Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 lutego 2011 r.
III ZS 20/10
Obowiązek przyjęcia funkcji patrona przez notariusza wyznaczonego
uchwałą właściwej rady izby notarialnej jest obowiązkiem publicznoprawnym.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 lutego 2011 r. sprawy
ze skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwałę Krajowej Rady Notarialnej [...] z dnia
13 sierpnia 2010 r. w sprawie rozpoznania odwołania notariusza Mirosława D. od
uchwały [...] Rady Izby Notarialnej w K. z dnia 23 czerwca 2010 r. ,
u c h y l i ł zaskarżoną uchwałę i przekazał sprawę Krajowej Radzie Notarial-
nej do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Rada Izby Notarialnej w K. uchwałą z dnia 23 czerwca 2010 r. [...] wyznaczyła
dla aplikanta notarialnego Daniela T. patrona, na okres odbywania aplikacji notarial-
nej, w osobie notariusza Mirosława D. Po rozpoznaniu odwołania notariusza Miro-
sława D. od tej uchwały, Krajowa Rada Notarialna uchwałą [...] z dnia 13 sierpnia
2010 r. w sprawie rozpoznania odwołania notariusza Mirosława D. od uchwały [...]
Rady Izby Notarialnej w K. z dnia 23 czerwca 2010 r. uchyliła zaskarżoną uchwałę w
całości i przekazała sprawę do ponownego rozpatrzenia Radzie Izby Notarialnej w K.
Krajowa Rada Notarialna zważyła, że w obowiązującym stanie prawnym nie
ma przepisu, na podstawie którego rada izby notarialnej byłaby uprawniona do nało-
żenia na notariusza obowiązku podjęcia funkcji patrona, bez jego zgody. Paragraf 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organi-
zacji aplikacji notarialnej (Dz.U. Nr 258, poz. 2169 ze zm.) stanowi jedynie, że rada
izby notarialnej, która dokonała wpisu danego aplikanta na listę aplikantów notarial-
nych, wyznacza notariusza, u którego aplikant notarialny będzie odbywać aplikację
2
pozaetatową. Natomiast przepis ten nie określa sposobu wyznaczania patronów, w
związku z czym podczas wyznaczania patrona rada izby notarialnej powinna postę-
pować zgodnie z wolą wyrażoną przez konkretnego notariusza. Wobec powyższego
rada izby notarialnej nie może wyznaczać notariuszowi dodatkowego obowiązku na
podstawie uchwały, która nie ma oparcia w przepisach obowiązującego prawa. W
ocenie Krajowej Rady Notarialnej dla skutecznego wykonywania patronatu niezbęd-
na jest zgoda notariusza na przyjęcie funkcji patrona. Zgoda taka może być wyrażo-
na zarówno przed podjęciem przez radę izby notarialnej uchwały o wyznaczeniu no-
tariusza patronem dla aplikanta notarialnego, jak również po otrzymaniu przez nota-
riusza takiej uchwały, w sposób wyraźny lub dorozumiany, poprzez objęcie obowiąz-
ków patrona. W przypadku jednak wyraźnego braku zgody lub odmowy objęcia funk-
cji patrona rada izby notarialnej, która wydała uchwałę bez takiej wcześniejszej
zgody, powinna uchylić własną uchwałę. W niniejszej sprawie złożenie przez notariu-
sza Mirosława D. odwołania od uchwały Rady Izby Notarialnej w K., jak również treść
tego odwołania jednoznacznie dowodzą, że notariusz nie wyraża zgody na objęcie
funkcji patrona.
Minister Sprawiedliwości, działając na podstawie art. 47 § 1 Prawa o notaria-
cie, zaskarżył, jako sprzeczną z prawem, uchwałę [...] Krajowej Rady Notarialnej z
dnia 13 sierpnia 2010 r. w całości, zarzucając zaskarżonej uchwale naruszenie: 1)
art. 73, art. 72 § 1 oraz art. 35 pkt 3 w związku z art. 75 Prawa o notariacie w związku
z § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie
organizacji aplikacji notarialnej, poprzez uchylenie uchwały [...] Rady Izby Notarialnej
w K. z dnia 23 czerwca 2010 r. wydanej zgodnie z obowiązującymi przepisami
prawa, zgodnie z którymi na radzie izby notarialnej spoczywa obowiązek organizacji i
prowadzenia aplikacji notarialnej, a jego realizacja podlega wydanemu na podstawie
art. 75 Prawa o notariacie rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie orga-
nizacji aplikacji notarialnej i polega między innymi na obowiązku wyznaczenia patro-
na aplikantom niezatrudnionym przez notariusza lub radę właściwej izby notarialnej i
łączy się z obowiązkiem członków samorządu notarialnego, czyli notariuszy, objęcia
patronatu nad wskazanym aplikantem, w konsekwencji czego zaskarżona uchwała
uzależnia wypełnienie w ramach aplikacji przez aplikanta notarialnego Daniela T.
ustawowego obowiązku zaznajomienia się z całokształtem pracy notariusza od do-
datkowych warunków nieprzewidzianych przez obowiązujące przepisy, mianowicie
pozyskania zgody notariusza na objęcie patronatem, 2) art. 17 ust. 1 Konstytucji RP,
3
z uwagi na uchylenie uchwały podjętej w wykonaniu obowiązków nałożonych przez
art. 73 Prawa o notariacie zgodnie z prawem i interesem publicznym.
Wskazując na powyższe zarzuty Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie,
jako sprzecznej z prawem, zaskarżonej uchwały Krajowej Rady Notarialnej i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga Ministra Sprawiedliwości ma usprawiedliwione podstawy. Należy po-
dzielić stanowisko Ministra Sprawiedliwości, że z przepisów art. 17 Konstytucji, art.
35 pkt 3, art. 72 § 1 i art. 73 Prawa o notariacie oraz § 1 powołanego rozporządzenia
z 22 grudnia 2005 r. wynikają obowiązki dla rady izby notarialnej oraz dla notariuszy.
Rada właściwej izby notarialnej jako organ samorządu notarialnego jest ustawowo
obowiązana do zorganizowania i prowadzenia aplikacji notarialnej (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 1999 r., III SZ 4/99, OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 773)
na podstawie programu ustalonego przez Krajową Radę Notarialną (art. 73 Prawa o
notariacie), w tym do zorganizowania szkolenia aplikantów (art. 35 pkt 3 Prawa o
notariacie). Orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje, że rada izby notarialnej nie
może uchylić się od tego obowiązku (zob. wyrok z dnia 17 marca 2010 r., III ZS
7/09), a określenie zawarte w art. 73 Prawa o notariacie należy rozumieć, jako powie-
rzenie radzie izby notarialnej kompetencji i obowiązku zapewnienia sposobów orga-
nizacji i prowadzenia aplikacji, które umożliwią realizację zapewnionego przez
ustawę statusu aplikanta (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2010 r., III ZS
7/10).
Aplikacja notarialna polega na zaznajomieniu się aplikanta z całokształtem
pracy notariusza (art. 72 § 1 Prawa o notariacie). Aplikantem notarialnym jest osoba,
która została wpisana na listę aplikantów przez radę izby notarialnej (art. 71 § 3
Prawa o notariacie). Aplikant odbywa aplikację u notariusza (patrona). Podstawą od-
bywania aplikacji może być zatrudnienie aplikanta przez notariusza lub właściwą
radę izby notarialnej, natomiast aplikanci, którzy nie zostaną zatrudnieni w ten spo-
sób, są kierowani przez właściwą radę izby notarialnej na odbywanie aplikacji nota-
rialnej do wyznaczonego przez radę notariusza (§ 1 rozporządzenia z 22 grudnia
2005 r.).
4
Notariusz wyznaczony na patrona dla aplikanta jest obowiązany do przyjęcia
tej funkcji. Obowiązek przyjęcia funkcji patrona przez notariusza wyznaczonego
uchwałą właściwej rady izby notarialnej jest obowiązkiem publicznoprawnym notariu-
sza jako osoby zaufania publicznego i członka samorządu notarialnego jako korpora-
cji prawa publicznego. Niewątpliwie rada izby notarialnej przy podejmowaniu takiej
uchwały jest obowiązana rozważyć i wyważyć nie tylko interes publiczny, ale także
interes notariusza jako osoby wykonującej wolny zawód. W związku z tym pożądane
jest, aby odbywało się to za zgodą notariusza lub na jego wniosek oraz aby notariusz
wyrażał zgodę przed podjęciem stosownej uchwały rady izby notarialnej, przy czym
zgoda taka powinna być wyraźna, a nie dorozumiana. Jeżeli jednak pozostała pewna
liczba aplikantów, którzy nie mają patrona, bo nie zawarli umowy o pracę z notariu-
szem lub rada nie wyznaczyła ich na podstawie uzgodnień z notariuszem, to rada
powinna wyznaczyć notariusza na patrona nawet bez jego zgody (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 czerwca 2010 r., III ZS 13/10). Brak zgody notariuszy nie może
bowiem uniemożliwiać lub utrudniać rzeczywistego wykonywania przez rady izb nota-
rialnych ich ustawowych obowiązków publicznoprawnych w zakresie organizowania i
prowadzenia aplikacji notarialnej.
Nałożenie obowiązku wyznaczenia patrona na radę izby notarialnej, która jest
jedynie organem izby notarialnej, oznacza, że obowiązek ten spoczywa na samorzą-
dzie notariuszy zrzeszonych w izbie (art. 26 § 2 Prawa o notariacie). Obowiązek ten
jest elementem publicznoprawnego obowiązku zorganizowania i prowadzenia aplika-
cji notarialnej. Nie jest to obowiązek dodatkowy notariusza, jak błędnie twierdzi Kra-
jowa Rada Notarialna w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały, lecz normalny obowią-
zek prawny. Sposób jego wykonania został pozostawiony radzie izby notarialnej, w
granicach wyznaczonych ustawą. Swoboda notariusza jest węższa niż obywatela, bo
jest członkiem samorządu zawodowego osób wykonujących zawód zaufania publicz-
nego (art. 17 ust. 1 Konstytucji). Notariusz musi brać udział w wykonywaniu zadań
swego samorządu. Należyte szkolenie aplikantów notarialnych leży w interesie pu-
blicznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2010 r., III ZS 13/10). Ten inte-
res i zaufanie do zawodu notariusza byłyby naruszone, gdyby izba notarialna nie za-
pewniła aplikantom realizacji ustawowego prawa do aplikacji dlatego, że koliduje to z
interesem notariuszy niewyrażających zgody na objęcie patronatu. Przyjęcie od-
miennego stanowiska oznaczałoby, że notariusze swoim zachowaniem mogą fak-
tycznie derogować przepis ustawy zobowiązujący samorząd notarialny do szkolenia
5
aplikantów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2010 r., III ZS 13/10). Trzeba
mieć przy tym na uwadze, że - jak słusznie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
13 maja 1999 r., III SZ 1/99 (OSNAPiUS 2000 nr 22, poz. 840) - z przepisu art. 17
ust. 1 Konstytucji wynika, iż samorząd notarialny w wykonywaniu swoich ustawowo
określonych zadań powinien kierować się nie tylko i nie przede wszystkim interesem
zrzeszonych w nim osób, lecz interesem publicznym.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================