Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 335/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Podlasko - Mazurskiego Banku Spółdzielczego w Z.
przeciwko Cezaremu C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 10 lutego 2011 r.,
skarg kasacyjnych strony powodowej i pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 lutego 2010 r.,
oddala obie skargi kasacyjne i znosi wzajemnie koszty
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 26 lutego 2010 r. wydany został w dwóch
sprawach o zapłatę (oznaczonych pierwotnie sygnaturami 109/08 i 110/08),
skierowanych przeciwko pozwanemu Cezaremu C. i połączonych do wspólnego
rozpoznania w toku postępowania przed Sądem Okręgowym. W obydwu sprawach
wydane zostały w dniu 17 lipca 2008 roku nakazy zapłaty w postępowaniu
nakazowym, które Sąd pierwszej instancji uchylił następnie wyrokiem z dnia 12
listopada 2009 roku i oddalił obydwa powództwa. Sąd odwoławczy, wyrokiem
zaskarżonym obecnie skargami kasacyjnymi, zmienił orzeczenie Sądu pierwszej
instancji w ten sposób, że utrzymał w mocy nakaz zapłaty wydany w sprawie sygn.
akt 109/08 w zakresie zapłaty kwoty 201.799 zł i kosztów procesy w wysokości
9,739 zł, a w pozostałym zakresie (co do kwoty 3.201 zł) oddalił powództwo i
odpowiednio zmienił rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Sąd Apelacyjny oddalił
dalej idące żądania apelacji powoda, który domagał się uwzględnienia jego
powództwa w całości w obydwu sprawach. Zgłoszone przez powoda roszczenia
polegały na żądaniu zaspokojenia przez pozwanego na podstawie art. 299 § 1
k.s.h., jako członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością „C.” w B.,
zobowiązań tej spółki z tytułu udzielonych przez powoda dwóch kredytów, których
egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna.
Skargi kasacyjne wniosły obie strony sporu. Skarga kasacyjna Podlasko –
Mazurskiego Banku Spółdzielczego w Z. skierowana została przeciwko wszystkim
niekorzystnym dla powoda rozstrzygnięciom zawartym w wyroku Sądu
Apelacyjnego. Objęła zatem również oddaloną część apelacji dotyczącą roszczeń
dochodzonych w sprawie sygn. akt 109/08 (w zakresie kwoty 3.201 zł z odsetkami
i kosztami sądowymi oraz kosztami procesu) oraz w całości oddalenie apelacji w
połączonej sprawie 110/08 (obejmującej roszczenie o zapłatę kwoty 205.000 zł z
odsetkami i kosztami procesu). Wartość przedmiotu zaskarżenia powód określił na
208.201 zł, co wskazuje na zsumowanie wartości przedmiotu zaskarżenia w
obydwu połączonych sprawach.
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 9 listopada 2010 roku odrzucił skargę
kasacyjną powoda w części dotyczącej roszczeń dochodzonych w sprawie sygn.
3
akt 109/08 Sądu Okręgowego natomiast w pozostałym zakresie przyjął tę skargę
do rozpoznania. Ponadto Sąd Najwyższy przyjął do rozpoznania skargę kasacyjną
pozwanego zaskarżającą uwzględnienie powództwa do wysokości kwoty 201.799 zł
oraz stosowne orzeczenie o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu wyroku, zaskarżonego przez obie strony postępowania
skargami kasacyjnymi Sąd Apelacyjny uznał, że powód wykazał, iż prowadził
egzekucję z całego majątku spółki z o.o., i że okazała się ona bezskuteczna, czego
dowodem było postanowienie komornika z dnia 26 września 2007 roku o umorzeniu
egzekucji. Sąd odwoławczy, powołując się na judykaty Sądu Najwyższego,
stwierdził, że powstanie szkody (rozumianej jako obniżenie potencjału majątkowego
spółki), jak i inne przesłanki odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h.,
funkcjonują na zasadzie domniemania ustawowego, a wykazanie przez
pozwanego, że powód nie uzyskałby w postępowaniu upadłościowym zaspokojenia
prowadzi do obalenia domniemań wynikających z art. 299 k.s.h. i zwalnia
pozwanego od odpowiedzialności. Zdaniem Sądu drugiej instancji te same uwagi
odnoszą się do niemożności zaspokojenia należności w części.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, uzupełniona ustnie na rozprawie opinia biegłej
jest miarodajnym dowodem służącym ocenie wielkości majątku, z którego
wierzyciele spółki mogliby być zaspokojeni, co oznacza, że do zaspokojenia
dalszych wierzycieli (do których należało zaliczyć także powoda) pozostała kwota
322.462 zł. Sąd Apelacyjny uznał nadto za miarodajne do czynienia istotnych
ustaleń w sprawie wnioski z opinii biegłej, z których wynikało, że powód otrzymałby
68% swojej wierzytelności w toku postępowania upadłościowego, gdyby wniosek
o jego wszczęciu został złożony najpóźniej w dniu 13 kwietnia 2005 roku, a więc
kwotę 219.275 zł z kwoty 374.759,02 zł. W ocenie tego Sądu, z ogólnej kwoty
wierzytelności przypadającej powodowi na tę datę, tj. kwoty 679.759,02 zł, zostałby
on częściowo zaspokojony przewłaszczonymi ruchomościami wyłączonymi z masy,
których wartość biegła przyjęła na kwotę 297.000 zł.
Odnosząc się do określenia wielkości kosztów postępowania
upadłościowego podlegających odliczeniu, Sąd odwoławczy stwierdził, że są to
konieczne koszty związane z każdym postępowaniem upadłościowym.
4
W konkretnej sprawie za składniki tych kosztów Sąd Apelacyjny uznał wpis od
wniosku w wysokości 200 zł, koszt pierwszego ogłoszenia w Monitorze Sądowym
i Gospodarczym (500 zł), a nadto wynagrodzenie syndyka (5% funduszy masy
upadłościowej – 500.000 zł, a więc 25.000 zł), czyli łącznie 25.700 zł.
W konsekwencji Sąd drugiej instancji przyjął, że wskazana przez biegłą
kwota 322.463 zł powinna być pomniejszona o kwoty postępowania
upadłościowego w wysokości 25.700 zł., co daje kwotę 296.763 zł, z której to kwoty
powód mógł uzyskać 68%, a więc 201.799 zł. W konsekwencji Sąd uznał, że
pozwany nie wykazał, iż powód nie uzyskałby w postępowaniu upadłościowym,
choćby wszczętym we właściwym czasie, zaspokojenia swojej wierzytelności,
ponieważ ze względu na brak wystarczającego majątku możliwym było
zaspokojenie powoda w kwocie 201.799 zł. Przyjął natomiast, że pozwany na mocy
art. 299 § 2 k.s.h., uwolnił się od odpowiedzialności ponad tę kwotę, ponieważ
w tym zakresie powód nie uzyskałby zaspokojenia.
Skarga kasacyjna powoda oparta została na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach pierwszej z podstaw kasacyjnych skarżący Bank zarzucił niewłaściwe
zastosowanie:
- art. 6 k.c. w zw. z art. 299 § 2 k.s.h. wskutek wadliwego zastosowania rozkładu
ciężaru dowodu przez niewłaściwe zwolnienie pozwanego od obowiązku
wykazania okoliczności egzoneracyjnej, iż szkoda wierzyciela była rzekomo
niższa niż wysokość niewyegzekwowanego od spółki zobowiązania. Zarzut ten
powód uzasadnił nadto przypisanym Sądowi uznaniem za niewymagający
udowodnienia fakt rzeczywistego wystąpienia kosztów upadłości, a także
nieudowodnieniem ich przez pozwanego. Naruszenie wymienionych przepisów
uzasadniono także błędnym przyjęciem, że pozwany rzekomo skutecznie
wykazał dowodowo okoliczności egzoneracyjne, któremu to obowiązkowi
dowodowemu pozwany nie sprostał, a którego obciążają negatywne
konsekwencje nieskutecznego przeprowadzenia dowodu;
- art. 299 § 2 k.s.h. wskutek zastosowania tego przepisu pomimo braku ku temu
podstaw. Skarżący wywodzi, że na gruncie art. 299 k.s.h. członek zarządu nie
może zwolnić się w części od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną
5
wierzycielowi spółki. Błędną wykładnię tego przepisu uzasadniono też
interpretacją okoliczności egzoneracyjnej braku poniesienia przez wierzyciela
szkody z uwzględnieniem wartości bilansowej masy upadłości w oderwaniu od
konkretnego stanu faktycznego sprawy, pomimo że to pozwany powinien
w sposób zindywidualizowany wykazać przesłankę egzoneracyjną. Skarżący
zarzucił też błędne rozumienie pojęcia szkody użytej w tym przepisie jako
odpowiadającego wyłącznie klasycznej cywilistycznej definicji, a nie rozumienia
szkody jako pogorszenia możliwości zaspokojenia wierzyciela wskutek
niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie.
Ponadto – w ramach drugiej podstawy kasacyjnej – powód zarzucił
naruszenie art. 32 i art. 162 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm. – dalej cyt.
jako u.p.u.n.) odnośnie do określenia elementów „kosztów koniecznych” każdej
sprawy upadłościowej.
Naruszenie art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. uzasadniono zaniechaniem
zamieszczenia w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku omówienia dowodów
przeciwnych do dokonanych ustaleń.
Z kolei pozwany zaskarżył wyrok w części uwzględniającej powództwo w
zakresie zapłaty kwoty 201.799 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu, opierając
skargę kasacyjną również na obu podstawach.
W ramach pierwszej podstawy skarżący zarzucił błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie:
- art. 299 § 1 i § 2 k.s.h. oraz art. 201 § 1 k.s.h., kwestionując interpretację
pojęcia „bezskuteczność egzekucji” wobec niewykazania przez powoda
niemożliwości zaspokojenia się wskutek egzekucji wszczętej we właściwym
czasie lub zaspokojenia się z zabezpieczenia hipoteką, a także pominięcia daty
wygaśnięcia mandatu pozwanego;
- art. 362 k.c. wskutek pominięcia faktu nieskorzystania przez powoda z prawa
zgłoszenia wniosku o upadłość i przyczynienia się w ten sposób do powstania
swej szkody;
6
- art. 5 k.c. przez zaniechanie oceny nadużycia prawa przez powoda wskutek
niepodjęcia działań egzekucyjnych;
- art. 4421
§ 1 k.c. poprzez zaniechanie uwzględnienia zarzutu przedawnienia.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie art. 233
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 249 k.p.c. w zw.
z art. 47914
§ 1 i § 2 k.p.c. i art. 4791a
k.p.c. w zw. z art. 127 k.p.c. w zw. z art. 495
§ 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodów uznanych błędnie za sprekludowane.
Nadto pozwany zarzucił naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw.
z art. 391 k.p.c. poprzez pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
powołania członka zarządu na czas nieokreślony oraz brak wskazania
wierzytelności, z których powód prowadził egzekucję i czasu dokonania tych
czynności.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwanego powód wniósł o jej oddalenie
w całości i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego prezentując obszerną
argumentację skierowaną przeciwko zarzutom zawartym w skardze kasacyjnej
pozwanego.
Z kolei pozwany w swej odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda wniósł
m.in. o oddalenie tej skargi i o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania
wywołanego skargą kasacyjną powoda, wskazując na argumenty sprzeciwiające
się uwzględnieniu skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarówno skarga kasacyjna strony powodowej, jak i skarga kasacyjna strony
pozwanej, nie zasługuje na uwzględnienie wobec braku wskazania uzasadnionych
podstaw kasacyjnych.
Odnosząc się kolejno do zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej
powoda Podlasko – Mazurskiego Banku Spółdzielczego w Z. stwierdzić należy, że
nie zasługuje na uwzględnienie, ujęty w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z
art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 391 k.p.c., upatrywany w pominięciu
przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku omówienia dowodów
7
przeciwnych do dokonanych ustaleń. Zarzut ten, na co należy zwrócić uwagę,
wobec argumentacji przytoczonej na jego poparcie, zmierza w swej istocie do
wykazania przez skarżącego uchybień, jakich w jego ocenie dopuścił się Sąd
drugiej instancji w zakresie konstrukcji uzasadnienia wyroku z dnia 26 lutego 2010
roku. Tym samym za chybione należy uznać, przy takiej argumentacji skarżącego,
oparcie przedmiotowego zarzutu na naruszeniu przepisów postępowania
dotyczących przedmiotu i oceny dowodów, tj. art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c.,
gdyż przepisy te nie mają żadnego związku z zarzucanym Sądowi Apelacyjnemu
uchybieniem. Skarżący chcąc wytknąć Sądowi drugiej instancji uchybienia jakie w
jego ocenie zachodzą w strukturze uzasadnienia zaskarżonego wyroku powinien
oprzeć stosowny zarzut na naruszeniu art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c., a
nie – jak to uczynił w przedmiotowej sprawie – na naruszeniu art. art. 227 k.p.c. i
art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 391 k.p.c.
Jednocześnie zwrócić należy uwagę, że bezzasadne są twierdzenia skarżącego
wskazujące na wadliwość uzasadnienia wyroku z dnia 26 lutego 2010 roku. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego zasadnie przyjmuje się, że zarzut naruszenia art.
328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. może stanowić uzasadnioną podstawę skargi
kasacyjnej jedynie wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie posiada
wszystkich koniecznych elementów bądź zawiera tak oczywiste braki, które
uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca
2008 r., sygn. akt III CSK 315/07, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21
lutego 2008 r., sygn. akt III CSK 264/07, pub. OSNC-ZD 2008, nr 4, poz. 118).
Oznacza to, że nie każde uchybienie w zakresie konstrukcji uzasadnienia
orzeczenia sądu drugiej instancji może stanowić podstawę do kreowania
skutecznego zarzutu kasacyjnego. Uchybienie wymogom określonym w art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. może bowiem stanowić uzasadnioną podstawę
kasacyjną tylko wtedy, gdy skarżący wykaże, że wadliwość uzasadnienia
zaskarżonego orzeczenia uniemożliwia Sądowi Najwyższemu kontrolę jego
prawidłowości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2008 r., sygn. akt
I CSK 347/07, niepubl.). Mając powyższe na względzie, stwierdzić należy, że
wbrew twierdzeniom skarżącego wskazującym na wadliwość uzasadnienia
zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 26 lutego 2010 roku nie ma
8
podstaw do przyjęcia, iż jego konstrukcja uniemożliwia Sądowi Najwyższemu
rekonstrukcję ustaleń faktycznych i prawnych stanowiących podstawę
rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie, a tym samym dokonanie kontroli
kasacyjnej zaskarżonego wyroku.
Nie może wywołać zamierzonego skutku, podniesiony w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej, zarzut naruszenia art. 32 u.p.u.n. i art. 162 u.p.u.n. Zgodnie
bowiem z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej może być wyłącznie
takie naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. Dla skutecznego przytoczenia tej podstawy kasacyjnej konieczne jest
zatem nie tylko wykazanie, że doszło do naruszenia konkretnego przepisu
postępowania, ale także to, iż jego naruszenie mogło doprowadzić do błędnego
rozstrzygnięcia sprawy. Skarżący powołując się na naruszenie art. 32 u.p.u.n.
i art. 162 u.p.u.n. nie wskazał, czy i jaki związek istnieje pomiędzy naruszeniem
przywołanych przepisów a rozstrzygnięciem w przedmiotowej sprawie, wobec
czego powyższego zarzutu nie można uznać za zasadny.
Chybiony jest także podniesiony przez powodowy Bank zarzut naruszenia
art. 6 k.c. w zw. z art. 299 § 2 k.s.h. Za jego pośrednictwem skarżący podejmuje
bowiem niedopuszczalną ze względu na brzmienie art. 3983
§ 3 k.p.c. próbę
kwestionowania dokonanego przez Sąd drugiej instancji ustalenia, że pozwany,
pomimo spoczywającego na nim ciężaru dowodu, nie udowodnił wystąpienia
okoliczności egzoneracyjnej ujętej w art. 299 § 2 k.s.h. Zwrócić przy tym należy
uwagę, że przepis art. 6 k.c. dotyczy jedynie negatywnych skutków związanych,
w myśl przepisów prawa cywilnego, z nieudowodnieniem przez stronę faktów,
z których wywodzi ona skutki prawne (aspekt materialnoprawny rozkładu ciężaru
dowodu). Poza jego dyspozycją pozostaje natomiast aspekt procesowy, w tym
m.in. kwestia, czy strona wywiązała się z obowiązku udowodnienia faktów,
z których wywodzi określone skutki prawne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
5 listopada 2010 r., sygn. akt I CSK 23/10, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 7 listopada 2007 r., sygn. akt II CSK 293/07, niepubl.; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 22 grudnia 200 roku, sygn. akt II CKN 420/00, niepubl.).
W konsekwencji, jak słusznie podkreśla się w orzecznictwie, zarzut naruszenia
art. 6 k.c. nie może być skutecznie uzasadniany naruszeniem zasady swobodnej
9
oceny dowodów, a także - co istotne z punktu widzenia podniesionego przez
skarżącego zarzutu naruszenia art. 6 k.c. w zw. z art. 299 § 2 k.s.h. – uchybieniem
przez stronę obowiązkowi dowodzenia, bezspornie spoczywającemu na niej z mocy
prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2009 r., sygn. akt I CSK
363/08, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 r., sygn. akt
I CSK 426/07, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2000 r.,
sygn. akt V CKN 65/00, niepubl.).
Bezzasadne są również zawarte w skardze kasacyjnej powoda twierdzenia
wskazujące na naruszenie przez Sąd drugiej instancji art. 299 § 2 k.s.h. poprzez
przyjęcie, że członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może
uwolnić się w części od odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez wierzyciela.
Zwrócić należy uwagę, że przypisanie odpowiedzialności członkom zarządu spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zobowiązania na podstawie art. 299 § 1
k.s.h. uzależnione jest od wykazania przez wierzyciela tytułem egzekucyjnym
istnienia przysługującej mu względem spółki niezaspokojonej wierzytelności oraz
bezskuteczności jej egzekucji z całego majątku spółki. Spoczywający na
wierzycielu spółki, stosownie do brzmienia art. 299 § 1 k.s.h., wymóg wykazania
przesłanki bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce, na co zasadnie zwrócił
uwagę m.in. Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7 listopada
2008 roku, sygn. akt III CZP 72/08 (publ. OSNC 2009, nr 2, poz. 20), w istocie
zmierza do wykazania doznania przez wierzyciela szkody w wysokości
niewyegzekwowanej wierzytelności i kosztów związanych z bezskutecznością
egzekucji. Doświadczenie życiowe - jak argumentuje Sąd Najwyższy w przywołanej
uchwale - poucza, że na ogół z niewyegzekwowaniem zaspokojenia wierzytelności
przez będącą dłużnikiem spółkę łączy się właśnie doznanie przez wierzyciela
uszczerbku we wspomnianej wysokości. Z tego też względu na mocy regulacji
art. 299 k.s.h., ustawodawca, dostrzegając możliwe do wystąpienia w niektórych
sytuacjach po stronie wierzyciela trudności dowodowe w zakresie wykazania
szkody i jej wysokości, zdecydował się na powiązanie z wykazaniem przesłanki
bezskuteczności egzekucji wierzytelności dochodzonej od spółki wzruszalnego
domniemania prawnego (praesumptio iuris tantum) doznania szkody w wysokości
niewyegzekwowanej wierzytelności (por. uchwała składu siedmiu sędziów z dnia
10
7 listopada 2008 roku, sygn. akt III CZP 72/08, publ. OSNC 2009, nr 2, poz. 20;
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 roku, sygn. akt III CZP 143/07,
OSNC 2009, nr 3, poz. 38). Wykazanie przez wierzyciela za pomocą wszelkich
dostępnych środków dowodowych bezskuteczności egzekucji wierzytelności
przysługującej mu względem spółki kreuje domniemanie prawne wzruszalne, że
poniósł on szkodę w wysokości niewyegzekwowanej od spółki należności.
Co jednak istotne, ustalenie w taki sposób istnienia szkody, a także jej
wysokości, a więc w oparciu o wynikające z art. 299 k.s.h. domniemanie prawne,
nie wyklucza możliwości wykazania przez pozwanego członka zarządu spółki
z o.o., w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu, że wierzyciel nie poniósł
szkody, albo że poniesiona przez niego szkoda jest niższa niż wartość
niewyegzekwowanej wierzytelności. W konsekwencji przyjąć należy, że członek
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może uwolnić się w części od
odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. przez wykazanie w jakim
zakresie wierzyciel nie poniósł szkody, pomimo niezgłoszenia we właściwym czasie
wniosku o ogłoszenie upadłości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca
2005 r., sygn. akt IV CK 740/04, niepubl.). Innymi słowy, członek zarządu spółki
z o.o. może uwolnić się w części od odpowiedzialności przewidzianej w art. 299
§ 1 k.s.h. poprzez wykazanie, że stopień zaspokojenia wierzyciela byłby
identyczny także w sytuacji zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie
upadłości.
Odnosząc się do kolejnych argumentów przytoczonych przez powoda na
poparcie podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 299 § 2 k.s.h.
stwierdzić należy, że nie może wywołać zamierzonego skutku argumentacja
skarżącego wskazująca na naruszenie przywołanego przepisu poprzez jego błędną
wykładnię polegającą na interpretacji okoliczności egzoneracyjnej braku
poniesienia przez wierzyciela szkody z uwzględnieniem wartości masy upadłości
w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego sprawy, pomimo że to pozwany
powinien w sposób zindywidualizowany wykazać przesłankę egzoneracyjną. Za
pośrednictwem tak uzasadnionego zarzutu naruszenia art. 299 § 2 k.s.h. skarżący
podejmuje bowiem niedopuszczalną próbę kwestionowania dokonanego przez Sąd
11
Apelacyjny ustalenia, że pozwany uwolnił się od odpowiedzialności ponad kwotę
201.799 zł (k. 21 uzasadnienia).
Nie są również uzasadnione twierdzenia skarżącego wskazujące na
naruszenia art. 299 § 2 k.s.h. w następstwie błędnego rozumienia pojęcia szkody
użytej w tym przepisie. Zwrócić bowiem należy uwagę, że w orzecznictwie Sądu
Najwyższego zgodnie przyjmuje się, że ujęta w art. 299 § 2 k.s.h. przesłanka
egzoneracyjna braku poniesienia przez wierzyciela szkody pomimo niezłożenia
w terminie przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego
występuje w sytuacji, gdy pozwany członek zarządu wykaże, iż stopień
zaspokojenia wierzyciela spółki przedstawiałby się w identyczny sposób, choćby
zgłoszono wniosek w terminie (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca
2002 roku, sygn. akt IV CKN 1138/00, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia
20 maja 2003 roku, sygn. akt III CKN 1281/00, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 23 czerwca 2004 roku, sygn. akt V CK 533/03, niepubl.; uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 roku, sygn. akt III CZP 143/07, publ. OSNC
2009, nr 3, poz. 38). Do takiego rozumienia szkody, wbrew odmiennej sugestii
skarżącego, wprost nawiązuje Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku wskazując, że pozwany nie wykazał, iż powód nie uzyskałby
w postępowaniu upadłościowym, choć wszczętym we właściwym czasie,
zaspokojenia swojej wierzytelności, ponieważ we względu na brak wystarczającego
majątku spółki możliwym było zaspokojenie powoda w kwocie 201.799 zł. Sąd
przyjął również, nawiązując do przedstawionego powyżej rozumienia przesłanki
egzoneracyjnej braku poniesienia przez wierzyciela szkody (art. 299 § 2 k.s.h.
in fine), że pozwany uwolnił się od odpowiedzialności ponad tę kwotę, ponieważ
w tym zakresie powód nie uzyskałby zaspokojenia (k. 21 uzasadnienia wyroku).
Przystępując do analizy zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej
strony pozwanej stwierdzić należy, że nie ma racji skarżący zarzucając naruszenie
art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 249 k.p.c.
w zw. z art. 47914
§ 1 i § 2 k.p.c. i art. 4791a
k.p.c. w zw. z art. 127 k.p.c. w zw.
z art. 495 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 32 ust. 1 zd. 2
Konstytucji RP poprzez pominięcie dowodów uznanych błędnie za sprekludowane.
12
Zasadnie Sąd drugiej instancji przyjął bowiem, że pozwany nieprzedstawiając
dowodów z dokumentów znajdujących się na k. 913-1044 akt sprawy w zarzutach
od nakazu zapłaty lub w terminie 14 dni do dnia otrzymania odpisu pisemnej opinii
biegłej, stosownie do brzmienia art. 47914
§ 2 k.p.c., utracił prawo powoływania ich
w toku postępowania. Zwrócić jednocześnie należy uwagę, że zawarte
w uzasadnieniu przedmiotowego zarzutu twierdzenia skarżącego wskazujące, iż
wniosek dowodowy zawierający żądanie przeprowadzenia dowodów z dokumentów
znajdujących się na k. 913-1044 akt sprawy został zgłoszony przez pozwanego już
w zarzutach od nakazu zapłaty nie znajdują oparcia w ustaleniach faktycznych
dokonanych przez Sąd Apelacyjny, którymi Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Sąd drugiej instancji ustalił bowiem, że stosowny wniosek nie został
złożony przez pozwanego zarówno w zarzutach od nakazu zapłaty, jak i w terminie
14 dni od dnia otrzymania pisemnej opinii biegłej (k. 16 i 17 uzasadnienia wyroku).
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. skarżący uzasadnia pominięciem w motywach zaskarżonego wyroku
ustalenia odnośnie do dopuszczalności powołania członka zarządu na czas
nieokreślony. Podniesiony zarzut, co należy podkreślić, w swej istocie zmierza do
kwestionowania przez skarżącego prawidłowości dokonanych przez Sąd drugiej
instancji ustaleń faktycznych. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika
bowiem, że Sąd Apelacyjny, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy, w tym przede wszystkim załączony do pozwu odpis z rejestru
przedsiębiorców KRS z dnia 25 października 2007 roku, ustalił, iż pozwany,
zarówno w dacie zawarcia przedmiotowych umów kredytowych, jak i w dacie
wniesienia powództwa, pełnił funkcję członka zarządu spółki „C.” sp. z o.o. z
siedzibą w B. (k. 15 uzasadnienia wyroku). Sąd nie dał przy tym wiary twierdzeniom
pozwanego, że jego mandat wygasł w 2005 r., uznając zarazem przedstawiane
przez niego dowody na tę okoliczność za niewiarygodne (k. 15 i 16 uzasadnienia
wyroku). Podkreślić równocześnie należy, że skarżący odwołując się w ramach
podniesionego zarzutu naruszenia przepisów postępowania do postanowień
umowy spółki „C.” sp. z o.o., w zakresie jakim dotyczy ona długości kadencji
członków zarządu spółki, podejmuje niedopuszczalną próbę zgłaszania nowych
13
dowodów i kreacji nowych faktów w ramach postępowania kasacyjnego (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. skarżący upatruje również w braku wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku wierzytelności, z których wierzyciel prowadził egzekucję, a także czasu
dokonania tych czynności. Jego zdaniem brak powyższego ustalenia uniemożliwia
ocenę przyjętego przez Sąd drugiej instancji stanowiska, że egzekucja
wierzytelności przysługujących powodowi z majątku spółki była bezskuteczna.
Odnosząc się powyższego zarzutu zwrócić należy uwagę, że zgodnie z art. 299 § 1
k.s.h. odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
za jej zobowiązania uzależniona jest od wykazania przez wierzyciela za pomocą
tytułu egzekucyjnego istnienia przysługującej mu względem spółki wierzytelności,
a także bezskuteczności jej egzekucji z majątku spółki. Bezskuteczność egzekucji
rozumiana jest przy tym, jako niemożność uzyskania zaspokojenia z całego
majątku spółki, a nie tylko z pewnych jej składników (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. akt IV CK 58/05, niepubl.; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 maja 2008 roku, sygn. akt III CSK 364/07, niepubl.). Nie
ulega wątpliwości, że wystarczającym środkiem dowodowym, za pomocą którego
wierzyciel może wykazać bezskuteczność egzekucji z majątku spółki przysługującej
mu wierzytelności jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania
(art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.). Dokument ten stwierdza bowiem, że z egzekucji nie
uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych, (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 roku, sygn. akt II CSK 372/09, niepubl.).
Mając powyższe na względzie podkreślić należy, że przedstawione przez powoda
Podlasko - Mazurski Bank Spółdzielczy w Z. postanowienie komornika sądowego z
dnia 26 września 2007 roku w przedmiocie umorzenia postępowania
egzekucyjnego stanowiło wystarczający dowód do ustalenia przez Sąd Apelacyjny
wystąpienia przesłanki bezskuteczności egzekucji z majątku spółki przysługującej
powodowi wierzytelności. Tym samym, wbrew twierdzeniom skarżącego, dla oceny
zaistnienia stanu bezskuteczności egzekucji nie miało znaczenia ustalenie, jakie
i w jakim czasie egzekwowane były z majątku spółki wierzytelności. Z tych
14
przyczyn zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 277 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. nie zasługuje na uwzględnienie.
Bezzasadne są podniesione w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzuty naruszenia art. 299 § 1 i § 2 k.s.h. oraz art. 201 § 1
k.s.h. Sprowadzają się one bowiem do nieuprawnionej polemiki skarżącego
z dokonanymi przez Sąd drugiej instancji ustaleniami zakresie wystąpienia
przesłanki bezskuteczności egzekucji z majątku spółki, okresu sprawowania przez
pozwanego mandatu członka zarządu spółki „C.” sp. z o.o. z siedzibą B., a także
wielkości kosztów poniesionych przez spółkę z związku z prowadzonym
postępowaniem upadłościowym.
Nie ma również racji skarżący powołując się na naruszenie przez Sąd
Apelacyjny w B. art. 362 k.c. w zw. z art. 299 § 2 k.s.h. wskutek pominięcia faktu
nieskorzystania przez powoda z uprawnienia do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie
upadłości i przyczynienia się w ten sposób do powstania swej szkody. Wynikająca z
art. 299 § 1 k.s.h. odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za jej zobowiązania, zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa
Sądu Najwyższego, jest odpowiedzialnością deliktową, za zawinione przez członka
zarządu niezgłoszenie w odpowiednim czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub
wszczęcie postępowania układowego i doprowadzenie do takiej sytuacji, w której
egzekucja z majątku spółki jest bezskuteczna, co w konsekwencji prowadzi do
powstania szkody wierzyciela wynikającej z niemożności zaspokojenia swojej
wierzytelności wobec spółki (por. np. uchwała składu siedmiu Sędziów z dnia 7
listopada 2008 roku, sygn. akt III CZP 72/08, publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia
27 października 2004 roku, sygn. akt IV CK 148/04, niepubl.; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 maja 2009 r., sygn. akt II CSK 661/08, niepubl.; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 2005, sygn. akt IV CK 58/05, niepubl.). Przypisanie
odpowiedzialności członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za
jej zobowiązania stanowi zatem negatywną konsekwencję nieterminowego złożenia
przez członków zarządu spółki wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, którego
następstwem jest obniżenie potencjału majątkowego spółki w zakresie
uniemożliwiającym zaspokojenie przysługującej powodowi wobec spółki
wierzytelności. Wobec powyższego, jako godzące w istotę, funkcję i cel
15
odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h.,
uznać należy twierdzenia skarżącego wskazujące na przyczynienie się powoda do
powstania szkody w następstwie niezgłoszenia przez niego stosownego wniosku
o ogłoszenie upadłości. Jednocześnie podkreślić należy, że art. 299 k.s.h.
w sposób samodzielny i wyczerpujący reguluje odpowiedzialność członków
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zobowiązania, zarówno pod
względem podmiotowym jak i przedmiotowym, stąd też, ze względu na brzmienie
art. 2 k.s.h., nie jest możliwe odpowiednie stosowanie art. 362 k.c.
Odnosząc się dc podniesionego w skardze kasacyjnej strony pozwanej
zarzutu naruszenia art. 5 k.c. w pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę, że
orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza możliwość powoływania się na art. 5
k.c. w sprawach dotyczących odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na
podstawie art. 299 k.s.h. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2009
roku, sygn. akt V CSK 459/08, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca
2010 roku, sygn. akt II CKS 506/09, niepubl.). Stosowanie tego przepisu – jak
słusznie podkreśla się – powinno jednak uwzględniać jego wyjątkowy charakter.
Artykuł 5 k.c. kreuje bowiem domniemanie, że korzystający ze swego prawa czyni
to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego. Dopiero istnienie
szczególnych okoliczności może obalić to domniemanie i pozwolić na
zakwalifikowanie określonego zachowania, jako nadużycia prawa,
niezasługujacego na ochronę z punktu widzenia zasad współżycia społecznego
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2007 r., sygn. akt V CSK 315/07,
niepubl.). Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że wbrew sugestii strony
skarżącej nie ma podstaw do uznania, iż niezłożenie przez powodowy Bank
wniosku o ogłoszenie upadłości spółki „C.” sp. z o.o. stanowiło nadużycie prawa.
Nie można bowiem pominąć, że to na pozwanym, jako członku zarządu spółki „C.”
sp. z o.o., a nie na powodowym Banku, spoczywał prawny obowiązek złożenia
wniosku o ogłoszenie upadłości w sytuacji powstania stanu niewypłacalności spółki.
Z tych też względów zarzut naruszenia art. 5 k.c. nie zasługuje na uwzględnienie.
Nie ma racji skarżący powołując się na naruszenie przez Sąd Apelacyjny art.
4421
§ 1 k.c. w zw. z art. 120 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 458 k.c. poprzez
zaniechanie uwzględnienia podniesionego przez niego zarzutu przedawnienia
16
roszczenia przysługującego powodowi względem spółki „C.” sp. z o.o. Prawidłowo
Sąd drugiej instancji nie uwzględnił podniesionego zarzutu, gdyż członek zarządu,
przeciwko któremu wierzyciel spółki występuje z roszczeniem przewidzianym w art.
299 § 1 k.s.h, nie może bronić się zarzutem przedawnienia roszczenia objętego
tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko spółce (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 roku, sygn. akt III CZP 94/08, publ. OSNC
2009, nr 10, poz. 135).
Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 39814
k.p.c., zaś
w przedmiocie kosztów postępowania kasacyjnego na podstawie art. 100 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 39821
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.