Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 271/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku Z. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego S. Spółki Jawnej L. i Wspólnicy
o podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 kwietnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2010 r., Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację ubezpieczonej Z. P. od wyroku Sądu
2
Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 sierpnia 2009 r., którym
oddalono jej odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 15
stycznia 2009 r., przyjmującej, że podlegała ona w okresie od dnia 15 czerwca
2005 r. do dnia 6 maja 2008 r. ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu,
wypadkowemu i zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej w formie jednoosobowej spółki z o.o. „M”.
W ocenie sądu drugiej instancji, zaskarżony przez ubezpieczoną apelacją,
wyrok sądu pierwszej instancji nie naruszał art. 8 ust. 6 pkt 4 ani art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.) ani nie został wydany
na bazie błędu w ustaleniach faktycznych. W ocenie sądu oddalenie odwołania
wnioskodawczyni nie obraża wymienionych przepisów prawa materialnego,
ponieważ respektuje zmianę dotyczącą definicji osoby prowadzącej pozarolniczą
działalność, wprowadzoną od dnia 1 stycznia 2003 r. ustawą z dnia 18 grudnia
2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych
ustaw (Dz. U. nr 241, poz. 2074). Dla celów ubezpieczeń społecznych poszerzono
od tej daty katalog osób prowadzących pozarolniczą działalność o wspólników
jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek jawnych,
komandytowych i partnerskich. Sąd podkreślił, że treść przepisu jest wyraźna i
choć doktryna zastanawia się nad prawidłowością tego rozwiązania podnosząc, że
wspólnicy nie występują jako samodzielne podmioty gospodarcze, to jednak z
drugiej strony wiadomo, iż dokonana zmiana miała stanowić rozwiązanie problemu
objęcia ochroną ubezpieczeniową wspólników jednoosobowych spółek z
ograniczoną odpowiedzialnością którzy poprzednio byli jej pozbawieni lub uciekali
się do zawierania umów o pracę „sami ze sobą".
Sąd podkreślił, że w systemie ubezpieczeń społecznych wspólnicy
jednoosobowych spółek z o.o. są uznawani za osoby prowadzące pozarolniczą
działalność, a konsekwencją tego jest obowiązkowe podleganie ubezpieczeniom
emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust.
6 pkt 4 ustawy systemowej). Sąd Apelacyjny zauważył ponadto, że rację miał sąd
pierwszej instancji stwierdzając, że bez znaczenia pozostaje kwestia, czy wspólnik
3
wykonuje bieżące czynności związane z prowadzeniem spraw spółki będąc
prezesem jej zarządu, czy też funkcję tę pełni inna osoba.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiodła ubezpieczona, wnosząc
o jego uchylenie w całości oraz o uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku
Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy w całości Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i do rozstrzygnięcia o kosztach za postępowanie
kasacyjne oraz za postępowanie przed drugą i pierwszą instancją według norm
przepisanych.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzutach naruszenia przepisów prawa
materialnego – art. 8 ust. 6 pkt 4 oraz art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie, że ubezpieczona podlegała obowiązkowi ubezpieczenia
emerytalnego, rentowego, wypadkowego i zdrowotnego, art. 2 w związku z art. 4
ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
(jednolity tekst: Dz. U. z 2010 r., nr 220, poz. 1447 zm.), poprzez przyjęcie, iż osoba
fizyczna może prowadzić działalność gospodarczą w formie jednoosobowej spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością oraz art. 32 § 1 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym
do dnia 20 stycznia 2005 r. poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że
udziały w spółce z o.o. „M.” należały do majątku odrębnego ubezpieczonej, w
sytuacji gdy udziały te objęte były wspólnością majątkową małżeńską.
Ponadto skarżąca podniosła naruszenie przepisów postępowania mogące
mieć istotny wpływ na wynik sprawy - art. 386 § 1 k.p.c. w związku art. 47714
§ 2
k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie apelacji powódki, a tym
samym pozostawienie w obrocie prawnym wadliwej decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych błędnie stwierdzającej podleganie powódki obowiązkowym
ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu oraz
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez błędne uzasadnienie
wyroku polegające na braku wyjaśnienia pojęcia „nieprecyzyjność określenia"
użytego w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, oraz braku wyjaśnienia
dlaczego stwierdzenie wadliwości powyższej decyzji nie stanowiło podstawy do jej
uchylenia.
4
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania został uzasadniony
występowaniem w sprawie istotnych zagadnień prawnych sprowadzających się do
odpowiedzi na pytania:
1. „Czy w wypadku, gdy wszystkie udziały w spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością objęte są wspólnością ustawową małżeńską (jednego
małżeństwa) spółka ta jest jednoosobową spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych?”
2. „Czy w wypadku nabycia udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
czasie trwania ustawowej wspólności małżeńskiej ze środków należących do
majątku wspólnego małżonków udziały te objęte są wspólnością majątkową
małżeńską oraz czy wspólnikiem tej spółki stają się oboje małżonkowie, czy też
jedynie małżonek dokonujący czynności nabycia udziałów?”
3. „Czy dopuszczalne jest pozostawienie przez sąd ubezpieczeń społecznych w
obrocie prawnym decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pomimo
stwierdzenia przez sąd wadliwości tej decyzji polegającej na błędnym zdaniem
sądu sformułowaniu zawartym w części rozstrzygającej (sentencji) decyzji, czy
też sąd powinien w takim wypadku uchylić wyrok i przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji lub uchylić wyrok i
poprzedzającą go decyzję ZUS i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania
bezpośrednio Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych?”
Skarżąca podniosła ponadto, że skarga jest oczywiście uzasadniona w
związku z naruszeniem art. 8 ust. 6 pkt 4 oraz art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przez przyjęcie, iż
wnioskodawczyni podlegała obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego, rentowego,
wypadkowego i zdrowotnego. Skarżąca podkreśliła bowiem, że zgodnie z ustawą o
systemie ubezpieczeń społecznych tytułem prawnym do objęcia obowiązkowym
ubezpieczeniem społecznym stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych jest właśnie
prowadzenie pozarolniczej działalności, natomiast zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4
powyższej ustawy za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się
wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W przepisie
5
tym nie ma jednak mowy, iż działalność gospodarcza jest prowadzona w formie
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Jako drugi argument uzasadniający oczywistą zasadność skargi skarżąca
podniosła naruszenie art. 386 § 1 k.p.c. w związku art. 47714
§ 2 k.p.c. poprzez
ich niezastosowanie i nieuwzględnienie jej apelacji, a tym samym pozostawienie w
obrocie prawnym wadliwej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, której
sentencja zawiera rażąco sprzeczne z prawem sformułowanie, iż skarżąca
prowadziła działalność gospodarczą w formie jednoosobowej spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona, a zaskarżone orzeczenie odpowiada
prawu.
W pierwszej kolejności rozważeniu podlegają zarzuty natury procesowej,
przy czym wstępnie trzeba podkreślić, że Sąd Najwyższy konsekwentnie
prezentuje stanowisko, że nie jest wykluczone oparcie skargi kasacyjnej na
zarzucie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., jeśli uchybienie to mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy (por.: wyroki z dnia 13 maja 1997 r., II CKN 157/97; z dnia
22 sierpnia 2001 r., V CKN 348/00, oraz z dnia 15 kwietnia 2005 r., I CK 756/04).
W powyższym zakresie podnosi się w orzecznictwie również, że naruszenie
przez sąd drugiej instancji art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może
wyjątkowo stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną naruszenia prawa
wtedy, gdy wskutek uchybienia wymaganiom stawianym uzasadnieniu, zaskarżone
orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (wyroki SN z dnia 23 kwietnia 2010
r., II UK 325/09, z dnia 8 czerwca 2010 r., II PK 302/09, z dnia 8 czerwca 2010 r., I
PK 29/10, z dnia 13 maja 2010 r., II UK 352/09 oraz z dnia 27 kwietnia 2010 r., II
UK 336/09).
Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że tak daleko idących
uchybień Sąd Najwyższy nie stwierdził w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a
więc ten zarzut skargi nie mógł zostać uwzględniony. Argumentację powyższą
wzmacnia dodatkowo fakt, iż zarzut ten był także powiązany z kolejnym zarzutem
6
naruszenia prawa procesowego – art. 386 § 1 k.p.c. i z art. 47714
§ 2 k.p.c., który
również nie jest uzasadniony. Zgodnie bowiem z wyrokiem Sądu Najwyższego z
dnia 14 stycznia 2010 r. (I UK 252/09, niepublikowany) postępowanie sądowe, w
tym w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach
wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji
administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania
administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania.
Zdaniem Sądu Najwyższego sąd ubezpieczeń społecznych - jako sąd powszechny
- może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej,
które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu
administracyjnego, jako przedmiotu odwołania (por. uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP z 1981 r. nr 8, poz. 142, z dnia 27
listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP z 1985 r. nr 8, poz. 108 oraz z dnia 21
września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP z 1985 r. nr 5-6, poz. 65). Stwierdzenie
takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami
dla tego tylko postępowania. W wypadkach innych wad konieczne jest wszczęcie
odpowiedniego postępowania administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności
decyzji i wyeliminowania jej z obrotu prawnego.
W związku z powyższym wadliwość sformułowania sentencji decyzji organu
rentowego w rozpoznawanej sprawie nie mogła wykluczyć merytorycznego
rozstrzygnięcia sprawy i mimo, jak to określił Sąd Apelacyjny „nieprecyzyjnego
określenia” jej przedmiotu należało potwierdzić prawidłowość przyjętego przez
organ rentowy rozwiązania.
Z powyższym naruszeniem wiążą się z kolei wszystkie trzy zarzuty
naruszenia prawa materialnego zawarte w podstawach skargi kasacyjnej, gdyż
wszystkie one dotyczą bezpośrednio lub pośrednio statusu skarżącej w ramach
systemu ubezpieczeń społecznych i istnienia bądź nieistnienia obowiązku
ubezpieczenia. W tym zakresie należy na wstępie stwierdzić, że art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
przewiduje obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób prowadzących
działalność pozarolniczą, definiując te podmioty przez wymienienie w art. 8 ust. 6
osób o różnym statusie prawnym, ale nie wprowadzając definicji pojęcia
7
działalności pozarolniczej. Osobami takimi są jednocześnie osoby prowadzące
działalność pozarolniczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub
innych przepisów szczególnych, twórcy i artyści, osoby prowadzące działalność w
zakresie wolnego zawodu, wspólnicy spółek osobowych, wspólnicy jednoosobowej
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a także osoby prowadzące niepubliczne
szkoły, placówki lub ich zespoły, na podstawie przepisów o systemie oświaty.
Na tle art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych należy stwierdzić, że pojęcie „prowadzenie działalności
pozarolniczej” jest pojęciem szerszym od działalności gospodarczej określonej w
art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
(jednolity tekst: Dz. U. z 2010 r., nr 220, poz. 1447 zm.). Do pojęcia działalności
gospodarczej w powyższym (wąskim) rozumieniu ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych odwołuje się tylko w art. 8 ust. 6 pkt 1, a w pozostałych punktach
tego przepisu wymienia osoby nieprowadzące działalności gospodarczej w ścisłym
znaczeniu tego pojęcia. Właśnie w kręgu tych osób znajduje się w art. 8 ust. 6 pkt
4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wspólnik jednoosobowej spółki z
o.o., który jest objęty obowiązkiem ubezpieczenia bez względu na fakt
prowadzenia działalności gospodarczej. Powyższy przepis został wprowadzony od
dnia 1 stycznia 2003 r. ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U.
nr 241, poz. 2074 ze zm.), a jego celem było rozszerzenie obowiązku
ubezpieczenia społecznego w przypadku wspólników jednoosobowych spółek z
o.o., aby nie musieli oni w celu objęcia ubezpieczeniem zawierać umów z własną
spółką. W związku z powyższym obowiązek ubezpieczenia wspólnika
jednoosobowej spółki z o.o. powiązany jest jedynie z posiadaniem przez niego
takiego statusu prawnego, a nie z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Potwierdzeniem powyższego poglądu będą argumenty szeroko przedstawione w
uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006
r. (I UZP 4/05, OSNP z 2006 r. nr 19-20, poz. 304) dotyczącej wspólników spółek
osobowych, którzy również są objęci obowiązkiem ubezpieczenia społecznego na
mocy art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W
powyższym zakresie Sąd Najwyższy przyjął, że objęcie ich ubezpieczeniem
8
społecznym nastąpiło w drodze zabiegu włączającego ich działalność do
zbiorczego tytułu „działalności pozarolniczej”, z wyłączeniem z zakresu
regulowanego art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
dotyczącego działalności gospodarczej.
Biorąc to pod uwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, zgodnie z art.
39814
k.p.c.