I UZP 4/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 11 stycznia 2011 r.
I UZP 4/10
Przewodniczący SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 stycznia 2011 r.
sprawy z odwołania Lesława W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o wysokość świadczenia, na skutek zagadnienia prawnego przeka-
zanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29 września 2010
r. [...]
„Czy prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypła-
canego wraz z emeryturą na podstawie art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000
r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego
„Polskie Koleje Państwowe” Dz.U. Nr 84 poz. 948 ze zm.) przysługuje także osobie
ponownie zatrudnionej w PKP i pobierającej wynagrodzenie wraz z ekwiwalentem
pieniężnym z tytułu deputatu węglowego wypłacanym na podstawie załącznika Nr 10
do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Spółki „Polskie Koleje
Państwowe” Spółka Akcyjna z dnia 26 września 2003 roku?”
p o d j ą ł uchwałę:
Prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypła-
canego wraz z emeryturą kolejową (art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000
r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwo-
wego „Polskie Koleje Państwowe”, Dz.U. Nr 84, poz. 948, ze zm.) nie przysłu-
guje w razie ponownego zatrudnienia w PKP.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z 29 września 2010 r. Sąd Apelacyjny Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Białymstoku przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższe-
2
mu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: „Czy prawo do ekwiwalentu
pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypłacanego wraz z emeryturą na podsta-
wie art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr
84, poz. 948 ze zm.) przysługuje także osobie ponownie zatrudnionej w PKP i pobie-
rającej wynagrodzenie wraz z ekwiwalentem pieniężnym z tytułu deputatu węglowe-
go wypłacanym na podstawie załącznika Nr 10 do Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Spółki „Polskie Koleje Państwowe" Spółka Akcyjna z dnia 26
września 2003 roku?”.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku decyzją z 23 lutego
2010 r. wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585
ze zm.) oraz ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe z dniem 1
stycznia 2010 r. wstrzymał Lesławowi W. wypłatę deputatu węglowego. W ocenie
organu rentowego wnioskodawca nie jest byłym pracownikiem kolei, gdyż pozostaje
nadal w zatrudnieniu w PKP SA w W. Oddziale Kolejowym Medycyny Pracy. Z tytułu
zatrudnienia wnioskodawcy przysługuje i jest wypłacany ekwiwalent za deputat wę-
glowy. Lesław W. w odwołaniu od powyższej decyzji wnosił o zmianę powyższej de-
cyzji i wznowienie wypłaty deputatu węglowego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku po roz-
poznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z 13 maja 2010 r. oddalił odwołanie. Sąd
ustalił, że Generalna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w W. decyzją z 2
czerwca 1997 r. przyznała Lesławowi W. od 1 czerwca 1997 r. prawo do emerytury
kolejowej. Jako emerytowi przysługiwało mu między innymi prawo do kolejowej
opieki lekarskiej, bezpłatnego przejazdu kolejami oraz ekwiwalentu pieniężnego za
150 kilogramów węgla miesięcznie. Zgodnie z art. 180 ust. 1 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoby,
którym w dniu wejścia w życie ustawy przysługiwały emerytury między innymi na
podstawie ustawy z 1 lutego 1983 r. zachowały prawo do tych świadczeń w wysoko-
ści ustalonej przed dniem wejścia w życie ustawy. Prawo do deputatu węglowego w
formie ekwiwalentu pieniężnego przysługujące na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy z
28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich ro-
dzin, było świadczeniem dodatkowym. W tej sytuacji nie zostało ono objęte ochroną
3
na podstawie art. 180 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS. Zgodnie z treścią art. 74 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji,
restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Pań-
stwowe" byłemu pracownikowi kolejowemu, pobierającemu emeryturę przyznaną na
podstawie przepisów ustawy o zaopatrzeniu pracowników kolejowych i ich rodzin
przysługuje prawo do deputatu w ilości 1.800 kilogramów węgla kamiennego rocznie
w formie ekwiwalentu pieniężnego. Ten ekwiwalent wypłaca organ rentowy z dotacji
celowej z budżetu państwa. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury Lesława W.
przyjęto wynagrodzenie z lat 1989-1996 (wskaźnik wysokości podstawy wymiaru
188,61%). Zawiera on także ekwiwalent za deputat węglowy. Ubezpieczony jako
emeryt kolejowy otrzymuje więc ekwiwalent pieniężny z tytułu deputatu węglowego i
wyższą emeryturę kolejową. Z zaświadczenia PKP S.A. w W. Oddziału Kolejowej
Medycyny Pracy z 15 lutego 2000 r. wynika, że wnioskodawca jako pracownik tej
spółki od września 1999 r. otrzymuje ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy w
niepełnej wysokości. W ocenie Sądu Okręgowego Lesław W. nie jest byłym pracow-
nikiem kolejowym, ponieważ aktualnie jest zatrudniony w PKP SA w W. Wobec po-
wyższego zdaniem Sądu Okręgowego zasadnie organ rentowy wstrzymał mu wy-
płatę ekwiwalentu. Pobieranie przez jedną osobę wyższego świadczenia i dwóch
ekwiwalentów stałoby zdaniem Sądu Okręgowego w jawnej sprzeczności z wyrażoną
w art. 32 Konstytucji RP zasadą równości wobec prawa. Lesław W. zaskarżył powyż-
szy wyrok w całości, kwestionując wstrzymanie wypłaty ekwiwalentu kolejowego i
nieuznanie go za byłego pracownika kolejowego.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku uznał, że w sprawie powstało zagadnienie
prawne budzące poważne wątpliwości sformułowane w sentencji postanowienia i
dlatego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. postanowił je przekazać do rozstrzygnięcia
Sądowi Najwyższemu. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny zaznaczył, że
zgodnie z art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r., o komercjalizacji, restrukturyzacji
i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" byłemu
pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności
do pracy przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1.800 kilogramów węgla
kamiennego rocznie w formie ekwiwalentu pieniężnego (art. 74 ust. 1). Natomiast
prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z
ustaniem prawa do emerytury lub renty (art. 74 ust. 11). W przepisie tym nie przewi-
dziano innej przyczyny ustania prawa do deputatu węglowego pobieranego wraz z
4
emeryturą. Jednocześnie pracownikom kolejowym jest wypłacany ekwiwalent pie-
niężny z tytułu deputatu węglowego wraz z wynagrodzeniem za pracę na podstawie
załącznika [...] do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Spółki
„Polskie Koleje Państwowe" Spółka Akcyjna z 26 września 2003 r. Wskazane prze-
pisy przyznają pracownikom kolejowym wypłatę ekwiwalentu pieniężnego z tytułu
deputatu węglowego z dwóch tytułów - z tytułu zatrudnienia i z tytułu przyznanego
prawa do emerytury. Są to zatem dwa odrębne tytuły do ekwiwalentu pieniężnego z
tytułu deputatu węglowego - jeden należny na podstawie art. 74 ust. 1 powyżej
ustawy w związku z nabyciem prawa do emerytury i ściśle związany z istnieniem
tego prawa, a drugi wypłacany na podstawie układu zbiorowego, należny z tytułu
zatrudnienia w PKP. Oba powyższe świadczenia są finansowane przez Ministerstwo
Infrastruktury i brak jednoznacznej regulacji prawnej odnoszącej się do zbiegu obu
tytułów wypłaty ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego. Pomimo fi-
nansowania obu świadczeń przez Ministerstwo Infrastruktury, ekwiwalent pieniężny z
tytułu deputatu węglowego wraz z emeryturą wypłacany jest przez organ rentowy,
natomiast ekwiwalent z tytułu zatrudnienia wypłaca wraz z wynagrodzeniem za pracę
zakład pracy - PKP Spółka Akcyjna w W.
Lesław W. był zatrudniony w PKP, następnie 31 maja 1997 r. rozwiązał stosu-
nek pracy, od 1 czerwca 1997 r. przyznano mu prawo do emerytury kolejowej, a od 1
października 1997 r. został ponownie zatrudniony w PKP SA w W. Oddziale Kolejo-
wym Medycyny Pracy w wymiarze ½ etatu. W dalszej części uzasadnienie Sąd Ape-
lacyjny podkreślił, że w dacie przyznania prawa do emerytury wnioskodawca spełniał
warunek pozostawania „byłym pracownikiem kolei". Wskutek podjęcia zatrudnienia
wnioskodawca nie utracił prawa do emerytury. Z literalnego brzmienia art. 74 ust. 11
ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przed-
siębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" nie wynikało wygaśnięcie jego
prawa do deputatu węglowego wypłacanego wraz ze świadczeniem emerytalnym.
Do powyższego rozwiązania skłania się Sąd Apelacyjny. Obowiązujące przepisy nie
zawierają regulacji uniemożliwiającej zatrudnienie byłym pracownikom PKP w pla-
cówkach podległych PKP. Także określenie zawarte w art. 74 ust. 1 powyższej
ustawy - „byłym pracownikom" - nie dotyczy obowiązku niepodejmowania pracy w
jednostkach podległych PKP, lecz odnosi się do pracowników, którzy nabyli prawo do
emerytury, bowiem w przepisie tym jest mowa o „byłych pracownikach kolejowych
pobierających emeryturę".
5
Podkreślono też, że zasadne jest przyznanie prawa do ekwiwalentu pienięż-
nego z tytułu deputatu węglowego z jednego tytułu ponieważ pracownicy kolei mogą
także nabyć prawo do emerytury kolejowej bez obowiązku spełnienia przesłanki roz-
wiązania stosunku pracy. W takim wypadku przy ścisłym rozumieniu pojęcia „były
pracownik kolei" nie nabyliby oni prawa do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu
węglowego wypłacanego wraz z emeryturą, co godziłoby w zasadę równego trakto-
wania ubezpieczonych wyrażoną w art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych. Celem przyznania deputatu węglowego jest za-
spokojenie potrzeb pracownika kolei (emeryta) związanych z ogrzaniem mieszkania
(domu) w okresie jesienno-zimowym. Z tego punktu widzenia zasadne byłoby przyję-
cie, że ubezpieczonemu przysługuje tylko jeden ekwiwalent pieniężny.
Wobec powyższych wątpliwości, w opinii Sądu Apelacyjnego należy rozstrzy-
gnąć, czy pojęcie „były pracownik kolei" powinno być rozumiane ściśle w ten sposób,
że ponowne zatrudnienie w PKP SA w W. powoduje utratę statusu byłego pracow-
nika kolei.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie niniejszej zasadnicze znaczenie miało ponowne podjęcie zatrud-
nienia przez Lesława W. w PKP SA. W tym stanie faktycznym organ rentowy
wstrzymał zainteresowanemu, który pobierał emeryturę kolejową, wypłatę deputatu
węglowego. Deputat ten przysługiwał na podstawie art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8
września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa
państwowego „Polskie Koleje Państwowe. Organ rentowy uzasadnił swą decyzję
treścią przepisu art. 74 ust. 1 ustawy, który stanowi, że prawo do deputatu węglowe-
go przysługuje byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub
rentę. Zainteresowany podjął tymczasem ponownie pracę na kolei bez zawieszenia
prawa do emerytury. Natomiast jako pracownikowi przysługuje mu deputat węglowy
na podstawie załącznika [...] do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracow-
ników Spółki „Polskie Koleje Państwowe” Spółka Akcyjna z dnia 26 września 2003 r.
Rozstrzygający sprawę Sąd Apelacyjny w Białymstoku zasadnie stwierdził, że
w sprawie tej powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. Zasadni-
czą przyczyną wątpliwości jest to, że przepisy ustawy (art. 74 ust. 11) przewidują
ustanie lub zawieszenie prawa do pobierania ekwiwalentu jedynie w przypadku usta-
6
nia prawa do emerytury lub renty. Ponadto zdaniem Sądu Okręgowego pobieranie
dwóch ekwiwalentów stałoby w sprzeczności z zasadą konstytucyjnej równości wo-
bec prawa. Natomiast zdaniem Sądu Apelacyjnego cel tego świadczenia zdaje się
przemawiać za tym, że ubezpieczonemu przysługuje tylko jeden ekwiwalent pienięż-
ny. Choć argumentów powyższych nie można tu pominąć, to nie mają one zasadni-
czego znaczenia dla rozstrzygnięcia problemu. Można jedynie tylko wspomnieć, że
jeżeli nic innego nie wynika z regulacji prawnej, to pracownikowi (ubezpieczonemu)
mogą przysługiwać różnego rodzaju świadczenia nawet tego samego rodzaju z kilku
tytułów prawnych. Przykładem może tu być nagroda jubileuszowa mogąca przysłu-
giwać w kilku miejscach pracy. Zasadą jest więc w tych przypadkach przyjęcie, że
wyłączenie prawa do określonego świadczenia powinno wynikać wprost lub choćby
pośrednio z przepisu. W przeciwnym razie pozbawienie zainteresowanego określo-
nego świadczenia z powołaniem się na zasady konstytucyjne, czy jego cel byłoby z
reguły nieuzasadnione.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia o prawie do każdego świadczenia
mają przesłanki jego nabycia. Jest oczywiste, że odpadnięcie tych przesłanek spra-
wia ustanie prawa do świadczenia. Podstawowe znaczenie ma więc w tym przypad-
ku to, że art. 74 ust.1 ustawy stanowi o przysługiwaniu prawa do deputatu (ekwiwa-
lentu) „byłemu pracownikowi”, a nie „emerytowi”. Tak więc podział uprawnionych na
pracowników i byłych pracowników oznacza, że można być albo pracownikiem, albo
byłym pracownikiem. Inaczej rzecz ujmując, nie można należeć do obu grup równo-
cześnie. Posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „były pracownik” jest także
uzasadnione tym, że w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2001 r.) określenie
„emeryt” oznaczało zawsze osobę będącą byłym pracownikiem, gdyż zgodnie z
obowiązującym wówczas art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS
prawo do emerytury mogło zostać zrealizowane dopiero po rozwiązaniu stosunku
pracy. Na tej podstawie można stwierdzić, że „byłym pracownikiem” pobierającym
emeryturę jest tylko ten emeryt, który nie jest jednocześnie pracownikiem. Wynika
też z tego, że podjęcie pracowniczego zatrudnienia w PKP SA oznacza brak usta-
wowej przesłanki prawa do deputatu. W tej sytuacji prawo to ustaje. Natomiast pra-
cownik ten nabywa prawo do deputatu z układu zbiorowego pracy. Świadczenie to
ma charakter płacowy, gdyż jego wartość jest uwzględniana w podstawie wymiaru
emerytury. Płacowy charakter deputatu potwierdza zróżnicowanie kręgu osób
uprawnionych do niego - pracowników i byłych pracowników, a nie emerytów kolejo-
7
wych. Jedynie na marginesie można tu zauważyć, iż problem ten może być jedno-
znacznie rozstrzygnięty w przepisie ustawy lub układu zbiorowego pracy dla pracow-
ników PKP.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, na przedstawione pytanie prawne
udzielił odpowiedzi o treści ujętej w uchwale.
========================================
I UZP 4/10
Przewodniczący SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 stycznia 2011 r.
sprawy z odwołania Lesława W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o wysokość świadczenia, na skutek zagadnienia prawnego przeka-
zanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29 września 2010
r. [...]
„Czy prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypła-
canego wraz z emeryturą na podstawie art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000
r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego
„Polskie Koleje Państwowe” Dz.U. Nr 84 poz. 948 ze zm.) przysługuje także osobie
ponownie zatrudnionej w PKP i pobierającej wynagrodzenie wraz z ekwiwalentem
pieniężnym z tytułu deputatu węglowego wypłacanym na podstawie załącznika Nr 10
do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Spółki „Polskie Koleje
Państwowe” Spółka Akcyjna z dnia 26 września 2003 roku?”
p o d j ą ł uchwałę:
Prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypła-
canego wraz z emeryturą kolejową (art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000
r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwo-
wego „Polskie Koleje Państwowe”, Dz.U. Nr 84, poz. 948, ze zm.) nie przysłu-
guje w razie ponownego zatrudnienia w PKP.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z 29 września 2010 r. Sąd Apelacyjny Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Białymstoku przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższe-
2
mu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: „Czy prawo do ekwiwalentu
pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypłacanego wraz z emeryturą na podsta-
wie art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr
84, poz. 948 ze zm.) przysługuje także osobie ponownie zatrudnionej w PKP i pobie-
rającej wynagrodzenie wraz z ekwiwalentem pieniężnym z tytułu deputatu węglowe-
go wypłacanym na podstawie załącznika Nr 10 do Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla Pracowników Spółki „Polskie Koleje Państwowe" Spółka Akcyjna z dnia 26
września 2003 roku?”.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku decyzją z 23 lutego
2010 r. wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585
ze zm.) oraz ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe z dniem 1
stycznia 2010 r. wstrzymał Lesławowi W. wypłatę deputatu węglowego. W ocenie
organu rentowego wnioskodawca nie jest byłym pracownikiem kolei, gdyż pozostaje
nadal w zatrudnieniu w PKP SA w W. Oddziale Kolejowym Medycyny Pracy. Z tytułu
zatrudnienia wnioskodawcy przysługuje i jest wypłacany ekwiwalent za deputat wę-
glowy. Lesław W. w odwołaniu od powyższej decyzji wnosił o zmianę powyższej de-
cyzji i wznowienie wypłaty deputatu węglowego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku po roz-
poznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z 13 maja 2010 r. oddalił odwołanie. Sąd
ustalił, że Generalna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w W. decyzją z 2
czerwca 1997 r. przyznała Lesławowi W. od 1 czerwca 1997 r. prawo do emerytury
kolejowej. Jako emerytowi przysługiwało mu między innymi prawo do kolejowej
opieki lekarskiej, bezpłatnego przejazdu kolejami oraz ekwiwalentu pieniężnego za
150 kilogramów węgla miesięcznie. Zgodnie z art. 180 ust. 1 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoby,
którym w dniu wejścia w życie ustawy przysługiwały emerytury między innymi na
podstawie ustawy z 1 lutego 1983 r. zachowały prawo do tych świadczeń w wysoko-
ści ustalonej przed dniem wejścia w życie ustawy. Prawo do deputatu węglowego w
formie ekwiwalentu pieniężnego przysługujące na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy z
28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich ro-
dzin, było świadczeniem dodatkowym. W tej sytuacji nie zostało ono objęte ochroną
3
na podstawie art. 180 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS. Zgodnie z treścią art. 74 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji,
restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Pań-
stwowe" byłemu pracownikowi kolejowemu, pobierającemu emeryturę przyznaną na
podstawie przepisów ustawy o zaopatrzeniu pracowników kolejowych i ich rodzin
przysługuje prawo do deputatu w ilości 1.800 kilogramów węgla kamiennego rocznie
w formie ekwiwalentu pieniężnego. Ten ekwiwalent wypłaca organ rentowy z dotacji
celowej z budżetu państwa. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury Lesława W.
przyjęto wynagrodzenie z lat 1989-1996 (wskaźnik wysokości podstawy wymiaru
188,61%). Zawiera on także ekwiwalent za deputat węglowy. Ubezpieczony jako
emeryt kolejowy otrzymuje więc ekwiwalent pieniężny z tytułu deputatu węglowego i
wyższą emeryturę kolejową. Z zaświadczenia PKP S.A. w W. Oddziału Kolejowej
Medycyny Pracy z 15 lutego 2000 r. wynika, że wnioskodawca jako pracownik tej
spółki od września 1999 r. otrzymuje ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy w
niepełnej wysokości. W ocenie Sądu Okręgowego Lesław W. nie jest byłym pracow-
nikiem kolejowym, ponieważ aktualnie jest zatrudniony w PKP SA w W. Wobec po-
wyższego zdaniem Sądu Okręgowego zasadnie organ rentowy wstrzymał mu wy-
płatę ekwiwalentu. Pobieranie przez jedną osobę wyższego świadczenia i dwóch
ekwiwalentów stałoby zdaniem Sądu Okręgowego w jawnej sprzeczności z wyrażoną
w art. 32 Konstytucji RP zasadą równości wobec prawa. Lesław W. zaskarżył powyż-
szy wyrok w całości, kwestionując wstrzymanie wypłaty ekwiwalentu kolejowego i
nieuznanie go za byłego pracownika kolejowego.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku uznał, że w sprawie powstało zagadnienie
prawne budzące poważne wątpliwości sformułowane w sentencji postanowienia i
dlatego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. postanowił je przekazać do rozstrzygnięcia
Sądowi Najwyższemu. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny zaznaczył, że
zgodnie z art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r., o komercjalizacji, restrukturyzacji
i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" byłemu
pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności
do pracy przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1.800 kilogramów węgla
kamiennego rocznie w formie ekwiwalentu pieniężnego (art. 74 ust. 1). Natomiast
prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z
ustaniem prawa do emerytury lub renty (art. 74 ust. 11). W przepisie tym nie przewi-
dziano innej przyczyny ustania prawa do deputatu węglowego pobieranego wraz z
4
emeryturą. Jednocześnie pracownikom kolejowym jest wypłacany ekwiwalent pie-
niężny z tytułu deputatu węglowego wraz z wynagrodzeniem za pracę na podstawie
załącznika [...] do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Spółki
„Polskie Koleje Państwowe" Spółka Akcyjna z 26 września 2003 r. Wskazane prze-
pisy przyznają pracownikom kolejowym wypłatę ekwiwalentu pieniężnego z tytułu
deputatu węglowego z dwóch tytułów - z tytułu zatrudnienia i z tytułu przyznanego
prawa do emerytury. Są to zatem dwa odrębne tytuły do ekwiwalentu pieniężnego z
tytułu deputatu węglowego - jeden należny na podstawie art. 74 ust. 1 powyżej
ustawy w związku z nabyciem prawa do emerytury i ściśle związany z istnieniem
tego prawa, a drugi wypłacany na podstawie układu zbiorowego, należny z tytułu
zatrudnienia w PKP. Oba powyższe świadczenia są finansowane przez Ministerstwo
Infrastruktury i brak jednoznacznej regulacji prawnej odnoszącej się do zbiegu obu
tytułów wypłaty ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego. Pomimo fi-
nansowania obu świadczeń przez Ministerstwo Infrastruktury, ekwiwalent pieniężny z
tytułu deputatu węglowego wraz z emeryturą wypłacany jest przez organ rentowy,
natomiast ekwiwalent z tytułu zatrudnienia wypłaca wraz z wynagrodzeniem za pracę
zakład pracy - PKP Spółka Akcyjna w W.
Lesław W. był zatrudniony w PKP, następnie 31 maja 1997 r. rozwiązał stosu-
nek pracy, od 1 czerwca 1997 r. przyznano mu prawo do emerytury kolejowej, a od 1
października 1997 r. został ponownie zatrudniony w PKP SA w W. Oddziale Kolejo-
wym Medycyny Pracy w wymiarze ½ etatu. W dalszej części uzasadnienie Sąd Ape-
lacyjny podkreślił, że w dacie przyznania prawa do emerytury wnioskodawca spełniał
warunek pozostawania „byłym pracownikiem kolei". Wskutek podjęcia zatrudnienia
wnioskodawca nie utracił prawa do emerytury. Z literalnego brzmienia art. 74 ust. 11
ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przed-
siębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" nie wynikało wygaśnięcie jego
prawa do deputatu węglowego wypłacanego wraz ze świadczeniem emerytalnym.
Do powyższego rozwiązania skłania się Sąd Apelacyjny. Obowiązujące przepisy nie
zawierają regulacji uniemożliwiającej zatrudnienie byłym pracownikom PKP w pla-
cówkach podległych PKP. Także określenie zawarte w art. 74 ust. 1 powyższej
ustawy - „byłym pracownikom" - nie dotyczy obowiązku niepodejmowania pracy w
jednostkach podległych PKP, lecz odnosi się do pracowników, którzy nabyli prawo do
emerytury, bowiem w przepisie tym jest mowa o „byłych pracownikach kolejowych
pobierających emeryturę".
5
Podkreślono też, że zasadne jest przyznanie prawa do ekwiwalentu pienięż-
nego z tytułu deputatu węglowego z jednego tytułu ponieważ pracownicy kolei mogą
także nabyć prawo do emerytury kolejowej bez obowiązku spełnienia przesłanki roz-
wiązania stosunku pracy. W takim wypadku przy ścisłym rozumieniu pojęcia „były
pracownik kolei" nie nabyliby oni prawa do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu
węglowego wypłacanego wraz z emeryturą, co godziłoby w zasadę równego trakto-
wania ubezpieczonych wyrażoną w art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych. Celem przyznania deputatu węglowego jest za-
spokojenie potrzeb pracownika kolei (emeryta) związanych z ogrzaniem mieszkania
(domu) w okresie jesienno-zimowym. Z tego punktu widzenia zasadne byłoby przyję-
cie, że ubezpieczonemu przysługuje tylko jeden ekwiwalent pieniężny.
Wobec powyższych wątpliwości, w opinii Sądu Apelacyjnego należy rozstrzy-
gnąć, czy pojęcie „były pracownik kolei" powinno być rozumiane ściśle w ten sposób,
że ponowne zatrudnienie w PKP SA w W. powoduje utratę statusu byłego pracow-
nika kolei.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie niniejszej zasadnicze znaczenie miało ponowne podjęcie zatrud-
nienia przez Lesława W. w PKP SA. W tym stanie faktycznym organ rentowy
wstrzymał zainteresowanemu, który pobierał emeryturę kolejową, wypłatę deputatu
węglowego. Deputat ten przysługiwał na podstawie art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8
września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa
państwowego „Polskie Koleje Państwowe. Organ rentowy uzasadnił swą decyzję
treścią przepisu art. 74 ust. 1 ustawy, który stanowi, że prawo do deputatu węglowe-
go przysługuje byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub
rentę. Zainteresowany podjął tymczasem ponownie pracę na kolei bez zawieszenia
prawa do emerytury. Natomiast jako pracownikowi przysługuje mu deputat węglowy
na podstawie załącznika [...] do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracow-
ników Spółki „Polskie Koleje Państwowe” Spółka Akcyjna z dnia 26 września 2003 r.
Rozstrzygający sprawę Sąd Apelacyjny w Białymstoku zasadnie stwierdził, że
w sprawie tej powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. Zasadni-
czą przyczyną wątpliwości jest to, że przepisy ustawy (art. 74 ust. 11) przewidują
ustanie lub zawieszenie prawa do pobierania ekwiwalentu jedynie w przypadku usta-
6
nia prawa do emerytury lub renty. Ponadto zdaniem Sądu Okręgowego pobieranie
dwóch ekwiwalentów stałoby w sprzeczności z zasadą konstytucyjnej równości wo-
bec prawa. Natomiast zdaniem Sądu Apelacyjnego cel tego świadczenia zdaje się
przemawiać za tym, że ubezpieczonemu przysługuje tylko jeden ekwiwalent pienięż-
ny. Choć argumentów powyższych nie można tu pominąć, to nie mają one zasadni-
czego znaczenia dla rozstrzygnięcia problemu. Można jedynie tylko wspomnieć, że
jeżeli nic innego nie wynika z regulacji prawnej, to pracownikowi (ubezpieczonemu)
mogą przysługiwać różnego rodzaju świadczenia nawet tego samego rodzaju z kilku
tytułów prawnych. Przykładem może tu być nagroda jubileuszowa mogąca przysłu-
giwać w kilku miejscach pracy. Zasadą jest więc w tych przypadkach przyjęcie, że
wyłączenie prawa do określonego świadczenia powinno wynikać wprost lub choćby
pośrednio z przepisu. W przeciwnym razie pozbawienie zainteresowanego określo-
nego świadczenia z powołaniem się na zasady konstytucyjne, czy jego cel byłoby z
reguły nieuzasadnione.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia o prawie do każdego świadczenia
mają przesłanki jego nabycia. Jest oczywiste, że odpadnięcie tych przesłanek spra-
wia ustanie prawa do świadczenia. Podstawowe znaczenie ma więc w tym przypad-
ku to, że art. 74 ust.1 ustawy stanowi o przysługiwaniu prawa do deputatu (ekwiwa-
lentu) „byłemu pracownikowi”, a nie „emerytowi”. Tak więc podział uprawnionych na
pracowników i byłych pracowników oznacza, że można być albo pracownikiem, albo
byłym pracownikiem. Inaczej rzecz ujmując, nie można należeć do obu grup równo-
cześnie. Posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „były pracownik” jest także
uzasadnione tym, że w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2001 r.) określenie
„emeryt” oznaczało zawsze osobę będącą byłym pracownikiem, gdyż zgodnie z
obowiązującym wówczas art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS
prawo do emerytury mogło zostać zrealizowane dopiero po rozwiązaniu stosunku
pracy. Na tej podstawie można stwierdzić, że „byłym pracownikiem” pobierającym
emeryturę jest tylko ten emeryt, który nie jest jednocześnie pracownikiem. Wynika
też z tego, że podjęcie pracowniczego zatrudnienia w PKP SA oznacza brak usta-
wowej przesłanki prawa do deputatu. W tej sytuacji prawo to ustaje. Natomiast pra-
cownik ten nabywa prawo do deputatu z układu zbiorowego pracy. Świadczenie to
ma charakter płacowy, gdyż jego wartość jest uwzględniana w podstawie wymiaru
emerytury. Płacowy charakter deputatu potwierdza zróżnicowanie kręgu osób
uprawnionych do niego - pracowników i byłych pracowników, a nie emerytów kolejo-
7
wych. Jedynie na marginesie można tu zauważyć, iż problem ten może być jedno-
znacznie rozstrzygnięty w przepisie ustawy lub układu zbiorowego pracy dla pracow-
ników PKP.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, na przedstawione pytanie prawne
udzielił odpowiedzi o treści ujętej w uchwale.
========================================