Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 5 STYCZNIA 2011 R.
V KK 64/10
1. Chociaż jest pożądane, aby środek odwoławczy był konstruowany
w sposób przejrzysty, a więc grupował w tzw. petitum wszystkie zarzuty
stawiane skarżonemu orzeczeniu, to granice rozpoznania sprawy w postę-
powaniu odwoławczym wyznacza treść całego środka odwoławczego.
2. Istota czynu ciągłego (art. 12 k.k.) i powaga rzeczy osądzonej po-
wodują, że nie jest możliwe prowadzenie postępowania wtedy, gdy miałoby
ono dotyczyć zachowania będącego elementem i mieszczącego się w ra-
mach czasowych czynu ciągłego, za który sprawca został prawomocnie
skazany. Nie ma przy tym znaczenia, czy postępowanie miałoby się toczyć
z powodu późniejszego ujawnienia takich zachowań, czy też z innego po-
wodu, np. określonego rozstrzygnięcia sądu odwoławczego.
Przewodniczący: sędzia SN J. Sobczak.
Sędziowie SN: K. Cesarz, Z. Puszkarski (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: L. Nowakowski.
Sąd Najwyższy w sprawie Pawła R., skazanego z art. 59 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art.
11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Kar-
nej na rozprawie w dniu 5 stycznia 2011 r. kasacji, wniesionej przez obroń-
cę skazanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 24 września
2009 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Ś. z dnia 29
maja 2009 r.,
2
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu
Okręgowego w Ś. z dnia 29 maja 2009 r. i na podstawie art. 17 § 1 pkt 7
k.p.k. u m o r z y ł postępowanie karne wobec Pawła R. o czyn zabroniony
z art. 59 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-
manii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.) w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw.
z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k. (...).
U Z A S A D N I E N I E
W sprawie Pawła R. zapadły 3 wyroki sądu pierwszej instancji i tyle
też razy wydawał wyrok sąd odwoławczy, zaś ostatni z nich został zaskar-
żony kasacją obrońcy skazanego, co doprowadziło do wydania rozstrzy-
gnięcia przez Sąd Najwyższy. Specyfika sprawy niniejszej wymaga przed-
stawienia w całości przeprowadzonego do tej pory postępowania. I tak, ak-
tem oskarżenia prokurator objął 10 osób, przy czym Pawła R. oraz Karolinę
D. oskarżył o to, że:
I. od lipca 2005 r. do dnia 27 lutego 2006 r. i od dnia 25 maja do dnia
6 września 2006 r. w W., działając w warunkach czynu ciągłego, wspólnie i
w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i czyniąc sobie z
tego stałe źródło dochodu, udzielili innym osobom substancji psychotropo-
wej w postaci amfetaminy i środka odurzającego w postaci marihuany, w
łącznej ilości nie mniejszej niż 166 gramów, o wartości nie mniejszej niż
4 345 zł, w tym:
1. małoletniemu Kamilowi G., jedną porcję amfetaminy w ilości 2
gramów, o wartości 50 zł,
2. małoletniemu Pawłowi B., amfetaminę w ilości nie mniejszej niż 15
porcji po 0,5 gramów, po 15 zł za każdą porcję,
3
3. Krystianowi W., amfetaminę w ilości nie mniejszej niż 100 porcji po
0,5 grama, po 15 zł za każdą porcję,
4. działającym wspólnie, Krystianowi W. i małoletniemu Pawłowi B.,
nie mniej niż 15 porcji po 0,5 grama, po 15 zł za każdą porcję oraz nie
mniej niż 10 porcji po 1 gramie, po 30 zł za każdą porcję, a także nie mniej
niż 7 porcji po 5 gramów, po 80 zł za każdą porcję,
5. Sławomirowi D., amfetaminę w ilości nie mniejszej niż 13 porcji po
0,5 grama, po 15 zł za każdą porcję,
6. Kamili G., amfetaminę w ilości nie mniejszej niż 2 porcje po 0,5
grama, po 15 zł za każdą porcję,
7. Magdalenie R., amfetaminę w ilości nie mniejszej niż 60 porcji po
0,5 grama, po 15 zł za każdą porcję i nie mniej niż 2 porcje po 5 gramów,
po 100 zł za każdą porcję, a także marihuanę w ilości nie mniejszej niż 3
porcje po 0,5 grama, po 20 zł za każdą porcję oraz jedną porcję marihuany
w ilości 5 gramów za 100 zł,
tj. o przestępstwo określone w art. 59 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 65 § 1
k.k.,
II. od kwietnia 2005 r. do dnia 27 lutego 2006 r. i od dnia 25 maja do
dnia 6 września 2006 r. w W., działając w warunkach czynu ciągłego,
wspólnie i w porozumieniu oraz wbrew przepisom art. 33-35 i 37 ustawy,
wprowadzili do obrotu znaczną ilość substancji psychotropowej w postaci
amfetaminy, w ten sposób, że zakupioną od Piotra R. amfetaminę, w por-
cjach po 20, 30 i 50-gramów, w łącznej ilości nie mniejszej niż 1 741 gra-
mów, o wartości łącznej nie mniejszej niż 20 852 zł, z zamiarem dalszej
odsprzedaży, sprzedali następnie:
1. Arkadiuszowi K. w porcjach po 5, 10 i 20 gramów, w łącznej ilości
nie mniejszej niż 375 gramów, o wartości nie mniejszej niż 7 500 zł,
4
2. Arkadiuszowi A. w porcjach po 5 gramów, w łącznej ilości nie
mniejszej niż 30 gramów, o wartości nie mniejszej niż 600 zł,
3. a pozostałą część innym, nieustalonym osobom, w tym przekazali
amfetaminę nieodpłatnie na prośbę innej osoby o ps. „Jaguar", za pośred-
nictwem Magdaleny R., innej osobie w dwóch porcjach po 2,5 grama i 3
gramy,
tj. o przestępstwo określone w art. 56 ust 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k.,
III. od maja 2005 r. do dnia 27 lutego 2006 r. i od dnia 25 maja do
dnia 5 września 2006 r. w W., działając w warunkach czynu ciągłego,
wspólnie i w porozumieniu oraz wbrew przepisom ustawy, udzielili nieod-
płatnie Magdalenie R. środek odurzający w postaci marihuany, nie mniej
niż pięciokrotnie w ilości po 0,5 grama oraz wielokrotnie udzielali jej sub-
stancję psychotropową w postaci amfetaminy w porcjach po 1 i 1,5 grama,
tj. o przestępstwo określone w art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k.,
IV. w dniu 6 września 2006 r. w W., działając wspólnie i w porozu-
mieniu, w zamiarze wprowadzenia do obrotu wbrew przepisom art. 33-35 i
37 ustawy, posiadali znaczną ilość substancji psychotropowej w postaci
amfetaminy w ilości 68,19 grama, jednakże zamierzonego celu nie osią-
gnęli z uwagi na zatrzymanie przez Policję,
tj. o przestępstwo określone w art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 56 ust. 1 i 3
i art. 62 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-
manii w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
Nadto Pawła R. oskarżył o to, że:
V. od dnia 22 lutego 2005 r. do dnia 27 lutego 2006 r. i od dnia 25
maja do dnia 6 września 2006 r. w W., działając w warunkach czynu cią-
głego, wbrew przepisom ustawy, udzielił nieodpłatnie Karolinie D. znaczną
ilość substancji psychotropowej w postaci amfetaminy, w łącznej ilości nie
5
mniejszej niż 75 gramów, w porcjach po 0,5 grama, tj. o przestępstwo
określone w art. 58 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzia-
łaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k.,
Sąd Okręgowy w Ś. wyrokiem z dnia 22 stycznia 2008 r. Pawła R.
uznał za winnego popełnienia zarzuconych mu czynów, z tym, że odnośnie
do czynu z pkt. I, z okresu przestępczego działania oskarżonego wyłączył
okres od dnia 2 sierpnia 2005 r. do dnia 4 września 2005 r. i po orzeczeniu
kar jednostkowych, w przypadku czynów z pkt. II i IV także nawiązek, wy-
mierzył mu kary łączne 6 lat pozbawienia wolności oraz 100 stawek dzien-
nych grzywny w wysokości po 20 zł.
Apelację od tego wyroku m. in. wniósł obrońca Pawła R. Podnosząc
zarzuty obrazy prawa materialnego i procesowego, błędu w ustaleniach
faktycznych oraz rażącej niewspółmierności orzeczonej kary pozbawienia
wolności, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Sąd Apelacyjny w W., wyrokiem z dnia 21 maja 2008 r., II AKa
103/08 w odniesieniu do Pawła R. rozstrzygnął w ten sposób, że:
- uchylił zaskarżony wyrok co do czynu przypisanego mu w pkt. I
części dyspozytywnej (numeracja czynów analogiczna jak w akcie oskar-
żenia) i sprawę w tym zakresie przekazał do ponownego rozpoznania Są-
dowi Okręgowemu w Ś.;
- zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyjął, iż zachowanie
opisane w pkt. IV części wstępnej stanowiło przygotowanie do wprowadze-
nia do obrotu wbrew przepisom art. 33-35 i art. 37 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii znacznej ilości substancji psychotro-
powej w postaci amfetaminy w ilości 68,19 gramów, o którym mowa w art.
57 ust. 2 powołanej ustawy, a nadto przyjął, że zachowania opisane w
punktach II, III, IV i V części wstępnej stanowią jeden czyn ciągły popełnio-
ny w okresie od dnia 22 lutego 2005 r. do dnia 27 lutego 2006 r. (z wyłą-
6
czeniem okresu od dnia 2 sierpnia 2005 r. do dnia 4 września 2005 r.) oraz
popełniony w okresie od dnia 25 maja 2006 r. do dnia 6 września 2006 r.,
wyczerpujący znamiona przestępstwa z art. 57 ust. 2 w zw. z art. 56 ust. 1 i
3 i art. 56 ust. 1 i 3 i art. 58 ust. 1 i art. 58 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art.
12 k.k. i za to na podstawie art. 56 ust. 3 powołanej ustawy w zw. z art. 11
§ 3 k.k. wymierzył mu karę 4 lat pozbawienia wolności oraz grzywnę w wy-
sokości 100 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na 20 zł,
zaś na podstawie art. 70 ust. 4 powołanej ustawy orzekł na rzecz Stowa-
rzyszenia „ORDO EX CHAO" w Warszawie nawiązkę w kwocie 3 000 zł,
stwierdzając, iż utraciło moc dotyczące tego oskarżonego orzeczenie o ka-
rze łącznej.
Powodem częściowego uchylenia wyroku było niedostateczne wyja-
śnienie przez Sąd meriti kwestii rzutujących na możliwość przyjęcia, że
oskarżony obejmował swoim zamiarem udzielanie substancji psychotropo-
wej (amfetaminy) także małoletnim.
Ponownie orzekający w sprawie Sąd Okręgowy w Ś., wyrokiem z
dnia 29 października 2008 r., III K 121/08 przyjął, że czyn zarzucony Paw-
łowi R. w pkt. I aktu oskarżenia miał miejsce w okresie od lipca 2005 r. do
dnia 27 lutego 2006 r. (z wyłączeniem okresu od dnia 2 sierpnia 2005 r. do
dnia 4 września 2005 r.) oraz od dnia 25 maja 2006 r. do dnia 6 września
2006 r. i na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. postępowanie o ten czyn
przeciwko oskarżonemu umorzył, obciążając Skarb Państwa poniesionymi
w sprawie kosztami sądowymi. W uzasadnieniu wyroku Sąd meriti podał,
że powodem takiego rozstrzygnięcie było stwierdzenie, iż czyn ciągły bę-
dący przedmiotem rozpoznania oraz czyn ciągły prawomocnie osądzony są
zbieżne czasowo, były objęte jednym zamiarem, jak też cechuje je tożsa-
mość materialnoprawna, co sprawia, że zachowania oskarżonego układają
się w przewidzianą w art. 12 k.k. konstrukcję czynu ciągłego. W konse-
7
kwencji Sąd przyjął, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
15 czerwca 2007 r., I KZP 15/07, OSNKW 2007, z. 7-8, poz. 55, że zakres
powagi rzeczy osądzonej wyznaczony wyrokiem skazującym Sądu Apela-
cyjnego w W., nie dopuszcza prowadzenia postępowania o czyn będący
przedmiotem rozpoznania.
Apelację od tego wyroku złożył prokurator. Wniósł o uchylenie za-
skarżonego wyroku, zarzucając obrazę przepisu art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.,
mającą wpływ na treść orzeczenia, polegającą na jego bezpodstawnym
zastosowaniu i błędnym przyjęciu, że wobec oskarżonego zachodzą wa-
runki do uznania, iż istnieje ujemna przesłanka procesowa w postaci rei
iudicatae.
Sąd Apelacyjny w W., wyrokiem z dnia 5 marca 2009 r., II AKa 40/09,
podzielając stanowisko prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę
Pawła R. przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ś.
Tenże Sąd wyrokiem z dnia 29 maja 2009 r., III K 53/09, uznał Pawła
R. za winnego popełnienia czynu zarzuconego mu w pkt. I aktu oskarżenia,
z tym że przyjął, iż dopuścił się go w okresie od lipca 2005 r. do dnia 27
lutego 2006 r. (z wyłączeniem okresu od dnia 2 sierpnia 2005 r. do dnia 4
września 2005 r.) i od dnia 25 maja 2006 r. do dnia 6 września 2006 r., a
nadto że działał wspólnie i w porozumieniu z Karoliną D., zakwalifikował
ten czyn z art. 59 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziała-
niu narkomanii w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i w zw. z art. 65 §
1 k.k. i wymierzył oskarżonemu karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolno-
ści.
Apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości, wniósł
obrońca oskarżonego. Zarzucił „obrazę przepisów postępowania mającą
wpływ na treść orzeczenia, a to art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. sprowadzającą się
do uznania winy i sprawstwa oskarżonego Pawła R. w zakresie czynów z
art. 59 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-
8
manii w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 65 §1 k.k., za które został prawomoc-
nie skazany wyrokiem Sądu Apelacyjnego II Wydział Karny w W. z dnia 21
maja 2008 r., II AKa 103/08”.
W uzasadnieniu skargi jej autor zarzucił nadto przeprowadzenie
przez Sąd meriti dowolnej oceny materiału dowodowego, co doprowadziło
do błędnych ustaleń faktycznych w zakresie wiedzy oskarżonego, że wśród
osób, którym udzielał amfetaminy są osoby małoletnie oraz odnośnie uczy-
nienia sobie przez oskarżonego z przestępczej działalności stałego źródła
dochodu. Obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku, nie przedsta-
wiając propozycji orzeczenia następczego.
Sąd Apelacyjny w W., wyrokiem z dnia 24 września 2009 r., II AKa
275/09, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywi-
ście bezzasadną.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca Pawła R. Za-
rzucił rażącą obrazę przepisów postępowania, mającą istotny wpływ na
treść orzeczenia, a to:
„a) art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. sprowadzającą się do naruszenia zasady
rei iudicatae i ponowne skazanie Pawła R. za czyn z art. 59 ust. 1 i 2 usta-
wy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k.
w zw. z art. 65 § 1 k.k., mimo, że Paweł R. wcześniej został za ten czyn
prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Okręgowego III Wydział Karny w Ś.
z dnia 22 stycznia 2008 r., III K 261/06 zmienionym następnie orzeczeniem
Sądu Apelacyjnego II Wydział Karny w W. z dnia 21 maja 2008 r., II AKa
103/08;
b) art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k., polegającą na nie
rozważeniu wszystkich zarzutów podniesionych uzupełniająco przez obro-
nę w ramach pisemnego uzasadnienia złożonego środka odwoławczego,
które to zarzuty miały istotne znaczenie dla merytorycznej oceny prawidło-
9
wości poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, a w
konsekwencji trafności orzeczenia wydanego przez ten Sąd merytoryczny”.
Obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz utrzymanego
nim w mocy wyroku Sądu Okręgowego w Ś. i umorzenie postępowania
karnego wobec Pawła R., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie
jako oczywiście bezzasadnej, natomiast prokurator Prokuratury Generalnej
na rozprawie kasacyjnej nie poparł tego stanowiska. Wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu w W.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna. Nawet gdyby nie podzielić poglądu, że sąd ad
quem błędnie przyjął, iż w sprawie nie zaistniała bezwzględna przyczyna
odwoławcza, zaskarżony wyrok nie mógłby się ostać. Nie sposób bowiem
zaprzeczyć, że sąd drugiej instancji ograniczył rozpoznanie sprawy do za-
rzutu ujętego w petitum apelacji, zupełnie pomijając zarzuty całkiem czytel-
nie sformułowane w dalszej części skargi. Nie ma racji autor odpowiedzi na
kasację, gdy twierdzi, że skoro jedynym zarzutem, który został sformuło-
wany w petitum apelacji obrońcy był zarzut obrazy art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k.,
to nie jest zasadny zarzut ujęty w pkt. b) kasacji. Należy bowiem przyjąć,
że chociaż jest pożądane, by środek odwoławczy był konstruowany w spo-
sób przejrzysty, a więc grupował w tzw. petitum wszystkie zarzuty stawiane
skarżonemu orzeczeniu, to granice rozpoznania wyznacza treść całego
środka odwoławczego, jeżeli z niej wynika zamiar zaskarżenia (zob. wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 17 maja 2005 r., III KK 266/04, LEX nr 150576,
z dnia 24 stycznia 2007 r., III KK 231/06, LEX nr 467598). Nie ulega wąt-
pliwości, że stawiając jako pierwszoplanowy zarzut obrazy art. 439 § 1 pkt
8 k.p.k., autorka apelacji sformułowała też inne zarzuty, do których w żaden
10
sposób nie odniósł się sąd odwoławczy. Słusznie więc skarżąca podniosła,
że doszło do rażącego naruszenia przepisów art. 433 § 2 k.p.k. oraz art.
457 § 3 k.p.k. i że uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku.
Zgodził się z tym na rozprawie kasacyjnej prokurator, zgłaszając wspo-
mniany wcześniej wniosek.
Postąpienie zgodnie z tym wnioskiem, sformułowanym też jako alter-
natywny w kasacji, nie byłoby jednak słuszne, bowiem trafnie skarżąca
podniosła zarzut nieuwzględnienia przez Sąd odwoławczy bezwzględnej
przyczyny odwoławczej w postaci rei iudicatae.
Dalsze w tym względzie rozważania należy poprzedzić przytocze-
niem istotnych fragmentów uzasadnienia zaskarżonego kasacją wyroku.
Słusznie Sąd ad quem wskazał, nawiązując zresztą do wymienionej wcze-
śniej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r., że o skutkach
procesowych popełnienia czynu ciągłego, m.in. powadze rzeczy osądzo-
nej, można mówić dopiero wówczas, gdy popełnienie przestępstwa uzna-
nego za czyn ciągły w rozumieniu art. 12 k.k., zostanie procesowo stwier-
dzone. Równie słuszne jest stwierdzenie, że wyrokiem z dnia 21 maja 2008
r. Sąd Apelacyjny objął klamrą jedności cztery czyny zabronione, opisane
w punktach II, III, IV i V części wstępnej wyroku Sądu Okręgowego i roz-
strzygnął, że w tym zakresie Paweł R. dopuścił się czynu ciągłego. Podob-
nie trafna jest uwaga, że ponieważ w wymienionym wyroku Sąd Apelacyjny
przyjął, iż oskarżony dopuścił się w określonym czasie czynu ciągłego,
orzeczenie to zyskało cechę materialnej prawomocności i w konsekwencji
wyznaczyło zakres powagi rzeczy osądzonej w ewentualnym późniejszym
postępowaniu. Powyższe konstatacje, zwłaszcza pogląd wyrażony w
ostatnim zdaniu, powinny doprowadzić do uznania zasadności podniesio-
nego w apelacji zarzutu. Należało bowiem przyjąć, że skoro orzeczenie
Sądu Apelacyjnego wydane dnia 21 maja 2008 r. określiło, iż od dnia 22
lutego 2005 r. do dnia 6 września 2006 r. (z wyłączeniem pewnych odcin-
11
ków czasowych) oskarżony dopuścił się czynu ciągłego, polegającego
m.in. na udzielaniu innym osobom amfetaminy i marihuany, i tym samym
wyznaczyło zakres powagi rzeczy osądzonej w późniejszym postępowaniu,
to przy braku podstaw do uznania, że zachowania opisane w pkt. I aktu
oskarżenia nie były objęte tym samym, z góry powziętym zamiarem, nie
mogło toczyć się kolejne postępowanie dotyczące tych zachowań, tj. udzie-
lania przez oskarżonego amfetaminy od lipca 2005 r. do dnia 6 września
2006 r. (z wyłączeniem tych samych co poprzednio odcinków czasowych),
a więc w okresie mieszczącym się w ustalonym wcześniej przedziale cza-
sowym. Oczywiście, nie mogło uchylić zakazu ustanowionego przepisem
art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., orzeczenie Sądu, nakazujące ponowne rozpoznanie
sprawy w określonym zakresie.
Nie dostrzegł Sąd Apelacyjny orzekający w sprawie II AKa 103/08, że
orzeczenie uchylające jest sprzeczne z poglądami, które sam wyraził. Za-
znaczył przecież, że „możliwe jest konstruowanie czynu ciągłego w oparciu
o zachowania polegające na udzielaniu środków narkotycznych odpłatnie i
nieodpłatnie oraz w oparciu o zachowania polegające na udzielaniu takich
środków osobom małoletnim i pełnoletnim”, a w konsekwencji stwierdził, że
„obrońca oskarżonego słusznie zarzucił Sądowi Okręgowemu obrazę pra-
wa materialnego poprzez niezastosowanie art. 12 k.k. do zachowań, skła-
dających się na czyny ciągłe, opisane w pkt. I, II, III, V oraz czynu opisane-
go w pkt IV części wstępnej”, a więc do wszystkich zachowań ujętych w
akcie oskarżenia. Skoro tak, to właściwym postąpieniem byłoby uchylenie
w całości wyroku w odniesieniu do Pawła R., po to, by w ponowionym po-
stępowaniu całokształt jego przestępczej aktywności został oceniony w ra-
mach jednego czynu ciągłego, po usunięciu mankamentu wytkniętego
przez sąd odwoławczy. Można dodać, że niezgodnie z przytoczonym
twierdzeniem Sąd ad quem w zaskarżonym kasacją wyroku przyjął, iż „Sąd
Apelacyjny w W. w wyroku z 21 maja 2008 r., II AKa 103/08, orzekając co
12
do pięciu czynów zabronionych przypisanych oskarżonemu Pawłowi R. do-
strzegł, że cztery z tych czynów podlegają połączeniu prawnym węzłem
jedności przewidzianym w art. 12 k.k., jako jeden czyn zabroniony”. Po-
dobnie, na gruncie przytoczonego fragmentu uzasadnienia wyroku wyda-
nego w sprawie II AKa 103/08, trudno zgodzić się z Sądem Apelacyjnym
orzekającym w sprawie II AKa 40/09, że częściowe uchylenie wyroku
świadczy o tym, iż Sąd odwoławczy uznał, że nie wszystkie ujęte w akcie
oskarżenia zachowania oskarżonego wchodzą w skład jednego czynu cią-
głego. Ten pogląd opiera się na założeniu, jak pokazuje praktyka wzru-
szalnym, iż nie jest możliwe, by orzeczenie sądu odwoławczego było do-
tknięte wadą.
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym kasacją wyroku wyraził pogląd, że
prawomocne skazanie Pawła R. wyrokiem tego Sądu w sprawie II AKa
103/08 stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.,
ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania tego oskarżo-
nego, będące elementem czynu ciągłego, natomiast prawny zakaz ponow-
nego postępowania nie dotyczy możliwości osądzenia oskarżonego za
czyn zabroniony objęty pierwotną skargą publiczną, który nie został objęty
przez Sąd Apelacyjny klamrą jedności. Odwołał się w tym względzie do
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r. oraz do wyroku Są-
du Apelacyjnego z dnia 5 marca 2009 r., II AKa 40/09, uwzględniającego
apelację prokuratora od wyroku Sądu Okręgowego w Ś., umarzającego
postępowanie.
Należy jednak zauważyć, że wspomniana uchwała Sądu Najwyższe-
go, tak w zakresie tezy, jak i uzasadnienia nie wspiera poglądu Sądu Ape-
lacyjnego, a w istocie mu przeczy. W tezie wskazano, że „wówczas, gdy
sąd uznał, że objęte jednolitym zamiarem zachowania oskarżonego stano-
wią jeden czyn zabroniony w rozumieniu art. 12 k.k., zakres powagi rzeczy
osądzonej wyznaczony jest ustalonym w wyroku skazującym lub warunko-
13
wo umarzającym czasem jego popełnienia”. Natomiast w uzasadnieniu wy-
rażono pogląd, że „zakres prawomocności orzeczenia sądu określony jest
(...) tym, o czym sąd rzeczywiście orzekł. W ewentualnym późniejszym po-
stępowaniu nie będzie już możliwości orzekania o tych elementach, które
objęte zostały przyjętą przez sąd konstrukcją czynu ciągłego. Nie tylko jed-
nak o nich. Ponieważ sąd przyjął, że sprawca dopuścił się w określonym
okresie czynu ciągłego, orzeczenie jego – także w zakresie owej ciągłości
– uzyskuje cechę materialnej prawomocności i w konsekwencji wyznacza
zakres powagi rzeczy osądzonej w ewentualnym późniejszym postępowa-
niu”. Wskazano również, że „zakres powagi rzeczy osądzonej «pokryje»
cały czasokres przypisanego czynu ciągłego” oraz z aprobatą przywołano
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1935 r., 1 K. 675/35 (Zbiór
Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Karnej 1936, zeszyt VI,
poz. 216), stwierdzający, że „osądzenie czynu popełnionego w ciągłości
pokrywa wszystkie wchodzące w tę ciągłość poszczególne czyny, nieza-
leżnie od tego, czy były one znane sądowi, czy nie, i w jakim stopniu mogły
dojść do jego wiadomości”. Cytowane fragmenty jasno wskazują, że w
omawianej uchwale Sąd Najwyższy wykluczył możliwość prowadzenia po-
stępowania o zachowanie (zachowania), stanowiące element i mieszczące
się w ramach czasowych czynu ciągłego, co do którego zapadł prawomoc-
ny wyrok skazujący lub warunkowo umarzający postępowanie. Reguła ta
nie znajduje wyjątku, niezależnie od tego, czy kolejne postępowanie miało-
by się toczyć z powodu późniejszego ujawnienia zachowań stanowiących
element osądzonego już czynu ciągłego, czy też, jak w sprawie niniejszej,
w wyniku orzeczenia sądu odwoławczego.
Tożsamy pogląd na gruncie Kodeksu karnego z 1997 r. był nieraz
wyrażany w orzecznictwie sądów. Np. Sąd Apelacyjny w Katowicach
stwierdził, że „przestępstwo ciągłe jako instytucja prawa karnego material-
nego obejmuje wielość czynów zamkniętych w określonych ramach czaso-
14
wych i spełniających pozostałe kryteria wzajemnej łączności, a zatem wy-
łączenie z tegoż przestępstwa do odrębnego rozpoznania pewnych za-
chowań, będące wynikiem określonych trudności procesowych, nie eliminu-
je tych zachowań z kręgu zachowań objętych «klamrą» przestępstwa cią-
głego i tym samym nie pozbawia waloru res iudicata w wypadku prawo-
mocnego osądzenia przestępstwa ciągłego, a to z kolei powoduje niedo-
puszczalność odrębnego – dodatkowego procesu w zakresie czynu będą-
cego elementem składowym przestępstwa ciągłego. (...) zasada niepo-
dzielności przedmiotu procesu karnego i podstawy odpowiedzialności sta-
nowi z punku widzenia procesu karnego o niedopuszczalności prowadze-
nia innego postępowania do zachowań popełnionych przez sprawcę w
okresie wyznaczonym przez początek i koniec zachowań składających się
na przestępstwo ciągłe” (postanowienie z dnia 20 czerwca 2001 r., II AKo
92/01, LEX nr 53214, OSPriPr 2002, nr 5, poz. 28.) Taki sam pogląd wyra-
ził Sąd Apelacyjny w Lublinie, stwierdzając, że „prawomocne zakończenie
postępowania karnego, którego przedmiotem był czyn ciągły, oznacza
więc, że nie jest możliwe prowadzenie innego postępowania do zachowań
popełnionych przez sprawcę w okresie wyznaczonym przez początek
pierwszego i zakończenie ostatniego zachowania składającego się na czyn
ciągły, byłoby to bowiem postępowanie karne «co do tego samego czynu
tej samej osoby»” (postanowienie z dnia 2 października 2002 r., II AKa
180/02, LEX nr 77486, OSPriPr 2003, nr 4, poz. 27). Nie inaczej, przed
uchwałą z dnia 15 czerwca 2007 r., podchodził do tego zagadnienia Sąd
Najwyższy. Wskazywał, że podstawą odpowiedzialności za czyn ciągły są
„wszystkie objęte znamieniem ciągłości zachowania, a granice wyznacza
początek pierwszego i zakończenie ostatniego z zachowań, jeśli wszystkie
zostały podjęte z góry powziętym zamiarem. Przyjęcie tej konstrukcji «czy-
nu ciągłego» przesądza o konieczności stosowania zasady ne bis in idem
procedatur wyrażonej w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.” (wyrok z dnia 15 września
15
2005 r., II KK 15/05, LEX nr 157549) oraz że „jeżeli tylko zostały spełnione
przesłanki powodujące potraktowanie określonego zachowania jako frag-
mentu czynu ciągłego, nie jest możliwe prowadzenie innego postępowania
co do zachowań podjętych przez sprawcę w okresie wyznaczonym przez
początek pierwszego i zakończenie ostatniego zachowania składającego
się na czyn ciągły” (postanowienie z dnia 29 marca 2006 r., I KZP 58/05, R-
OSNKW 2006, poz. 673). Jest widoczne, że i te judykaty stanowczo wyklu-
czają możliwość prowadzenia postępowania również w takim układzie pro-
cesowym, jaki zaistniał w rozpatrywanej sprawie. Zachowania przypisane
Pawłowi R. w ostatnim wyroku skazującym są bowiem fragmentem i
mieszczą się w ramach czasowych czynu ciągłego, za który ten sprawca
wcześniej został prawomocnie skazany. Nadto, jak wcześniej wspomniano,
z uzasadnienia pierwszego wydanego w sprawie wyroku Sądu Apelacyjne-
go jasno wynika, że gdyby nie pojawiły się wątpliwości co do zasadności
skazania oskarżonego przez sąd pierwszej instancji za udostępnianie za-
bronionych środków małoletnim, to sąd odwoławczy skazałby go za
wszystkie zachowania w ramach jednego przestępstwa ciągłego. W takim
razie nasuwa się uwaga, że sprawcy ostatecznie przypisano nie jedno, a
dwa przestępstwa ciągłe, a więc pogorszono jego sytuację, tylko z powodu
nieprawidłowości leżących po stronie sądu pierwszej instancji, co byłoby
nie do przyjęcia konsekwencją zaskarżonego kasacją wyroku.
Jak wcześniej odnotowano, Sąd Apelacyjny uznał, że wyrok tego Są-
du wydany w sprawie II AKa 103/08, skazujący za czyn ciągły, stałby na
przeszkodzie prowadzeniu ponownego postępowania wobec Pawła R.
wtedy, gdyby to postępowanie dotyczyło później ujawnionych, nieosądzo-
nych zachowań tego oskarżonego, będących elementem przypisanego mu
czynu ciągłego. W tym zakresie powtórzył pogląd wyrażony w wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 5 marca 2009 r., II AKa 40/09, do którego „obszernie
umotywowanego” stanowiska, uznając je za własne, odesłał. Należy więc
16
przypomnieć, że w uzasadnieniu tego wyroku, uchylającego wyrok sądu
meriti, umarzający postępowanie, wspomniano, że motywując swoje sta-
nowisko sąd a quo posiłkował się dwoma judykatami: uchwałą Sądu Naj-
wyższego z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 29/01, OSNKW 2001, z. 1-2,
poz. 2 oraz wymienioną wcześniej uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15
czerwca 2007 r., I KZP 15/07. Przytoczono pierwszą z wymienionych
uchwał [„Prawomocne skazanie za czyn ciągły (art. 12 k.k.) stoi na prze-
szkodzie, ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., ponownemu postę-
powaniu o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu,
które nie były przedmiotem wcześniejszego osądzenia, niezależnie od te-
go, jak ma się społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu
ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w ramach tego
czynu osądzonych”] i zwrócono uwagę, że „idea uchwały sprowadza się do
tego, że prawomocne skazanie za czyn ciągły z art. 12 k.k. stoi na prze-
szkodzie prowadzeniu ponownego postępowania wobec osoby o zacho-
wania będące elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcze-
śniejszego osądzenia, ale które zostały ujawnione później, a in concreto
taka sytuacja nie zachodzi”. Rozumienie cytowanej uchwały Sądu Najwyż-
szego z dnia 21 listopada 2001 r. (w rzeczywistości Sąd Okręgowy w Ś. w
uzasadnieniu wyroku z dnia 29 października 2008 r., III K 121/08 do niej
nie nawiązał) przez Sąd Apelacyjny wypada uznać za jednostronne.
Wspomniana uchwała została podjęta na gruncie określonego układu pro-
cesowego, polegającego na tym, że po prawomocnym skazaniu za czyn
ciągły, zostały ujawnione inne zachowania sprawcy będące elementami
tego czynu. Z uchwały jednak nie wynika, że Sąd Najwyższy stwierdził, iż
tylko w takim, w praktyce najczęściej spotykanym układzie, wyłączone jest
prowadzenie postępowania. Jednostronne odczytywanie wspomnianej
uchwały jest niewłaściwe również z tego powodu, że zawodne byłoby roz-
patrywanie dopuszczalności postępowania według kryterium czasu ujaw-
17
nienia przestępczych zachowań sprawcy. Można wszak wyobrazić sobie
sytuację, że za zachowania osadzone w tych samych ramach czasowych,
składające się na jeden czyn ciągły, sprawca sądzony jest w dwóch osob-
nych procesach, z których jeden, dotyczący zachowań później ujawnio-
nych, został zakończony prawomocnym wyrokiem skazującym lub warun-
kowo umarzającym postępowanie. Nie ulega wątpliwości, że w takim razie
zaistniałaby przeszkoda do prowadzenia drugiego procesu, choćby doty-
czył zachowań wcześniej ujawnionych. Istota czynu ciągłego (art. 12 k.k.) i
powaga rzeczy osądzonej powodują, że nie jest możliwe prowadzenie po-
stępowania zawsze wtedy, gdy miałoby ono dotyczyć zachowań (zacho-
wania) będących elementem i mieszczących się w ramach czasowych czy-
nu ciągłego, za który sprawca został prawomocnie skazany. Trzeba powtó-
rzyć, że nie ma przy tym znaczenia, czy postępowanie miałoby się toczyć z
powodu późniejszego ujawnienia owych zachowań, czy też z innego po-
wodu, np. – jak w niniejszej sprawie – określonego rozstrzygnięcia sądu
odwoławczego. Rozstrzygnięcie to, uchylające w części wyrok sądu pierw-
szej instancji i przekazujące w wyznaczonym zakresie sprawę do ponow-
nego rozpoznania, nie mogło bowiem przełamać zakazu wynikającego z
treści art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
Jak wcześniej nadmieniono, w uzasadnieniu zaskarżonego kasacją
wyroku, Sąd Apelacyjny w W. odstąpił od szerokiego przedstawienia argu-
mentacji, odwołując się do poglądów zawartych w uzasadnieniu wyroku
tego Sądu z dnia 5 marca 2009 r. Sąd Apelacyjny uznał wtedy, iż tenże
Sąd, orzekający po raz pierwszy w postępowaniu odwoławczym (sprawa II
AKa 103/08) wykreował dwa czyny ciągłe, rozstrzygnął prawomocnie o
jednym z nich, zaś co do drugiego zdecydował o uchyleniu zaskarżonego
orzeczenia i przekazaniu sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania. Wyraził tym samym wiążące Sąd meriti zapatrywanie prawne
i wskazania co do dalszego postępowania (art. 442 § 3 k.p.k.). Stwierdził
18
też Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 marca 2009 r., że nie
ma znaczenia podobny czasokres przestępnych zachowań opisanych w
poszczególnych punktach wyroku, skoro Sąd odwoławczy w wyroku z dnia
21 maja 2008 r. przesądził, że czyn z art. 59 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 lip-
ca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k. stanowi od-
rębny czyn ciągły, pozostający poza konstrukcją czynu ciągłego opisanego
w pkt. II wyroku Sądu Apelacyjnego. Tak sformułowane poglądy nasuwają
zastrzeżenia. W pierwszej kolejności trzeba zwrócić uwagę, że Sąd odwo-
ławczy „wykreował” tylko jeden czyn ciągły, bo o nim prawomocnie roz-
strzygnął. Orzeczenie uchylające, a więc nie rozstrzygające merytorycznie,
niczego pod względem prawnym nie kreowało, natomiast rozstrzygnięcie
prawomocnie przypisujące sprawcy czyn ciągły rodziło ważkie konsekwen-
cje dla dalszego postępowania, mianowicie takie, że niezależnie od intencji
Sądu odwoławczego niedopuszczalne stało się jego prowadzenie, z uwagi
na zakaz wynikający z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Zasadnicze znaczenie miał
przy tym fakt, że zachowania oskarżonego objęte uchyleniem mieściły się
w ramach czasowych przypisanego mu prawomocnie czynu ciągłego, za-
tem nie pozostawały poza „konstrukcją” tego czynu. Jeżeli zaś chodzi o
zapatrywanie prawne, które wiązałoby Sąd a quo, to należy zauważyć, że
brak jest w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 21 maja 2008
r. takiego zapatrywania w ścisłym znaczeniu tego pojęcia (zob. postano-
wienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2009 r., II KK 224/08, OSNKW
2009, z. 5, poz. 39, LEX nr 486194, teza 1), nadto, co wyżej wskazano,
domniemane z treści wyroku zapatrywanie nie mogło usunąć wykreowanej
tym wyrokiem przeszkody procesowej.
Mając to wszystko na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.