Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 392/10
POSTANOWIENIE
Dnia 25 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego
w M.
przy uczestnictwie Piotra M.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 17 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 5 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu pozostawiając
temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Skarb Państwa Skarbu Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego w M.
wniósł o dokonanie wpisu hipoteki przymusowej na kwotę 57673,87 zł z tytułu
podatku od towarów i usług, załączając do wniosku dwa tytuły wykonawcze.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2009 r. oddalił wniosek, a
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 5 listopada 2009 r. apelację. U podłoża tych
rozstrzygnięć legł pogląd, że wskazane tytuły wykonawcze nie mogą stanowić
podstawy wpisu hipoteki przymusowej, gdyż wnioskodawca nie wykazał, że
dołączone do wniosku tytuły zostały doręczone zobowiązanemu, a tym samym brak
podstaw do ustalenia, że stwierdzony tymi tytułami obowiązek jest wymagalny.
Ponadto, zgodnie z art. 109 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (t. jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej
jako u.k.w.h.) oraz art. 34 § 1 i art. 35 § 1, 2 pkt 2 i § 3 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. ordynacja podatkowa (t. jedn. Dz. U. z 2005 r., Nr 60, poz. 85 ze zm. – dalej
jako ordynacja podatkowa), podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest tytuł
wykonawczy, a co za tym idzie jeden tytuł wykonawczy może stanowić podstawę
wpisu tylko jednej hipoteki. Niedopuszczalne jest tym samym, łączenie kilku tytułów
wykonawczych jako podstawy wpisu jednej hipoteki.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego –
oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 109
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, art. 34 § 1 i art. 35
§ 1, 2 pkt 2 i § 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacji podatkowej, a także
art. 6268
§2 k.p.c., i zmierza do uchylenia tego postanowienia oraz przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 109 ust.1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wierzyciel,
którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym
w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu
uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika.
3
Zgodnie z art. 26 § 1 i 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji ((t. jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968) tytuł
wykonawczy sporządza wierzyciel według ustalonego wzoru. Treść tytułu
wykonawczego reguluje art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji, przy czym w myśl § 1 pkt 3 tego artykułu tytuł ten powinien
zawierać stwierdzenie, że podlegający egzekucji obowiązek jest wymagalny.
Stosownie zaś do art. 27 § 1 pkt. 10 tej ustawy organ egzekucyjny opatruje tytuł
wykonawczy klauzulą o skierowaniu do egzekucji administracyjnej.
W sprawie wskazane wymogi zostały spełnione. Przedłożone tytuły
wykonawcze wierzyciel sporządził według wymaganego wzoru określonego
w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie
wykonania niektórych przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(t. jedn. Dz. U. 2005 r., Nr 229, poz. 1954 ze zm.). Formularz wzoru zawiera
klauzulę, że obowiązek objęty tytułem wykonawczym jest wymagalny oraz klauzulę
o skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji administracyjnej. Tym samym
wierzyciel opatrując podpisem i pieczęcią dołączone tytuły wykonawcze, stwierdził
jednoznacznie, że obowiązek objęty tymi tytułami jest wymagalny. Z kolei organ
egzekucyjny opatrując te tytuły podpisem i pieczęcią stwierdził, iż zostały one
skierowane do egzekucji administracyjnej. Żądanie dodatkowych dowodów
wymagalności obowiązku objętego tymi tytułami, w szczególności dowodu
doręczenia ich zobowiązanemu, nie znajduje uzasadnienia w art. 109 ust. 1
u.k.w.h., art. 35 §2 pkt. 2 Ordynacji podatkowej ani też w art. 27 ustawy
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Słusznie zatem skarżący zarzucił błędną wykładnię art. 35 § 2 pkt 2
Ordynacji podatkowej w zw. z art. 27 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji przez warunkowanie
ustanowienia hipoteki przymusowej od przedłożenia dowodu doręczenia
zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego. Z mocy art. 35 § 1 i § 2 pkt 2
Ordynacji podatkowej hipoteka przymusowa powstaje co do zasady przez
dokonanie wpisu do księgi wieczystej, którego podstawą jest m.in. tytuł
wykonawczy, którego niezbędne elementy, podlegające badaniu sądu
wieczystoksięgowego, określają przepisy art. 27 ustawy o postępowaniu
4
egzekucyjnym w administracji. Jeżeli więc do wniosku o wpis hipoteki przymusowej
z tytułu podatku od towarów i usług skarżący dołączył tytuł wykonawczy
spełniający wymogi określone powołanym ostatnio przepisem, to sąd
wieczystoksięgowy powinien na podstawie art. 35 § 3 Ordynacji podatkowej ocenić
zasadność tego wniosku pod kątem innych obowiązujących przepisów i dokonać
wpisu hipoteki przymusowej, bez badania, czy doszło do wszczęcia postępowania
egzekucyjnego w następstwie doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu
wykonawczego, gdyż ostatnio wymieniona przesłanka nie wynika z żadnego
z powołanych przez Sądy niższej instancji przepisów.
Trafny w tych okolicznościach okazał się zarzut naruszenia art. 6268
§ 2
k.p.c., wyznaczającego granice kognicji sądu wieczystoksięgowego, ponieważ
skuteczność doręczenia tytułu wykonawczego jako elementu oceny prawidłowości
trybu procedowania w postępowaniu administracyjnym nie podlega badaniu przez
Sąd wieczystoksięgowy. Nie podlegają kognicji sądu wieczystoksięgowego inne
okoliczności aniżeli te, które dotyczą wniosku, dołączonych do niego dokumentów
i treści księgi wieczystej. Poza zakres jego kognicji natomiast wykracza badanie
prawidłowości trybu prowadzenia postępowania administracyjnego i merytorycznej
treści tytułu wykonawczego. Wynikający z art. 6268
§ 2 k.p.c. obowiązek sądu
wieczystoksięgowego badania m.in. zawartości tytułu wykonawczego (w tym m.in.
klauzuli stwierdzającej wymagalność określonego nim obowiązku) nie może być
utożsamiany z badaniem prawidłowości przeprowadzenia postępowania
administracyjnego, w którym tytuł ten został wydany. Sąd Najwyższy w składzie
orzekającym w tej sprawie nie podziela wcześniejszego stanowiska wyrażonego
w tym zakresie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., II CKN
782/97 (nie publ.). Przychyla się natomiast do stanowiska wyrażonego odnośnie tej
kwestii w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 20011 r., IV CSK
349/10 (nie publ.).
Zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 109 ust. 1 u.k.w.h., gdyż Sąd
odwoławczy na gruncie tego przepisu wyraził błędny pogląd, że niedopuszczalne
jest łączenie kilku tytułów wykonawczych jako podstawy wpisu jednej hipoteki.
Przepis art. 109 ust. 1 u.k.w.h. nie wprowadza, wbrew temu poglądowi, zasady, że
jedna hipoteka przymusowa może być ustanowiona tylko na podstawie jednego
5
tytułu wykonawczego, a istnienie kilku tytułów wykonawczych musi prowadzić do
konieczności ustanowienia kilku hipotek. Powołany przepis nie stoi na
przeszkodzie ustanowieniu na wniosek wierzyciela, na podstawie kilku tytułów
wykonawczych obejmujących jeden rodzaj długów powstałych w kolejnych
okresach płatności, jednej hipoteki przymusowej w kwocie wynikającej
z zsumowania kwot objętych tymi tytułami. Nie narusza to w niczym ani interesów
dłużnika hipotecznego ani wierzyciela hipotecznego (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 2 lipca 2004 r., sygn. akt II CK 421/03, nie publ.). Judykatura
kontynuuje ten kierunek orzecznictwa uznając go za zasadny i wskazując nadto na
argument, że ustanawianie w takiej sytuacji kilku hipotek odrębnie na podstawie
każdego z tytułów wykonawczych byłoby nieracjonalne i niecelowe, albowiem
prowadziłoby do tego samego skutku przy zbędnym i uciążliwym zwiększeniu liczby
koniecznych czynności biurowych i liczby spraw sądowych oraz wzrostu kosztów
postępowania (por. postanowienie SN z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 224/09, nie
publ. oraz z dnia 10 lutego 20011 r., IV CSK 349/10 nie publ. ).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.