stawka
wynosi 40 zł, zaś na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wy-
konanie orzeczonej wobec oskarżonego Henryka Ż. kary łącznej pozba-
wienia wolności zawiesił warunkowo na okres 4 lat próby, a także orzekł o
kosztach procesu, zasadzając od Henryka Ż. opłaty oraz obciążając go
częścią wydatków w sprawie.
Wyrok ten zaskarżyli w całości obrońca oskarżonego oraz oskarżony
osobistą apelacją, a także – na niekorzyść oskarżonego – oskarżyciel po-
siłkowy Jan K. (...)
Wyrokiem z dnia 2 października 2008 r. Sąd Okręgowy w T., po roz-
poznaniu wskazanych wyżej apelacji, zmienił wyrok Sądu Rejonowego w
ten sposób, że w związku ze skazaniem oskarżonego Henryka Ż. za czyn
opisany w pkt. IV aktu oskarżenia na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł wo-
bec oskarżonego środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody,
przez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego Jana K. kwoty 78 442,87 zł, zaś w
pkt. II w pozostałej części utrzymał zaskarżony wyrok w mocy, uznając
apelacje oskarżonego i jego obrońcy za oczywiście bezzasadne oraz ob-
ciążył oskarżonego Henryka Ż. kosztami procesu w postępowaniu odwo-
ławczym.
Kasację od powyższego wyroku na korzyść skazanego Henryka Ż. w
zakresie, w jakim Sąd Okręgowy utrzymał w mocy wyrok Sądu pierwszej
instancji skazujący Henryka Ż. za przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. wymie-
nione w pkt. II i III wyroku Sądu Rejonowego oraz w zakresie w jakim Sąd
5
Okręgowy orzekł samodzielnie o obowiązku naprawienia szkody, wywiódł
Rzecznik Praw Obywatelskich. Na podstawie art. 523 § 1 k.p.k. wyrokowi
Sądu odwoławczego zarzucił rażące i mogące mieć istotny wpływ na jego
treść naruszenie prawa karnego procesowego, to jest art. 433 § 2 k.p.k.,
przez niewłaściwe rozpoznanie podniesionego w apelacji obrońcy oskarżo-
nego zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 286 § 1 k.k. oraz w ape-
lacji oskarżonego zarzutu obrazy art. 424 § 1 i 2 k.p.k., poprzez niedoko-
nanie przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu analizy materiału dowodowego,
co do zamiaru popełnienia przez oskarżonego przestępstwa oszustwa, w
następstwie zaaprobowania oceny prawnej Sądu meriti o spełnieniu przez
oskarżonego wszystkich znamion przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., dodat-
kowo wzmocnionej własnym błędnym poglądem prawnym, że zamiarem
kierunkowym przestępstwa oszustwa objęte jest jedynie znamię korzyści
majątkowej, zaś inne znamiona tego przestępstwa mogą być objęte zamia-
rem ewentualnym, co skutkowało utrzymaniem w mocy rozstrzygnięcia o
skazaniu Henryka Ż.
W konkluzji wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przeka-
zanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich okazała się niezasadna.
Podstawą do postawienia zarzutów kasacyjnych był przede wszystkim
błędny pogląd prawny wyrażony przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wy-
roku sądu odwoławczego, a sprowadzający się do tezy, że z dyspozycji art.
286 § 1 k.k. wynika, iż zamiarem bezpośrednim (kierunkowym) objęte jest
znamię działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej rozumianej zgod-
nie z dyspozycją art. 115 § 4 k.k., zaś inne znamiona przestępstwa, a więc
przede wszystkim niekorzystne rozporządzeniem mieniem przez pokrzyw-
dzonego mogą być objęte zamiarem ewentualnym. Na tej podstawie autor
6
kasacji doszedł do przekonania, że powyższy błąd w interpretacji art. 286 §
1 k.k. doprowadził do nienależytego rozpoznania zarzutów apelacyjnych
oskarżonego i jego obrońcy oraz skutkował rażącym naruszeniem art. 433
§ 2 k.p.k., które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia albowiem nie
da się wykluczyć, że Sąd Okręgowy rozpoznając te apelacje i stosując
prawidłową wykładnię art. 286 § 1 k.k. doszedłby do przekonania, że
oskarżony swoim zachowaniem nie wyczerpał znamion tego przestępstwa.
Na wstępie trzeba zaakceptować twierdzenie, że Sąd odwoławczy w
przywołanym w kasacji fragmencie uzasadnienia zawarł błędny pogląd
prawny dotyczący strony podmiotowej przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. War-
to przypomnieć, że przestępstwo oszustwa określone w art. 286 § 1 k.k.
jest przestępstwem umyślnym, zaliczanym do tzw. celowościowej odmiany
przestępstw kierunkowych. Charakterystyczny dla strony podmiotowej tego
przestępstwa zamiar bezpośredni powinien obejmować zarówno cel dzia-
łania sprawcy, jak i sam sposób działania zmierzającego do zrealizowania
tego celu. Sprawca musi chcieć użyć takiego właśnie sposobu działania, na
przykład wprowadzenia w błąd co do możliwości zapłaty za towar pobrany
na przedłużony termin płatności, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i
cel ten musi stanowić punkt odniesienia przy realizowaniu każdego ze
znamion przedmiotowych przestępstwa. Zatem przypisanie przestępstwa z
art. 286 § 1 k.k. wiąże się z wykazaniem, że sprawca obejmował swoją
świadomością i zamiarem bezpośrednim kierunkowym wprowadzenie w
błąd innej osoby oraz to, że doprowadza ją w ten sposób do niekorzystne-
go rozporządzenia mieniem. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w licz-
nych orzeczeniach Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 13 stycznia 2010 r., II
KK 150/09, Biul. PK z 2010 r., nr 2, poz. 6; wyrok z dnia 4 czerwca 2009 r.,
WA 16/09, R-OSNKW 2009, poz. 1253; wyrok z dnia 11 lutego 2009 r., III
KK 245/08, OSPr. i Pr. 2009 r., nr 7-8, poz. 8; wyrok z dnia 19 lipca 2007 r.,
7
V KK 384/06, Biul. PK z 2007 r., nr 14, poz. 33; wyrok z dnia 3 lipca 2007
r., II KK 327/06, R-OSNKW 2007 r., poz. 1498).
Nie oznacza to jednak, że Sąd Okręgowy rażąco naruszył dyspozycję
art. 433 § 2 k.p.k. i to w taki sposób, że uchybienie to miało istotny wpływ
na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, bowiem tylko takie rażące narusze-
nie prawa jest podstawą wzruszenia prawomocnego orzeczenia w postę-
powaniu kasacyjnym.
Trzeba zauważyć, że Rzecznik Praw Obywatelskich w wywiedzionej
kasacji nie podniósł zarzutu rażącego naruszenia art. 457 § 3 k.p.k., które-
go obraza z reguły wskazuje, że Sąd odwoławczy nie wypełnił prawidłowo
swoich zadań wynikających z dyspozycji art. 433 § 2 k.p.k. Oznacza to, że
poziom całości argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu Sądu odwo-
ławczego nie budził zastrzeżeń skarżącego.
Przyjmuje się, że do rażącego naruszenia art. 433 § 2 k.p.k., który to
przepis ma charakter bezwzględny, dochodzi przede wszystkim w sytuacji
gdy sąd pomija w swoich rozważaniach zarzuty podniesione w środku od-
woławczym (m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 października 2006
r., IV KK 247/06, R-OSNKW 2006 r., poz. 1961; z dnia 28 listopada 2007 r.,
II KK 172/07, LEX 351223; z dnia 22 listopada 2007 r., III KK 259/07, LEX
351229; z dnia 18 października 2007 r., II KK 212/07, LEX 346241; z dnia
13 września 2005 r., V KK 51/05, R-OSNKW 2005 r., poz. 1654).
Naruszenia tego przepisu sąd odwoławczy dokonuje również wów-
czas, gdy zarzuty te analizuje w sposób odbiegający od wymogu rzetelnej
ich oceny (wyrok SN z dnia 18 października 2007 r., II KK 212/07, LEX nr
346241; wyrok SN z dnia 6 czerwca 2006 r., V KK 413/05, OSNKW z 2006
r., z. 7-8, poz. 76). Przy czym należy podkreślić, że nierzetelna ocena za-
rzutów odwoławczych dokonana z obrazą art. 433 § 2 k.p.k. występuje
wtedy gdy ma ona jedynie charakter formalny, ogranicza się do ogólniko-
wego stwierdzenia, że zarzuty są niezasadne, odnosi się do argumentów
8
środka odwoławczego w sposób powierzchowny i schematyczny oraz pro-
wadzi do sytuacji w której odpowiedź sądu odwoławczego po rozpoznaniu
zarzutu nie informuje skarżącego o powodach braku jego akceptacji, a za-
tem wywołuje sytuację tożsamą z pominięciem rozpoznania konkretnego
zarzutu.
Natomiast do naruszenia art. 433 § 2 k.p.k. nie dochodzi w sytuacji
wskazanej w skardze kasacyjnej Rzecznika Praw Obywatelskich, tj. wów-
czas gdy sąd odwoławczy odnosi się do zarzutów apelacyjnych na wystar-
czającym poziomie szczegółowości, jednak w swej argumentacji przedsta-
wia błędny pogląd prawny w zakresie interpretacji przepisów prawa karne-
go materialnego lub procesowego. W takim wypadku kasacja, która prze-
cież zawsze sporządzana jest przez podmioty kwalifikowane winna podno-
sić zarzuty naruszenia tych przepisów materialnych lub procesowych, które
zostały przez sąd odwoławczy błędnie zinterpretowane, o ile naruszenia te
mają charakter rażący.
Zatem, częściowo wadliwe rozpoznanie przez Sąd odwoławczy pod-
niesionego w apelacjach zarzutu obrazy art. 286 § 1 k.k. i art. 424 § 1 i 2
k.p.k. w zakresie oceny strony podmiotowej oszustwa nie doprowadziło do
rażącego naruszenia art. 433 § 2 k.p.k., a nawet nie miało istotnego wpły-
wu na treść wyroku Sądu Okręgowego.
Uzasadnienie Sądu pierwszej instancji, szczególnie w części doty-
czącej strony podmiotowej przestępstwa z art. 286 k.k. jest stosunkowo
ogólne. Jednak powołane w nim orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowi-
cach, które Sąd Rejonowy zastosował do ustalonego przez siebie stanu
faktycznego wskazuje, że Sąd ten właściwie postrzegał normę art. 286 § 1
k.k., bowiem interpretując ten przepis poprawnie wskazał jakim czynno-
ściom wykonawczym winien towarzyszyć zamiar bezpośredni przy prze-
stępstwie oszustwa. Te ustalenia faktyczne, ocenę prawną czynów Henry-
ka Ż., jak też ich opis zawarty w wyroku, zawierający znamiona przestęp-
9
stwa z art. 286 § 1 k.k. zaakceptował Sąd Okręgowy, który już na wstępie
odniósł się do zarzutu obrazy art. 424 k.p.k., nie dopatrując się uchybień w
pisemnych motywach wyroku Sądu pierwszej instancji. Jednocześnie ana-
lizując zamiar sprawcy Sąd Okręgowy akcentował faktyczną wiedzę ska-
zanego na temat tragicznej sytuacji finansowej Zakładów Mięsnych, powo-
dującej ich niewypłacalność i na tej podstawie wyprowadził wniosek, że
oskarżony zaciągając zobowiązania, czy też zlecając swoim pracownikom
dokonywanie zakupów w imieniu zakładów, miał pewność, że spółka nie
będzie się w stanie wywiązać z tych zobowiązań w niezbyt długich termi-
nach zapłaty, gdyż nie miała ona w tym czasie żadnych szans dofinanso-
wania. Podniósł również Sąd ad quem, że istotą przestępstw z art. 286 § 1
k.k. dokonywanych przez Henryka Ż. była oszukańcza akceptacja terminu
zapłaty. Zatem, już te rozważania wskazują, że zachowanie oskarżonego
realizowało zamiar bezpośredni we wszystkich płaszczyznach niezbędnych
do przyjęcia kwalifikacji art. 286 § 1 k.k., w tym także w zakresie nieko-
rzystnego rozporządzenia mieniem przez pokrzywdzonych. Dlatego dalsze
błędne wywody Sądu ad quem odnoszące się teoretycznie do strony pod-
miotowej przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., których celem było jedynie
wzmocnienie trafności oceny prawnej dokonanej przez Sąd Rejonowy, nie
miały znaczenia dla ostatecznego kształtu przyjętej kwalifikacji prawnej
czynu oskarżonego, gdy się zważy na całość argumentacji uzasadnienia
Sądu Okręgowego a nie tylko jej wyodrębniony fragment wskazany przez
Rzecznika Praw Obywatelskich.
Mając powyższe na uwadze, należało uznać podniesiony w kasacji
zarzut za chybiony, czego konsekwencją było oddalenie skargi.