Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 19 STYCZNIA 2011 R.
II KK 200/10
Nie ma przeszkód, aby w postępowaniu odwoławczym, dostrzegając
braki w gromadzeniu materiału dowodowego i kierując się zasadą
odrębności przestępstw wchodzących w skład ciągu, uchylić zaskarżony
wyrok co do konkretnych czynów i w tym zakresie przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania, a skazać za pozostałe przestępstwa wchodzące
w skład ciągu, przy ustaleniu nowej ich konfiguracji i wymierzeniu nowej
kary w oparciu o art. 91 § 1 k.k., dostosowanej do poczynionych zmian w
zakresie ilości przestępstw wchodzących w skład ciągu i określonej
kierunkiem wniesionego środka odwoławczego.
Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański (przewodniczący).
Sędziowie: SN E. Matwijów, SA (del. do SN) A. Ryński sprawo-
zdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Mik.
Sąd Najwyższy w sprawie Janusza K., skazanego z art. 286 § 1 k.k. i
innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 19 stycznia
2011 r., kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu
Okręgowego w W. z dnia 16 grudnia 2009 r., zmieniającego wyrok Sądu
Rejonowego w W. z dnia 20 marca 2009 r.,
o d d a l i ł kasację (…).
2
Z u z a s a d n i e n i a :
Prokurator Rejonowy w W. oskarżył w tej sprawie Janusza K. o to,
że:
1. w dniu 5 czerwca 2002 r. w W., prowadząc firmę R., w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem w kwocie 6 440 zł Przemysława O., poprzez
wprowadzenie w błąd co do wywiązania się z umowy dot. wypożyczenia
samochodu marki Mitsubishi Carisma, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k.;
2. w dniu 22 czerwca 2002 r. w W. (…) w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w
kwocie 900 zł Jana Ż., poprzez wprowadzenie w błąd co do wywiązania się
z umowy dot. wypożyczenia samochodu marki Mitsubishi Carisma, tj. o
czyn z art. 286 § 1 k.k.;
3. w dniu 25 czerwca 2002 r. w W. (…) w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w
kwocie 13 298,61 zł Adama S. prowadzącego Firmę Handlowo-Usługową
M., poprzez wprowadzenie w błąd co do wywiązania się z uregulowania
należności za zakupioną kopiarkę marki Konica 7022, tj. o czyn z art. 286 §
1 k.k.;
4. w dniu 4 stycznia 2002 r. w W. (…) w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w
kwocie 1 840 zł Tomasza B., poprzez wprowadzenie w błąd co do
wywiązania się z umowy dot. wypożyczenia samochodu marki Mercedes
124, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k.;
5. w dniu 24 czerwca 2002 r. w W. (…), przywłaszczył sobie cudzą
rzecz ruchomą w postaci czterech kontenerów budowlanych wartości
16670,15 zł na szkodę firmy A. spółka z o.o., tj. o czyn z art. 284 § 1 k.k.;
3
6. w dniu 6 września 2002 r. w miejscowości B. posiadał sfałszowane
dokumenty w postaci dowodu osobistego i prawa jazdy wystawione na
osobę o nazwisku Krzysztof Z. z wklejonym swoim zdjęciem, tj. o czyn z
art. 275 § 1 k.k.;
7. w dniu 15 kwietnia 2002 r. w G. przywłaszczył sobie powierzone
mu przez leasingodawcę – F. LEASING S.A. mienie w postaci samochodu
m-ki Daewoo Lanos, powodując straty w wysokości 41 800 zł na szkodę F.
LEASING, tj. o czyn z art. 284 § 2 k.k.;
8. w dniu 9 grudnia 1999 r. w W. pobrał z salonu A. pod pretekstem
zakupu pojazdu Daewoo Lanos i dokonania jego rejestracji kartę pojazdu
nr (…)i pomimo niedokonania zakupu pojazdu nie zwrócił jej, ukrywając ją
w nieznanym miejscu, pomimo że nie miał prawa wyłącznie nią
dysponować, tj. o czyn z art. 276 k.k.;
9. w dniu 9 maja 2002 r. w W., w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej przywłaszczył powierzonemu w leasing przez B. Leasing
Spółka z o.o. mienie w postaci i samochodu osobowego m-ki Mitsubishi o
wartości 63 432 zł zlecając Grażynie S. przewiezienie pojazdu na Białoruś i
pozostawienie go tam oraz nakłaniał ją do złożenia zawiadomienia o
przestępstwie kradzieży pojazdu i złożenia fałszywych zeznań w dniu 16
maja 2002 r. w KPP w P. na okoliczność kradzieży pojazdu, tj. o czyn z art.
284 § 1 k.k. w zb. z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 238 k.k. w zb. z art. 233 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.;
10. w dniu 6 maja 2002 r. w W., działając wspólnie i w porozumieniu
z bliżej nieustaloną osobą zaakceptował do realizacji rachunek, za który
zapłacono skradzioną kartą wydaną przez CKC Bank Pekao S.A. o
numerze (...), która była zastrzeżona jako skradziona, w wyniku czego
doprowadził do niekorzystnego rozporządzania mieniem w wysokości 9
660 zł, działając tym samym na szkodę P. S.A., tj. o czyn z art. 286 § 1
k.k.;
4
11. w dniu 20 maja 2002 r. w W., działając wspólnie i w porozumieniu
z bliżej nieustaloną osobą zaakceptował do realizacji rachunek, za który
zapłacono skradzioną kartą wydaną przez B. Bank PLC nr (…), która była
zastrzeżona jako skradziona, w wyniku czego doprowadzono do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem w wysokości 9 860 zł na szkodę
P. S.A., tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k.;
12. w dniu 18 czerwca 2002 r. w W. działając wspólnie i w
porozumieniu z bliżej nieustaloną osobą zaakceptował do realizacji
rachunek, za który zapłacono skradzioną kartą wydaną przez Bank
Zachodni WBK S.A. o nr (…), która była zastrzeżona jako skradziona, w
wyniku czego doprowadzono do niekorzystnego rozporządzenia mieniem
w wysokości 9 660 zł działając tym samym na szkodę okaziciela karty, tj. o
czyn z art. 286§1 k.k.;
13. w dniu 15 stycznia 200l r. w W. przywłaszczył sobie powierzone
mu mienie w postaci kserokopiarki m-ki Toshiba o wartości 15 800 zł w ten
sposób, iż na mocy umowy leasingowej pobrał wskazaną powyżej
kserokopiarkę zobowiązując się do spłaty rat leasingowych, jednakże
zaprzestał spłacania rat, a po rozwiązaniu z nim umowy leasingowej
odmówił wydania kserokopiarki, działając na szkodę Bankowego Funduszu
Leasingowego S.A., tj. o czyn z art. 284 § 2 k.k.;
14. w dniu 3 grudnia 1999 r. w W., w Biurze Spraw Studenckich
Prywatnej Wyższej Szkoły Biznesu i Administracji, posłużył się
sfałszowanym dokumentem w postaci świadectwa ukończenia Studium
Zaocznego Szkoły Głównej Handlowej na swoje dane personalne, tj. o
czyn z art. 270 § 1 k.k.;
15. w dniu 20 października 2001 r. w W., działając w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia
mieniem Zarząd Mienia Polikwidacyjnego (…) w ten sposób, iż
wprowadzając w/w jednostkę w błąd co do płatności za czynsz z tytułu
5
umowy najmu lokalu w budynku przy ul. B. 20. czynszu tego za okres od
dnia 30 stycznia 2001 r. do dnia 17 czerwca 2002 r. nie uiścił, powodując w
ten sposób straty w wysokości 13 503,60 zł na szkodę Zarządu Mienia
Polikwidacyjnego, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k.;
16. w dniu 1 maja 1999 r. w W., działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem
Tomasza S. w ten sposób, że zawarł z nim umowę pożyczki 10 000 zł pod
pozorem prowadzenia wspólnej działalności gospodarczej R. –, a w
sytuacji, gdy Tomasz S. nie stał się wspólnikiem Krzysztofa K. wymienionej
sumy 10 000 zł nie zwrócił, unikając kontaktu z Tomaszem S., tj. o czyn z
art. 286 § 1 k.k.
Wyrokiem z dnia 20 marca 2009 roku Sąd Rejonowy w W. uniewinnił
Janusza K. od popełnienia przestępstw z art. 286 § 1 k.k., zarzucanych mu
w pkt. 1, 10 – 12, 15 i 16, oraz z art. 275 § 1 k.k. zarzucanego mu w pkt. 6 i
z art. 276 k.k. zarzucanego mu w pkt. 8 aktu oskarżenia. Nadto w ramach
zarzucanych temu oskarżonemu czynów w pkt. 2, 3, 4, 5, 7, 9 i 13
oskarżonego Janusza K. uznał za winnego tego, że działając w podobny
sposób w krótkich odstępach czasu dopuścił się następujących
przestępstw:
a. w ramach zarzucanego czynu w punkcie drugim aktu oskarżenia
tego, że w dniu w dniu 20 maja 2002 r. w W., działając wspólnie i w
porozumieniu z ustaloną osobą, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 900 zł
pokrzywdzonego Jana Ż., poprzez wprowadzenie go w błąd co do zamiaru
wywiązania się z umowy dotyczącej wypożyczenia samochodu marki
Mitsubishi Carisma i przyjął, że swoim czynem zrealizował znamiona czynu
zabronionego określonego w art. 286 § 1 k.k.;
b. w ramach zarzucanego czynu w punkcie trzecim aktu oskarżenia
tego, że w dniu 25 czerwca 2002 r. w W., działając w celu osiągnięcia
6
korzyści majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia
mieniem w kwocie 13298,61 zł pokrzywdzonego Adama S. prowadzącego
Firmę Handlowo-Usługową M., poprzez wprowadzenie w błąd co do
możliwości finansowych, zamiaru wywiązania się z uregulowania
należności za kopiarkę oraz braku zamiaru zwrotu przedmiotowej kopiarki i
przyjął, że swoim zachowaniem zrealizował znamiona czynu zabronionego
określonego w art. 286 § 1 k.k.;
c. w ramach zarzucanego czynu w punkcie czwartym aktu oskarżenia
tego, że w dniu 4 stycznia 2002 r. w W., działając wspólnie i w
porozumieniu z ustaloną osobą, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 1840 zł
pokrzywdzonego Tomasza B., poprzez wprowadzenie go w błąd co do
zamiaru wywiązania się z umowy dotyczącej wypożyczenia dwóch
samochodów marki mercedes, których w chwili zawierania umowy nie
posiadał, i przyjął, że swoim czynem zrealizował znamiona czynu
zabronionego określonego w art. 286 § 1 k.k.;
d. w ramach zarzucanego czynu w punkcie piątym aktu oskarżenia
tego, że w dniu 20 czerwca 2002 r. w W., działając w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej zawarł umowę wynajmu czterech kontenerów
budowlanych i tym samym wprowadził w błąd pokrzywdzonego A. spółka z
o.o. co do możliwości finansowych, zamiaru wywiązywania się z
uregulowania należności wynikających z tej umowy oraz braku zamiaru
zwrotu przedmiotowych kontenerów, czym doprowadził pokrzywdzonego
do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 16 670,15 zł
stanowiących równowartość czterech kontenerów budowlanych i przyjął, że
swoim zachowaniem zrealizował znamiona czynu zabronionego
określonego w art. 286 § 1 k.k.;
e. w ramach zarzucanego czynu w punkcie siódmym aktu oskarżenia
tego, że w dniu 15 kwietnia 2002 r. w G., działając w celu osiągnięcia
7
korzyści majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia
mieniem w kwocie 41 800 zł stanowiących równowartość samochodu m-ki
Daewoo Lanos, pokrzywdzonego leasingodawcę – F. LEASING S.A. za
pomocą wprowadzenia w błąd co do możliwości finansowych, zamiaru
wywiązywania się z zapłaty należności wynikających z umowy leasingu
oraz brakiem zamiaru zwrotu pojazdu stanowiącego przedmiot umowy i
przyjął, że swoim zachowaniem zrealizował znamiona czynu zabronionego
określonego w art. 286 § 1 k.k.;
f. w ramach zarzucanego czynu w punkcie dziewiątym aktu
oskarżenia tego, że w dniu 8 kwietnia 2002 r. w W., działając w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem w kwocie 63432 zł stanowiących równowartość
samochodu Mitsubishi, pokrzywdzonego B. Leasing za pomocą
wprowadzenia w błąd co do możliwości finansowych, zamiaru
wywiązywania się z zapłaty świadczeń wynikających z zawartej umowy
leasingowej oraz braku zamiaru zwrotu pojazdu stanowiącego przedmiot
umowy i przyjął, że swoim zachowaniem zrealizował znamiona czynu
zabronionego określonego w art. 286 § 1 k.k.;
g. w ramach zarzucanego czynu w punkcie trzynastym aktu
oskarżenia tego, że w dniu 15 stycznia 2002 r. w W., działając w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej zawarł umowę leasingu kserokopiarki m-ki
Toshiba wprowadzając w błąd pokrzywdzonego Bankowy Fundusz
Leasingowy S.A. co do możliwości finansowych, zamiaru wywiązania się z
należności wynikających z przedmiotowej umowy oraz braku zamiaru
zwrotu kserokopiarki, czym doprowadził pokrzywdzonego do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 15 800 zł i przyjął, że
swoim zachowaniem zrealizował znamiona czynu zabronionego
określonego w art. 286 § 1 k.k., ustalając, że Janusz K. dopuścił się tych
czynów działając w ciągu przestępstw określonym w art. 91 § 1 k.k. i za to
8
na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. wymierzył mu karę 4
lat pozbawienia wolności.
W ramach zarzucanego czynu w pkt. 9 aktu oskarżenia uznał go za
winnego tego, że w bliżej nieustalonej dacie, nie wcześniej niż dnia 9 maja
2002 r. i nie później niż dnia 16 maja 2002 r. nakłaniał oskarżoną Grażynę
S. do złożenia zawiadomienia o przestępstwie kradzieży pojazdu –
samochodu Mitsubishi wiedząc, że przestępstwa nie popełniono oraz
składania w związku z tym nieprawdziwych zeznań i przyjął, że swoim
zachowaniem zrealizował on znamiona czynu określonego w art. 18 § 2
k.k. w zw. z art. 233 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z
art.233 § 1 k.k. wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności.
Nadto w ramach zarzucanego czynu w pkt. 14 aktu oskarżenia
oskarżonego Janusza K. uznał za winnego tego, że w dniu 3 grudnia 1999
r. w W., w biurze spraw studenckich Prywatnej Wyższej Szkoły Biznesu i
Administracji w celu użycia za autentyczny posłużył się sfałszowanym
dokumentem w postaci dyplomu ukończenia Studium Zaocznego Szkoły
Głównej Handlowej na swoje dane personalne i przyjął, że zachowaniem
tym zrealizował znamiona czynu zabronionego określonego w art. 270 § 1
k.k. i za to na podstawie art. 270 § 1 k.k. wymierzył mu karę 8 miesięcy
pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k. i art. 91 § 2 k.k. połączył
wobec oskarżonego Janusza K. kary pozbawienia wolności i wymierzył mu
karę łączną 5 lat pozbawienia wolności, na poczet której w oparciu o art. 63
§ 1 k.k. zaliczył oskarżonemu okres jego rzeczywistego pozbawienia
wolności w sprawie (…). Jednocześnie na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł
wobec Janusza K. na podstawie art. 46 § 1 k.k. środek karny w postaci
naprawienia szkody, poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego
Bankowego Funduszu Leasingowego S.A. kwoty 15 800 zł. (…)
9
Od powyższego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonego
Janusza K., który zaskarżył powyższy wyrok w części skazującej (pkt II a,
b, c, d, e, f, g i pkt III co do winy i kary, zaś w odniesieniu do pkt. IV co do
kary oraz pkt V,VI,VII i XV) zarzucając:
– naruszenie przepisów procedury karnej, poprzez nieprzeprowadzenie
dowodu z opinii biegłego księgowego na okoliczność kondycji finansowej
oskarżonego jako podmiotu gospodarczego (tempore criminis) oraz z
całościowej dokumentacji księgowej firmy (art. 4,5,7 i 194 k.p.k.),
– błąd w ustaleniach faktycznych, poprzez bezpodstawne uznanie, iż
oskarżony popełnił przypisane mu czyny (za wyjątkiem czynu z pkt. IV
wyroku), a jego zachowanie wyczerpuje ich znamiona, podczas gdy
oskarżony przestępstw tych nie dokonał,
– naruszenie treści art. 4,5,7 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k., poprzez
niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności, jak również wyjaśnienie
wielu innych na niekorzyść oskarżonego, pomimo istotnych w tym zakresie
wątpliwości oraz poprzez dokonywanie ustaleń i wnioskowania w sposób
sprzeczny z zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego,
– naruszenie art. 438 pkt. 4 k.p.k., poprzez wymierzenie rażąco surowych
kar jednostkowych oraz kary łącznej.
Wskazując na powyższe zarzuty, autor apelacji wniósł o uchylenie
orzeczenia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, względnie o jego zmianę przez uniewinnienie oskarżonego
od popełnienia przypisanych mu czynów (za wyjątkiem zarzutu IV) i
wymierzenie mu kary z dobrodziejstwem warunkowego zawieszenia jej
wykonania. Z ostrożności procesowej zaś wniósł o złagodzenie
wymierzonych kar jednostkowych i kary łącznej oraz w konsekwencji
warunkowe zawieszenie jej wykonania.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 16 grudnia 2009 r. na skutek
apelacji obrońcy oskarżonego zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w W. w
10
odniesieniu do Janusza K. zmienił w ten sposób, że: uchylił orzeczenie o
karze łącznej pozbawienia wolności (pkt V) oraz zaliczeniu na jej poczet
okresu tymczasowego aresztowania (pkt VI), a także zawarte w pkt. II
orzeczenie o karze; uchylił wyrok w części dotyczącej skazania za czyny z
art. 286 § 1 k.k. przypisane mu w pkt. II litera „a” oraz „f” oraz
rozstrzygnięcie zawarte w pkt. III, i w tym zakresie sprawę przekazał
Sądowi Rejonowemu w W. do ponownego rozpoznania, w pozostałej
części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy, a za czyny przypisane w pkt. II
litera „b”, ”c”, ”d”, ”e” oraz „g” pozostające w ciągu przestępstw, na
podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu
karę 3 lat pozbawienia wolności i na podstawie art. 85 § 1 k.k., art. 86 § 1
k.k. i art. 91 § 2 k.k. orzekł wobec Janusza K. karę łączną 3 lat i 4 miesięcy
pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet w oparciu o art. 63 § 1 k.k.
okres jego tymczasowego aresztowania (…).
Od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 16
grudnia 2009 r., kasację wywiódł obrońca skazanego Janusza K., który na
podstawie art. 519 k.p.k. oraz art. 523 § 1 i 2 k.p.k. zaskarżył powyższy
wyrok w części dotyczącej pkt. I.5,I.6,I.7 i pkt. III na korzyść oskarżonego
co do kary.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił rażące naruszenie prawa, które
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
„ a) art. 91 § 1 k.k. (w zw. z art. 286 § 1 k.k.), poprzez wadliwą
interpretację i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie, polegające na
nieprawidłowym wyłączeniu przez Sąd Okręgowy z ciągu przestępstw
dwóch zarzuconych oskarżonemu w akcie oskarżenia czynów i
przekazanie ich sądowi do ponownego rozpoznania, przy jednoczesnym
wymierzeniu nowej kary (oraz nowej kary łącznej), a w konsekwencji
naruszenie przepisów dotyczących zasad wymierzania kary łącznej
11
ustanowionej w art. 85, 86, 91 § 2, 53 § 1 i 2 k.k. – co miało istotny wpływ
na treść orzeczenia,
b) art. 434 § 1 k.p.k., powodujące narażenie oskarżonego na
pogorszenie jego sytuacji procesowej (pomimo, iż wyłącznie on skarżył
wyrok na swoją korzyść) w związku z uchyleniem wyroku orzekającego
karę za przestępstwa pozostające w ciągu jedynie w części dotyczącej
dwóch czynów i przekazaniu ich do ponownego rozpoznania przez Sąd
pierwszej instancji, a przez to wymierzenie oskarżonemu podwójnej kary o
zaostrzonej sankcji (co mogło wpłynąć na wynik sprawy),
c) art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3, 458, 424 § 1 i 2 k.p.k. w zw.
z art. 7 k.p.k. przez nierozpoznanie przez Sąd wszystkich zarzutów
podniesionych w apelacji oraz sporządzenie wadliwego i niepełnego
orzeczenia, które miały istotny wpływ na wynik orzeczenia w sprawie,
d) art. 437 § 1 i 2 i art. 438 k.p.k. przez zaniechanie uchylenia wyroku
Sądu pierwszej instancji w całości.”
Powołując się na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego
orzeczenia w kwestionowanej części i przekazanie sprawy w tym zakresie
do ponownego rozpoznania. (…)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego nie zasługiwała na uwzględnienie. Nie
można zgodzić się z tezą, że Sąd Okręgowy z rażącym naruszeniem art.
91 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. wyłączył z ciągu przestępstw dwa czyny
i przekazał sprawę, między innymi, w tym zakresie do ponownego
rozpoznania, przy jednoczesnym wymierzeniu nowej kary za częściowo
zmodyfikowany ciąg przestępstw obejmujących pięć czynów
kwalifikowanych z art. 286 § 1 k.k. i w ten sposób naruszył zasady
wymierzania kary łącznej określone w przepisach art. 85, 86, 91 § 2 i 53 §
1 i 2 k.k.
12
Nadto, skarżący powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
lipca 2008 r., III KK 31/08, Lex nr 424899, który jednak nie znajduje
zastosowania do analizowanej sytuacji procesowej, błędnie uznał, że z
uwagi na więzi łączące poszczególne czyny skonfigurowane w ciąg
przestępstw z art. 91 k.k., o ile Sąd odwoławczy widział niedostatki
dowodowe w zakresie dwóch z przypisanych skazanemu przestępstw
powinien uchylić całe orzeczenie w zakresie przyjętego ciągu przestępstw,
a nie tylko w części dotyczącej przestępstw, co do których powstały
wątpliwości w zakresie trafności orzeczenia skazującego.
Z treści art. 91 § 1 k.k. wynika, że ciągiem przestępstw może być
objęte dwa lub więcej przestępstw popełnionych przez sprawcę, które
charakteryzują się jednorodną kwalifikacją prawną, podobnym sposobem
ich popełnienia, krótkimi odstępami czasu pomiędzy kolejnymi
przestępstwami oraz brakiem przedzielającego je wyroku wydanego w
stosunku do któregokolwiek z nich. Warto przypomnieć, że ciąg
przestępstw jest instytucją prawa karnego materialnego i ustalenie, że
przestępstwa popełnione zostały w ramach ciągu przestępstw obliguje sąd
do przyjęcia tej konstrukcji prawnej wraz z konsekwencjami określonymi w
art. 91 § 2 k.k. Stanowi on szczególną odmianę tzw. zbiegu realnego
przestępstw, charakteryzując się odrębnymi konsekwencjami prawnymi, w
postaci wymiaru jednej kary podlegającej łącznej ocenie sądu, ze względu
na specyficzne więzi łączące w nim poszczególne przestępstwa. Wbrew
sugestiom skarżącego nie oznacza to jednak, że poszczególne
przestępstwa wchodzące w skład ciągu tracą swoją odrębność. Ciąg
przestępstw stanowi bowiem zbiór przestępstw o szczególnej
charakterystyce. Nadal jednak każdy z czynów objętych ciągiem pozostaje
odrębnym przestępstwem, za które sprawca zostaje skazany. Powszechnie
akceptowany jest pogląd, że gdy brak jest dowodów co do sprawstwa
oskarżonego w odniesieniu do któregokolwiek z przestępstw
13
skonfigurowanych w ciągu należy w odniesieniu do tych czynów wydać
wyrok uniewinniający, a nie eliminować je z opisu ciągu przestępstw (wyrok
Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 lutego 2000 r., AKa 252/99, KZS
2000, z.4, poz.37).
Zatem, nie ma również przeszkód aby w postępowaniu odwoławczym
dostrzegając luki w gromadzeniu materiału dowodowego i kierując się
zasadą odrębności przestępstw wchodzących w skład ciągu, uchylić
zaskarżony wyrok co do konkretnych czynów i w tym zakresie przekazać
sprawę do ponownego rozpoznania, a skazać za pozostałe przestępstwa
wchodzące w skład ciągu, przy ustaleniu nowej ich konfiguracji i
wymierzeniu nowej kary w oparciu o art. 91 § 1 k.k., dostosowanej do
poczynionych zmian w zakresie ilości przestępstw wchodzących w skład
ciągu i zdeterminowanej kierunkiem wniesionego środka odwoławczego.
Takiemu rozstrzygnięciu nie sprzeciwia się wskazywany w kasacji art. 437
§ 1 i 2 k.p.k., albowiem przepis ten nie doznaje żadnych ograniczeń w
sprawach dotyczących skazania za ciąg przestępstw, skoro przedmiotem
postępowania odwoławczego są odrębne przestępstwa w odniesieniu do
których zastosowano konstrukcję z art. 91 § 1 k.k. Zatem, zaskarżony
wyrok Sądu odwoławczego nie pozostaje w sprzeczności z istotą ciągu
przestępstw i nie narusza żadnego z przepisów związanych z tą instytucją,
tak w sensie przesłanek materialnych, jak i zasad wymiaru kary. Natomiast
odmienne stanowisko kasacji sygnalizujące potrzebę uchylenia wyroku w
odniesieniu do całego ciągu w przypadku wątpliwości co do trafności
skazania za część skonfigurowanych w nim przestępstw jest oczywiście
niezasadne, ponieważ autor kasacji uznaje przypisany oskarżonemu ciąg
przestępstw za materialnie niepodzielny, co w istocie ma miejsce przy tzw.
czynie ciągłym z art. 12 k.k., w którym dwa lub więcej zachowań, podjętych
w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru,
uważa się za jeden czyn zabroniony stanowiący jedno przestępstwo (art.
14
11 § 1 k.k.). W konsekwencji przy stosowaniu art. 12 k.k. wątpliwości co do
realizacji konkretnej czynności wykonawczej składającej się na czyn ciągły
muszą skutkować uchyleniem takiego orzeczenia w odniesieniu do całego
przestępstwa (por. wyrok SN z dnia 4 stycznia 2011 r., V KK 64/10
niepubl.). Natomiast powołany przez skarżącego wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 8 lipca 2008 r., odnosi się do specyfiki orzekania w postępowaniu
kasacyjnym, bowiem z uwagi na przyjęty model tego postępowania
możliwość korygowania zaskarżonych kasacją wyroków ograniczona jest
tylko do przypadków przewidzianych w art. 537 § 1 i 2 k.p.k., a zatem do
umorzenia postępowania, a jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne – do
uniewinnienia oskarżonego. W pozostałym zakresie Sąd Najwyższy w
uwzględnieniu skargi kasacyjnej może zaskarżony wyrok uchylić w całości
lub w części. Właśnie dlatego, w razie podniesienia w kasacji zasadnego
zarzutu odnośnie do jednego lub niektórych przestępstw skonfigurowanych
w ciąg z powodu przeszkód procesowych (art. 537 § 1 i 2 k.p.k.), możliwe
jest jedynie, uchylenie całego wyroku tyczącego ciągu przestępstw, także
w części niezaskarżonej, ponieważ Sąd Najwyższy nie może korygować
opisu ciągu przestępstw jak też wymierzać nowej kary stosownie do
dyspozycji art. 91 § 1 k.k. Takich ograniczeń nie przewiduje art. 437 k.p.k.
określający rodzaje orzeczeń sądu odwoławczego, który w ramach wyroku
zmieniającego może w zależności od poczynionych ustaleń korygować
opis ciągu przestępstw i orzeczenie o karze.
Nie jest również trafny zarzut, że uchylenie przez Sąd odwoławczy
wyroku w odniesieniu do dwóch z siedmiu przestępstw skazanego,
skonfigurowanych w ciąg, spowodowało naruszenie zakazu reformationis
in peius (art. 434 § 1 k.p.k.) i doprowadziło do naruszenia pośredniego
zakazu orzekania na niekorzyść (art. 443 k.p.k.)
Należy pamiętać, że Sąd odwoławczy konstruując nowy ciąg pięciu
przestępstw wymierzył skazanemu karę łączną w rozmiarze 3 lat
15
pozbawienia wolności w sytuacji, gdy Sąd pierwszej instancji przy
pierwotnej konfiguracji obejmującej siedem przestępstw wymierzył mu karę
4 lat pozbawienia wolności. Zatem wbrew wywodom kasacji nie można
uznać tego rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego za mniej korzystne dla
skazanego od wyroku Sądu meriti, skoro powoduje ono znacznie mniejszą
dolegliwość. Dlatego twierdzenie skarżącego, że tak ukształtowana kara
narusza przepis art. 434 § 1 k.p.k., z uwagi na wysokość kar orzeczonych
wobec pozostałych oskarżonych jest oczywiście nietrafne i w istocie
zmierza do wykazania zasadności niedopuszczalnego w kasacji zarzutu
rażącej niewspółmierności kary (art. 523 § 1 k.p.k.).
Autor kasacji błędnie przyjmuje również, że przy ponownym
rozpoznaniu sprawy może dojść do pogorszenia sytuacji Janusza K. na
wypadek jego skazania za kolejny ciąg przestępstw. Abstrahując od tego,
że jest to tylko jedno z możliwych rozstrzygnięć, skoro uchylenie
zaskarżonego wyroku w części nastąpiło na skutek apelacji wywiedzionej
na korzyść skazanego, wydaje się, iż uwadze skarżącego umknęło
rozwiązanie przyjęte w art. 91 § 3 k.k., a odnoszące się do wymiaru kary
łącznej w przypadku odrębnego skazania za przestępstwa objęte
znamieniem ciągłości. Gdyby hipotetycznie założyć, że w postępowaniu
ponownym dojdzie do skazania Janusza K. za kolejny ciąg przestępstw
składający się z dwóch pozostałych do osądzenia czynów, ewentualnie za
przestępstwo jednostkowe, to w następstwie tego skazania Sąd działając
na wniosek lub z urzędu będzie zobligowany do wydania wyroku łącznego.
Wówczas orzekając karę łączną w wyroku łącznym będzie musiał
respektować zasady określone w art. 91 § 3 k.k. i wymierzyć karę, która nie
przekroczy górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o
połowę, przewidzianego w przepisie, którego znamiona każde z tych
przestępstw wyczerpuje. Zatem górna granica kary łącznej możliwej do
orzeczenia za dwa ciągi w ewentualnym wyroku łącznym nie będzie
16
wyższa od tej, jaką przewiduje art. 91 § 1 k.k. w przypadku
skonfigurowania skazanemu tych samych przestępstw w jeden ciąg.
Jednocześnie z uwagi na obowiązywanie w postępowaniu ponownym
pośredniego zakazu reformationis in pius (art. 443 k.p.k.) rozumianego jako
zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w jakimkolwiek punkcie ocenianej
przez pryzmat wszystkich realnych korzyści i dolegliwości łączących się ze
zmianą jego sytuacji, kara ta przy jej ewentualnym wymiarze za ciąg
składający się z dwóch przestępstw, a także przy uwzględnieniu ich
rodzaju i wagi dla odpowiedzialności skazanego, będzie musiała zachować
proporcje do kary, którą prawomocnie wymierzono w zaskarżonym wyroku
Sądu odwoławczego za ciąg składający się z pięciu przestępstw.
Niewątpliwie zakaz ten będzie również obowiązywał w późniejszej
ewentualnej sprawie o wyrok łączny, uniemożliwiając wydanie orzeczenia
surowszego, od kary łącznej jaką wymierzono skazanemu w zaskarżonym
na jego korzyść wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia 20 marca 2009 r.
Oczywiście, w przypadku uniewinnienia Janusza K. od obydwu
przestępstw, w odniesieniu do których wskazany wyrok Sądu pierwszej
instancji został uchylony z przekazaniem sprawy do ponownego
rozpoznania, odpadnie problem ewentualnego badania, czy nie doszło do
naruszenia art. 443 k.p.k.
Nie można również podzielić zasadności zarzutu kasacji rażącego
naruszenia art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 ,458 i 424 § 1 i 2 k.p.k.,
który miał polegać na tym, że Sąd odwoławczy rozpoznając apelację nie
ustosunkował się w całości do zarzutu rażącej niewspółmierności kary, a
jedynie uczynił to do kary wymierzonej za przestępstwo z art. 270 k.k.
Takie postąpienie Sądu drugiej instancji nie budzi zastrzeżeń, albowiem
było determinowane treścią wyroku odwoławczego. Sąd Okręgowy
utrzymał w mocy orzeczenie Sądu pierwszej instancji tylko co do
przestępstwa z art. 270 k.k., zaś pozostałe czyny Janusza K. zostały objęte
17
rozstrzygnięciami o charakterze reformatoryjnym lub kasatoryjnym. W
związku z tym zarzut apelacji dotyczący rażącej niewspółmierności
wszystkich orzeczonych przez Sąd meriti kar jednostkowych i kary łącznej
uległ częściowej dezaktualizacji, albowiem Sąd odwoławczy konstruując
nowy ciąg przestępstw i wymierzając karę w oparciu o art. 91 § 1 k.k. oraz
nową karę łączną obowiązany był uzasadnić te rozstrzygnięcia w oparciu o
standardy określone w art. 424 k.p.k. W konsekwencji uzasadnienie
dotyczące kary w części kwestionowanej przez skarżącego nie budzi
zastrzeżeń, zaważywszy, że Sąd Okręgowy przy wymiarze kary
jednostkowej miał na uwadze dyrektywy określone w art. 53 § 1 i 2 k.k., zaś
przy wymiarze kary łącznej związek przedmiotowo – podmiotowy oraz
czasowo przestrzenny pomiędzy poszczególnymi przestępstwami, którego
ocena trafnie doprowadziła do zastosowania zasady aspiracji.
Podsumowując wywody, należało na podstawie art. 537 § 1 k.p.k.
kasację obrońcy skazanego Janusza K. oddalić jako niezasadną.