Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 16 LUTEGO 2011 R.
III KK 395/10
Użyty w art. 275 § 2 k.k. zwrot „przewozi za granicę dokument
stwierdzający tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe”, oznacza
wywóz takiego dokumentu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przewodniczący: sędzia SN D. Świecki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: E. Matwijów, E.Strużyna.
Prokurator Prokuratury Generalnej: Z. Siejbik.
Sąd Najwyższy w sprawie Aliaksandra K., skazanego z art. 275 § 2
k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 16 lutego 2011 r.
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść ska-
zanego od wyroku Sądu Rejonowego w S. z dnia 16 marca 2010 r.
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i u n i e w i n n i ł oskarżonego od dokonania
zarzucanego przestępstwa (...)
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem zaocznym z dnia 16 marca 2010 r.
uznał oskarżonego Aliaksandra K. za winnego tego, że w dniu 9 grudnia
2009 r. w miejscowości P. przewoził bezprawnie przez granicę państwową
z Republiki Litwy do Rzeczypospolitej Polskiej dokument stwierdzający toż-
samość innej osoby w postaci paszportu białoruskiego, wydanego w dniu
2
10 lipca 2003 r., wystawionego na nazwisko obywatela Białorusi Yauheni
N., i za to na postawie art. 275 § 2 k.k. wymierzył karę 4 miesięcy pozba-
wienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby.
Wyrok ten uprawomocnił się w pierwszej instancji.
Kasację od tego wyroku na korzyść skazanego wniósł Rzecznik Praw
Obywatelskich, zaskarżając w całości i zarzucił rażące naruszenie przepi-
sów prawa materialnego, mające istotny wpływ na jego treść, to jest art.
275 § 2 k.k., polegające na uznaniu Aliaksandra K. za winnego popełnienia
czynu opisanego w tym przepisie, pomimo braku prawnie obowiązującego,
a określonego w przepisie szczegółowym, zakazu transferu przez granicę
dokumentu stwierdzającego tożsamość, co uniemożliwia wypełnienie zna-
mienia „bezprawnie”, a niezależnie od powyższego, faktu, iż istotą tego
występku jest przewóz, przeniesienie lub przesyłka takiego dokumentu za
granicę, co jednoznacznie wskazuje, iż poza zakresem jego ochrony pozo-
staje wwóz dokumentu z zagranicy. W konkluzji skarżący wniósł o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i uniewinnienie Aliaksandra K. od popełnienia
przypisanego mu czynu.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej poparł
kasację Rzecznika Praw Obywatelskich.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna, albowiem czyn
oskarżonego nie wypełnił znamion czasownikowych zawartych w dyspozy-
cji art. 275 § 2 k.k. Do tych znamion należą „przewóz”, „przenoszenie” i
„przesyłanie” za granicę dokumentu stwierdzającego tożsamość innej oso-
by albo jej prawa majątkowe.
W realiach rozpoznawanej sprawy wyłoniło się istotne dla jej roz-
strzygnięcia zagadnienie, czy czynności sprawcze przestępstwa z art. 275
§ 2 k.k., opisane w trzech przytoczonych postaciach, dotyczą przemiesz-
czania przedmiotu czynności wykonawczej w obu kierunkach transferu
3
granicznego, czy tylko w jednym. W opisie przypisanego oskarżonemu
przestępstwa użyto zwrotu „przewoził przez granicę państwową”, co może
wskazywać, że Sąd Rejonowy odczytał ten przepis jako penalizujący prze-
wiezienie dokumentu przez granicę, niezależnie od kierunku takiego prze-
mieszczenia.
Przystępując do oceny tak wyrażonego stanowiska, w pierwszej ko-
lejności należy dokonać interpretacji użytego w art. 275 § 2 k.k. zwrotu „za
granicę”. W doktrynie wyrażono pogląd, że chodzi tu o granicę państwową
Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z jej definicją zawartą w art. 1 ustawy z
dnia 12 października 1990 r., o ochronie granicy państwowej, Dz. U. z
2009 r. Nr 12, poz. 67 (por. R. Zawłocki, [w:] A. Wąsek [red.] Kodeks karny.
Część szczególna, t. III, Warszawa 2006, s. 737). W kontekście przedsta-
wionego pojęcia „granica”, zwrot „za granicę” wskazuje na użycie go w
znaczeniu poza granice Polski. Za taką interpretacją przemawia również
wykładnia historyczna. W ustawie z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji
ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 1984 r. Nr 32, poz. 174 ze zm.),
obowiązywał art. 41 ust. 1, który stanowił, że osoba posiadająca dowód
osobisty lub tymczasowe zaświadczenie tożsamości, otrzymując paszport
albo dokument podróży na wyjazd za granicę, jest obowiązana złożyć swój
dowód osobisty lub tymczasowe zaświadczenie tożsamości organowi, który
jej wydaje paszport lub dokument podróży. Natomiast art. 54 ust. 2 w przy-
wołanym brzmieniu ustawy przewidywał odpowiedzialność karną wobec
tego, kto bezprawnie przewoził, przenosił lub przesyłał za granicę doku-
ment stwierdzający tożsamość. Użyty w tym przepisie zwrot „za granicę”
oznaczał w świetle art. 41 ust. 1 wywóz dokumentu z Polski w związku z
wyjazdem za granicę (por. wyroki SN z dnia 10 kwietnia 1982 r., Rw
199/82, OSNKW 1982, z. 9, poz. 62 i z dnia 10 kwietnia 1991 r., WZP 2/90,
OSNKW 1991, z. 7-9, poz. 33). W okresie obowiązywania art. 54 ust. 2
powołanej ustawy wskazywano, że przedmiotem ochrony jest porządek
4
prawny w zakresie zabezpieczenia interesu państwa przed wywożeniem za
granicę dokumentów stwierdzających tożsamość (por. M. Bojarski, W. Ra-
decki: Pozakodeksowe przepisy karne z komentarzem, Warszawa 1992, s.
78). To stanowisko pozostaje aktualne na gruncie art. 275 § 2 k.k., gdyż
przepis ten zawiera te same znamiona czynności sprawczej co art. 54 ust.
2 wskazanej ustawy (por. A. Marek: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa
2007, s. 504). Tak więc wykładnia funkcjonalna z punktu widzenia ratio le-
gis wprowadzenia tej regulacji prawnej wskazuje, że zakresem ochrony ob-
jęte zostało tylko przemieszczanie dokumentów poza terytorium Rzeczypo-
spolitej Polskiej.
Natomiast wykładnia systemowa odnośnie do użytego przez ustawo-
dawcę zwrotu „za granicę” pozwala na ustalenie jego kontekstu normatyw-
nego w znaczeniu „wywozi za granicę”. Takiego określenia użyto w art. 183
§ 4 i 5 k.k. czy art. 299 § 1 k.k. W ustawie z dnia 21 maja 1999 r. o broni i
amunicji (Dz. U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525) używa się również określeń
„przywozu z zagranicy” i „wywozu za granicę”. Także w Kodeksie karnym
skarbowym, np. w art. 86 § 1 ustawa używa zwrotów „przywozi z zagrani-
cy” lub „wywozi za granicę”. W poprzednio obowiązującej ustawie z dnia 24
kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 75, poz. 468 ze
zm.), w art. 42 ust. 1 użyto również zwrotów „przywozi z zagranicy” lub
„wywozi za granicę”. Przedstawiony przykładowo przegląd przepisów
wskazuje, że zwrot „za granicę” jest odnoszony do przemieszczania w jed-
nym kierunku, tj. z terytorium Polski.
Trzeba jednak wskazać, że na gruncie nieobowiązującego już art.
204 § 4 k.k. (przepis ten został uchylony ustawą z dnia 20 maja 2010 r., o
zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o Policji, ustawy – Przepisy wpro-
wadzające Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego,
Dz. U. Nr 98, poz. 626), który przewidywał odpowiedzialność karną za
zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania prostytucji za
5
granicą, Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 listopada 2009 r., III KK
161/09, OSNKW 2010, z. 4, poz. 33 uznał, że chociaż typowym zachowa-
niem, o którym mowa w art. 204 § 4 k.k. jest wywożenie z Polski kobiet w
celu uprawiania przez nie prostytucji za granicą, to w sytuacji gdy znamię
"uprawiania prostytucji za granicą" nie jest w jakikolwiek sposób ograniczo-
ne, np. przez dookreślenie, że chodzi o granicę Rzeczypospolitej Polskiej
(por. art. 264 § 2 i 3 k.k.), nie ma przeszkód do zastosowania tego przepisu
w odniesieniu do oskarżonych, którzy zwabili pokrzywdzoną z terenu Kenii
w celu uprawiania prostytucji w Polsce, a więc za granicą z punktu widze-
nia miejsca jej zamieszkania. Zdaniem Sądu Najwyższego, konieczność
respektowania zobowiązań konwencyjnych, w szczególności chodzi o raty-
fikowaną w 1952 r. otwartą do podpisu w Lake Success dnia 21 marca
1950 r. Konwencję w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji pro-
stytucji (Dz. U. z 1952 r. Nr 41, poz. 278), uprawniała do zaprezentowania
takiej szerokiej interpretacji tego przepisu.
Pogląd ten, co prawda już o charakterze historycznym, nie zmienia
jednak przedstawionej argumentacji związanej z interpretacją art. 275 § 2
k.k., tym bardziej, że szeroka wykładnia tego przepisu nie byłaby w żaden
sposób usprawiedliwiona.
Reasumując należy stwierdzić, że użyty w art. 275 § 2 k.k. zwrot
„przewozi za granicę dokument stwierdzający tożsamość innej osoby albo
jej prawa majątkowe”, oznacza wywóz takiego dokumentu z terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej.
Na takie rozumienie tego zwrotu wskazuje się też w doktrynie podno-
sząc, że pojęcie „przewozu, przeniesienia lub przesłania” dokumentu okre-
ślonego w art. 275 § 2 k.k. za granicę obejmuje wszelkie formy przemiesz-
czania tego dokumentu poza terytorium Państwa Polskiego (por. W. Wró-
bel [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. II, Kraków 2006, s.
1357, R. Zawłocki, op. cit., s. 737).
6
Wyrażony powyżej pogląd co do interpretacji wskazanych znamion
art. 275 § 2 k.k. jest wystarczający do merytorycznego rozpoznania kasacji,
co czyni bezprzedmiotowe podjęcie rozważań na temat drugiego zagad-
nienia, dotyczącego znamienia „bezprawności”. W kasacji przywołano sta-
nowisko wyrażone w doktrynie (por. W. Wróbel, op. cit., s. 1357–1358),
zgodnie z którym z uwagi na brak prawnie obowiązującego, a określonego
w przepisie szczegółowym zakazu transferu przez granicę dokumentu
stwierdzającego tożsamość, do czasu wprowadzenia takiej regulacji norma
zawarta w art. 275 § 2 k.k. ma charakter pusty. Należy jednak zauważyć,
że pogląd ten ma też w doktrynie przeciwników (por. R. Zawłocki, op. cit.,
s. 738). Jednakże w realiach rozpoznawanej sprawy nie było potrzeby go
rozstrzygać, albowiem niewypełnienie przez oskarżonego znamienia cza-
sownikowego w postaci „przewożenia za granicę dokumentu stwierdzają-
cego tożsamość”, powoduje, że skazanie za przestępstwo z art. 275 § 2
k.k., było oczywiście niesłuszne. Z tego też względu, na podstawie art. 537
§ 2 k.p.k., Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i uniewinnił oskarżone-
go od dokonania zarzucanego mu czynu, a kosztami procesu obciążył
Skarb Państwa.