Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 169/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku M. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 11 lutego 2010 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 11 lutego 2010 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację M. G. od wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 25 września 2009 r., oddalającego jej odwołanie od decyzji Zakład
Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie odmowy przyznania prawa do
2
wcześniejszej emerytury w związku z wykonywaniem pracy w szczególnych
warunkach. Uznał za udowodnione 27 lat, 2 miesiące i 2 dni okresów składkowych i
nieskładkowych, w tym tylko 14 lat i 3 miesięcy pracy w szczególnych warunkach,
bez uwzględnienia okresu nauki zawodu w Zakładach Przemysłu Wełnianego „P.
W.". Ustalił, że wnioskodawczyni, urodzona w dniu 10 lutego 1954 r., była w okresie
od dnia 1 września 1971 r. do dnia 31 maja 1973 r. uczennicą Zasadniczej Szkoły
Włókienniczej przy Zakładach Przemysłu Wełnianego i jednocześnie była
zatrudniona na podstawie umowy o naukę zawodu tkacza w Zakładach Przemysłu
Wełnianego „ P. W". Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ten sporny okres nie jest
okresem pracy wykonywanej w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 w
związku z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), z
uwzględnieniem rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), gdyż praca ucznia nie była
wykonywana w sposób stały i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustanowionym dla
danego stanowiska pracy ( § 2 rozporządzenia). Na podstawie zeznań świadków
stwierdzono bezsprzecznie, że odwołująca - w pierwszym roku przyuczania do
zawodu - jeden dzień chodziła do szkoły, a następny dzień pracowała w zakładzie
pracy; w rezultacie pracowała trzy dni w tygodniu. W drugim roku nauki pracowała
przez cztery dni, a uczyła się dwa dni.
Skarga kasacyjna ubezpieczonej, obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji w
całości, zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 25 września 2009 r. i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Została oparta na podstawie naruszenia § 2
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. przez błędną wykładnię, nieuwzględniającą,
że dla stanowiska pracy skarżącej, przyuczającej się do zawodu, wymiar czasu
pracy był określony przez wykonywanie jej przez 3 lub 4 dni w tygodniu. Wskazała,
że czynności wykonywane w ramach stosunku pracy w latach 1971 -1973 były
tożsame z tymi, które podejmowała już jako osoba pełnoletnia. Podniosła, że
wykonywała pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla
ucznia - osoby poniżej 18 roku życia - czyli w wymiarze czasu pracy
3
obowiązującym na danym stanowisku, z uwzględnieniem specyfiki zatrudnienia
pracownika małoletniego.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Nie budzi wątpliwości, że okresy zatrudnienia młodocianych na
obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach
obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r. uważa się za okresy składkowe
(por. art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst - Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.). W kwestii kwalifikowania pracy wykonywanej na podstawie umowy o
naukę zawodu, Sąd Najwyższy wyraził także pogląd aprobowany przez skład
orzekający w niniejszej sprawie, że okres nauki zawodu odbywanej przed dniem 1
stycznia 1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia
2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach
zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U.
Nr 45, poz. 226) był w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem
zatrudnienia w ramach stosunku pracy (por. wyrok z dnia 24 kwietnia 2009 r., II UK
334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294). W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy
wskazał jednak, że nie jest to wystarczające do uznania tych okresów za okresy
wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr. 8, poz. 43 ze zm.), zgodnie z którym okresami pracy uzasadniającymi prawo do
świadczeń na warunkach w nim przewidzianych są okresy, w których praca w
szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy. Stałe wykonywanie pracy w
warunkach szczególnych jest rozumiane w orzecznictwie Sądu Najwyższego jako
wypełnianie pełnego wymiaru czasu pracy na zajmowanym stanowisku pracy, gdyż
nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze innych równocześnie wykonywanych prac w
ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm
4
pracownika (por. np. wyrok z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, OSNP 2009 nr
21-22, poz. 290). Wyjątek mogą tu stanowić krótkotrwałe, konieczne szkolenia
pracownika, zwłaszcza wstępne (wyrok z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07,
OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75).
Jeżeli więc na stanowisku pracy ucznia nauki zawodu przewidziana była
norma czasu pracy w liczbie 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo, to praca
wykonywana w takim rozmiarze wykonywana była w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na tym stanowisku, tylko ze względu na postanowienia art. 13 ust.
3 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, obowiązującego do czasu wejścia
w życie Kodeksu pracy. Przepis ten – odnoszący się do sytuacji określonych w art.
12 tej ustawy, zgodnie z którym młodociani przyjęci do pracy byli obowiązani do
dokształcania się w celu ukończenia pełnej szkoły podstawowej lub do
dokształcania się zawodowego lub ogólnokształcącego (ust. 2), natomiast
młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w
zakresie obranego zawodu (ust. 3) – stanowił, że do czasu pracy młodocianych
wlicza się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w
godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym
niż 18 godzin tygodniowo. Dokształcanie w rozumieniu art. 12 ustawy o nauce
zawodu oznaczało zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych.
Gdyby więc nawet uznać, że przewidziana w obowiązujących przepisach dla
danego stanowiska - ze względu na charakter zatrudnienia lub związane z nim
warunki - norma czasu pracy w rozmiarze odbiegającym od powszechnie
obowiązującego, stanowiła pełny wymiar czasu pracy, to nie można pominąć
koniunktywnego wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie
warunki występowały.
Z dokonanych w sprawie i niekwestionowanych ustaleń wynika, że przez
cały okres zatrudnienia na podstawie umowy o naukę zawodu wnioskodawczyni
pracowała jako uczeń na warunkach wynikających z tej umowy. Ze względu na
połączenie nauki zawodu z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole
zawodowej, okres ten nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach,
wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego
5
1983 r., gdyż z założenia uczeń przyuczany do wykonywania określonych w art. 32
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia
oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, nie mógł ich
wykonywać i faktycznie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Z tych względów orzeczono, jak w sentencji (39814
k.p.c.).