Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 526/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Aleksandry S., Barbary F., Bożeny T., Grzegorza B.,
Heleny J., Jacka N., Jadwigi W., Jana K., Jana R., Jerzego M., Kazimiery C.,
Kazimiery D., Krzysztofa D., Marka M., Leszka O., Łucji J., Marii B., Mariana Ś.,
Mieczysławy P., Piotra P., Piotra S., Urszuli K., Urszuli S., Wandy B. i Danuty R.
przeciwko "K. I." Spółce z o.o. z siedzibą w P. i Spółdzielni Mieszkaniowej "G." z
siedzibą w P.
o stwierdzenie naruszenia interesu prawnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej powodów: Aleksandry S., Barbary F., Bożeny T., Grzegorza B.,
Heleny J., Jacka N., Jadwigi W., Jana K., Jana R., Jerzego M., Kazimiery C.,
Kazimiery D., Krzysztofa D., Leszka O., Łucji J., Marii B., Mariana Ś., Mieczysławy
P., Piotra P., Urszuli K., Urszuli S. i Wandy B.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 października 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w stosunku do powodów
Aleksandry S., Barbary F., Bożeny T., Grzegorza B., Heleny J.,
Jacka N., Jadwigi W., Jana K., Jana R., Jerzego M., Kazimiery C.,
Kazimiery D., Krzysztofa D., Leszka O., Łucji J., Marii B., Mariana
2
Ś., Mieczysławy P., Piotra P., Urszuli K., Urszuli S. i Wandy B.,
z wyjątkiem orzeczenia o oddaleniu zażalenia pozwanej "K. I."
Spółki z o.o. z siedzibą w P. /pkt 2/ i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Dwudziestu sześciu najemców lokali mieszkalnych znajdujących się
w budynku położonym przy ulicy K. 2, 2a, 4 i 4a w W. w pozwie skierowanym
przeciwko „K. I.” Spółce z o.o. w P. i Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” w P. wniosło o
stwierdzenie naruszenia ich interesu prawnego w procesie zbywania mieszkań
zakładowych przez Fabrykę Maszyn „F.” S.A. w W. na rzecz Spółdzielni
3
Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej „G.” we W. (obecnie Spółdzielni
Mieszkaniowej „G.” w P.).
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2009 r. uwzględnił powództwo w
stosunku do pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” w P. i oddalił powództwo w
stosunku do pozwanej Spółki. Sąd ten ustalił, że powodowie są najemcami
mieszkań, które były mieszkaniami zakładowymi Przedsiębiorstwa Państwowego
„F.” w W., przekształconego w wyniku komercjalizacji w Spółkę Akcyjną – Fabryka
Maszyn „F.” w W. W dniu 2 października 1997 r. Spółka ta nieodpłatnie przekazała
Spółdzielni Mieszkaniowo-Lokatorskiej „G.” we W. prawo użytkowania wieczystego
gruntu i własność wzniesionych na nim budynków, w których znajdują się
mieszkania wynajmowane przez powodów. Niektórzy z powodów zwracali się do
Spółdzielni o przyjęcie w poczet członków i przydzielenie im zajmowanych
mieszkań, ale żaden z wniosków nie został rozpoznany pozytywnie. Spółdzielnia
zaoferowała najemcom mieszkań ich wykup, ale oferta ta nie została przyjęta.
W dniu 21 grudnia 2001 r. Spółdzielnia zbyła na rzecz „K.” S. A. w P. (której
następcą prawnym jest pozwana Spółka) prawo użytkowania wieczystego gruntu i
własność wzniesionych na nim budynków. Sąd Okręgowy uznał, że w stosunku do
powodów znajduje zastosowanie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 4 lipca 2005 r. o
zmianie niektórych ustaw dotyczących nabywania własności nieruchomości (Dz.U.
Nr 157, poz. 1315; dalej – „ustawa z dnia 4 lipca 2005 r.”) i w procesie
przekazywania własności budynków, w których znajdują się mieszkania
wynajmowane przez powodów, naruszony został ich interes prawny polegający na
pozbawieniu ich możliwości zostania członkiem pozwanej Spółdzielni i przydziału
na ich rzecz mieszkań z zaliczeniem na poczet wkładu wpłaconej przez nich lub ich
poprzedników prawnych kaucji mieszkaniowej. Oddalenie powództwa w stosunku
do pozwanej Spółki Sąd Okręgowy uzasadnił brakiem legitymacji procesowej tej
pozwanej, jako kolejnego nabywcy mieszkań zakładowych.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 października 2009 r., na skutek apelacji
pozwanej Spółdzielni zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo w
stosunku do tej pozwanej, oddalił apelację powodów, którą zaskarżyli oni wyrok
Sądu pierwszej instancji w części oddalającej powództwo w stosunku do pozwanej
Spółki, oddalił zażalenie pozwanej Spółki na postanowienie o kosztach procesu
zawarte w wyroku Sądu pierwszej instancji i orzekł o kosztach postępowania.
4
Przyczyną zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w stosunku do
pozwanej Spółdzielni stało się przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 4 lipca 2005 r. nie ma zastosowania do przekształceń, o których
mowa w tym przepisie, jeżeli miały one miejsce przed dniem 7 lutego 2001 r., tj.
przed dniem wejścia w życie ustawy z 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania
mieszkań będących własnością przedsiębiorstw państwowych, niektórych spółek
handlowych z udziałem Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz
niektórych mieszkań będących własnością Skarbu Państwa (Dz.U. z 2001 r. Nr 4,
poz. 24 ze zm.; dalej „ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r.”). Przekazanie własności
budynków, w których znajdowały się mieszkania powodów, powodujące naruszenie
ich interesu prawnego, nastąpiło zaś w dniu 2 października 1997 r. Sąd Apelacyjny
stwierdził ponadto, że powodowie nie wykazali, iż w czasie przekazania
przysługiwało im prawo pierwszeństwa lub pierwokupu zajmowanych na podstawie
umów najmu lokali mieszkalnych i uznał za niepotrzebne rozważanie zarzutów
apelacji pozwanej Spółdzielni dotyczących interesu prawnego, stwierdzenia którego
powodowie żądali. Oddalając apelację powodów Sąd Apelacyjny powołał się na
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 147/07 (OSNC 2009,
nr 3, poz.40) i podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji co do braku legitymacji
procesowej pozwanej Spółki, „będącej przecież osobą trzecią z punktu widzenia
przysługującego powodom prawa pierwokupu”.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w części zmieniającej wyrok Sądu pierwszej
instancji i oddalającej powództwo w stosunku do pozwanej Spółdzielni
oraz w części oddalającej ich apelację zaskarżyli skargą kasacyjną powodowie
Aleksandra S., Barbara F., Bożena T., Grzegorz B., Helena J., Jacek N., Jadwiga
W., Jan K.,Jan R., Jerzy M., Kazimiera C., Kazimiera D., Krzysztof D., Leszek O.,
Łucja J., Maria B., Marian Ś., Mieczysława P., Piotr P., Urszula K., Urszula S. i
Wanda B. Podstawą skargi jest naruszenie prawa materialnego, a to: 1) art. 4
ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. przez jego niewłaściwą wykładnię, wyrażającą się w
przyjęciu, że nie ma on zastosowanie do przekształceń, o których nim mowa,
mających miejsce przed dniem 7 lutego 2001 r., tj. przed dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r., 2) art. 4 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. w zw. z art.
189 k.p.c. poprzez ich niewłaściwą wykładnię, polegającą na przyjęciu, że aktualny
właściciel nieruchomości obejmującej dawne mieszkania zakładowe nie ma
5
legitymacji biernej w sprawie o stwierdzenie naruszenia interesu prawnego w
procesach przekształceniowych, których dotyczy pierwszym z tych przepisów.
Skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji
pozwanej Spółdzielni i uwzględnienie powództwa w stosunku do pozwanej Spółki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Artykuł 4 ustawy z dnia 4 lipca 2005 r. nie określa granic w czasie
stosowania tego przepisu. Ustawa, w której jest on zamieszczony, nie zawiera też
przepisu, który granice takie wyznacza. Omawiany przepis, jako odnoszący się
do procesów przekształceniowych wymienionych w jego ust. 1, które miały miejsce
przed wejściem w życie ustawy zawierającej ten przepis, niewątpliwie odnosi się
do zdarzeń zaszłych przed wejściem w życie tej ustawy (tj. przed dniem
18 września 2005 r.), co nadaje mu moc wsteczną (art. 3 k.c.). Bezsporną jego
intencją jest zapewnienie ochrony najemcom mieszkań, które były swego czasu
mieszkaniami zakładowymi. Niewątpliwie intencja taka była też celem wydania
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. Wbrew zapatrywaniu Sądu Apelacyjnego nie ma
jednakże podstawy do ograniczenia mocy obowiązującej art. 4 ustawy z dnia
4 lipca 2005 r. do zdarzeń (procesów przekształceniowych), które nastąpiły dopiero
po dniu 7 lutego 2001 r., tj. po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. Pogląd taki wynika już z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia
2009 r., IV CSK 282/09 (LEX nr 577856), a wprost wyraził go Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK 19/10 (LEX nr 6003309).
Artykuł 4 ustawy z dnia 4 lipca 2005 r. dotyczy byłych mieszkań
zakładowych, tj. mieszkań i lokali mieszkalnych w budynkach, które przed wejściem
w życie art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce
gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) były
w zarządzie przedsiębiorstw państwowych i stanowiły własność Skarbu Państwa,
zaś po wejściu w życie tego przepisu stały się własnością przedsiębiorstw
państwowych, a następnie w wyniku przekształceń własnościowych przeszły
na własność innych podmiotów i przestały być mieszkaniami zakładowymi
lecz nadal (i w dniu 18 września 2005 r.) zajmowane były przez osobę fizyczną
na podstawie umowy najmu lub decyzji administracyjnej o przydziale.
Przyczyną oddalenia powództwa przez Sąd Apelacyjny w stosunku
do pozwanej Spółdzielni nie mogła zatem być okoliczność naruszenia interesu
6
prawnego powodów nieodpłatnym przekazaniem przez Spółkę Akcyjną – Fabryka
Maszyn „F.” w W. na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowo-Lokatorskiej „G.” we W. w
dniu 2 października 1997 r. własności budynków, w których znajdują się mieszkania
wynajmowane przez powodów, dlatego że zdarzenie to miało miejsce przed dniem
7 lutego 2001 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
Zasadny jest więc pierwszy z zarzutów rozpoznawanej skargi kasacyjnej. Oznacza
to wadliwość rozstrzygnięcia sprawy zaskarżonym wyrokiem w części oddalającej
powództwo w stosunku do pozwanej Spółdzielni.
Należy dodać, że okoliczność, iż powodowie nie wykazali, że w czasie (dnia
2 października 1997 r.), gdy nastąpiło przekazanie własności budynków,
przysługiwało im prawo pierwszeństwa lub pierwokupu zajmowanych na podstawie
umów najmu lokali mieszkalnych w tych budynkach, miałaby znaczenie, gdyby
powodowie oparli powództwo na zarzucie naruszenia ich prawa do nabycia
zajmowanych przez nich mieszkań i żądali ustalenia naruszenia tego prawa (art. 4
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 4 lipca 2005 r.). Treścią żądania pozwu jest jednakże
ustalenie naruszenia interesu prawnego powodów polegającego na nabyciu
zajmowanych przez nich mieszkań (art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 4 lipca 2005 r.).
Rozpoznanie apelacji pozwanej Spółdzielni wymagało zatem rozważenia zarzutów
apelacji pozwanej Spółdzielni kwestionujących istnienie interesu prawnego
powodów, stwierdzenia naruszenia którego oni żądali.
Ponieważ podstawą oddalenia powództwa zaskarżonym wyrokiem
w stosunku do pozwanej Spółdzielni nie było stwierdzenie braku legitymacji
procesowej tej pozwanej ani kwestia tej legitymacji nie została objęta podstawą
rozpoznawanej skargi kasacyjnej, kwestia ta uchyla się spod oceny Sądu
Najwyższego (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
2. Odmówienie przez Sąd Apelacyjny przyznania pozwanej Spółce
legitymacji biernej w rozpoznawanej sprawie jest wynikiem niezrozumienia uchwały
Sądu Najwyższego, na którą powołał się ten Sąd i błędnego poglądu, że pozwana
Spółka jest w stosunku do powodów osobą trzecią z punktu widzenia
przysługiwania im prawa pierwokupu mieszkania przewidzianego w art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 4 lipca 2005 r.
Istotą uregulowania zawartego w art. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2005 r. jest
przyznanie osobom, których naruszone zostało prawo do nabycia zajmowanego
7
mieszkania lub naruszony został interes prawny w procesach przekształceniowych
wymienionych w ust 1 tego artykułu, prawa pierwokupu tego mieszkania. Jest
oczywiste, że prawo to może zostać zrealizowane jedynie w razie gdy mieszkanie
będzie sprzedawane osobie trzeciej (art. 596 k.c.). O sprzedaży takiej może być
mowa tylko w razie dokonania jej przez aktualnego właściciela mieszkania.
W sprawie o stwierdzenie naruszenia prawa do nabycia zajmowanego mieszkania
lub o stwierdzenie naruszenia interesu prawnego w procesach
przekształceniowych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 4 lipca 2005 r.,
niewątpliwie legitymację bierną ma więc aktualny właściciel mieszkania; to on
bowiem w razie uwzględnienia powództwa będzie osobą zobowiązaną z tytułu
prawa pierwokupu.
Zasadny jest więc i drugi z zarzutów rozpoznawanej skargi kasacyjnej,
co skutecznie podważa rozstrzygnięcie sprawy zaskarżonym wyrokiem w stosunku
do pozwanej Spółki.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
zd.
pierwsze i art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.