Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 16 MARCA 2011 R.
III KK 278/10
Wniosek o ponowne przesłuchanie świadka, który złożył już zeznania
w trybie art. 185a k.p.k. można oddalić wówczas, gdy nie wyjdą na jaw, w
trakcie postępowania prowadzonego po takim przesłuchaniu, istotne oko-
liczności, które wyjaśnić można tylko poprzez ponowne przesłuchanie po-
krzywdzonego.
Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska-Ławniczak.
Sędziowie SN: W. Błuś (sprawozdawca), J. Dołhy.
Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Gemra.
Sąd Najwyższy w sprawie Romana M., skazanego z art. 200 § 1 k.k. i
in., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 16 marca 2011 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę od wyroku Sądu Okręgowego w E. z dnia
29 kwietnia 2010 r. utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w O. z
dnia 7 grudnia 2009 r.
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Re-
jonowego w O. i sprawę p r z e k a z a ł Sądowi pierwszej instancji do po-
nownego rozpoznania (...).
2
Z U Z A S A D N I E N I A :
Wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 grudnia 2009 r., Roman
M. został uznany za winnego tego, że w okresie od nieustalonego dnia do
dnia 21 września 2007 r. w M., działając w warunkach przestępstwa cią-
głego co najmniej dwa razy doprowadził małoletnią poniżej 15 lat Annę M.
do poddania się innej czynności seksualnej polegającej m. in. na dotykaniu
jej intymnych części ciała oraz w celu zaspokojenia seksualnego prezento-
wał jej wykonanie czynności seksualnych i treści pornograficznych, tj. o
przestępstwo z art. 200 § 1 k.k. w zb. z art. 200 § 2 k.k. w zb. z art. 202 § 2
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Apelację od tego orzeczenia wnieśli obrońcy oskarżonego.
Adwokat Andrzej K. zarzucił (...)
(...) 3. obrazę przepisu postępowania – art. 185a § 1 k.p.k., polegają-
cą na zaniechaniu ponownego przesłuchania Anny M., pomimo zgłoszenia
takiego żądania na podstawie art. 185a § 1 k.p.k. przez obrońcę oskarżo-
nego, błędne potraktowanie tego żądania jako wniosku dowodowego zło-
żonego na podstawie art. 167 k.p.k., oddalenie tego wniosku na podstawie
art. 170 § 1 pkt 1 k.p.k. wobec stwierdzenia, że przeprowadzenie tego do-
wodu jest niedopuszczalne, co doprowadziło do wydania wyroku w oparciu
o zeznania Anny M., które ze względu na treść art. 170 § 7 k.p.k. nie mogą
stanowić dowodu, (...).
Sąd Okręgowy w E. wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2010 r., utrzymał za-
skarżony wyrok w mocy uznając apelacje obrońców za oczywiście bezza-
sadne.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca oskarżonego
i zarzucił temu orzeczeniu rażące naruszenie prawa, które miało istotny
wpływ treść wyroku, a mianowicie:
3
„1. art. 6 k.p.k., art. 185a k.p.k. i art. 170 § 1 pkt 1 k.p.k., polegającego
na oddaleniu przez Sąd Rejonowy w O. żądania oskarżonego o ponowne
przesłuchanie pokrzywdzonej Anny M., który nie miał obrońcy w czasie
pierwszego przesłuchania świadka i błędne potraktowanie tego żądania ja-
ko wniosku dowodowego, którego przeprowadzenie jest niedopuszczalne,
2. art. 192 § 2 k.p.k., art. 193 § 1 k.p.k., art. 366 § 1 k.p.k. i art. 410
k.p.k., polegającego na zaniechaniu przez Sąd Rejonowy w O. przesłucha-
nia pokrzywdzonej Anny M. z udziałem biegłego z zakresu psychiatrii i uzy-
skania jego opinii o stanie zdrowia psychicznego pomimo dysponowania
przez Sąd meriti dokumentacją lekarską z poradni zdrowia psychicznego, a
tym samym nie zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy i
podstawa wyroku nie została oparta o całokształt okoliczności ujawnionych
w toku rozprawy głównej,
3. art. 6 k.p.k. i art. 159 § 1 k.p.k., poprzez odmówienie obrońcy Ro-
mana M. udostępnienia do zapoznania się z załącznikiem do protokołu
przesłuchania pokrzywdzonej Anny M. w postaci zapisu obrazu i dźwięku
utrwalonego w trakcie tej czynności procesowej,
4. art. 1 § 1 k.k., art. 12 k.k., art. 202 § 2 k.k. i art. 42 ust. 1 Konstytucji
RP, poprzez przypisanie skazanemu Romanowi M. popełnienia czynu cią-
głego , po-
legającego m. in. na prezentowaniu pokrzywdzonej treści pornograficznych
podczas, gdy w Kodeksie karnym z 1969 r. obowiązującym do dnia 31
sierpnia 1997 r. zachowanie takie nie było spenalizowane, co w konse-
kwencji doprowadziło do naruszenia zasady nullum crimen sine lege poe-
nali anteriorii,
5. art. 457 § 3 k.p.k., poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku
Sądu Okręgowego w E. dlaczego część zarzutów i wniosków apelacji sąd
uznał za niezasadne.”
4
W rezultacie obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w
E. i utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu Rejonowego w O. oraz przeka-
zanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej uwzględnienie, a
działająca w imieniu małoletniej Anny M., jako oskarżyciel posiłkowy – Bar-
bara M. wniosła o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
W toku rozprawy kasacyjnej, w dniu 16 marca 2011 r., prokurator
Prokuratury Generalnej wniósł o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy jest częściowo zasadna. Zgodzić się należy z zarzu-
tem ujętym jako 1., dotyczącym obrazy art. 185a k.p.k. Zgodnie z tym
unormowaniem, osoba w nim wskazana powinna być, w toku całego postę-
powania, przesłuchana w charakterze świadka tylko raz. Przepis ten jest
wyrazem szczególnej ochrony małoletniego pokrzywdzonego w sprawach o
przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko
rodzinie i opiece, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przed
tzw. wtórną wiktymizacją ze strony organów ścigania i wymiaru sprawiedli-
wości (zob.: A. Gadomska: Przygotowanie do przesłuchania małoletniej
ofiary w charakterze świadka, Prok. i Pr. 2008, nr 7-8, s. 181; A. Kaznowski:
Udział pokrzywdzonego małoletniego w polskim procesie karnym, Prok. i
Pr. 2007, nr 5, s. 75; J. Kosonoga: Przesłuchanie pokrzywdzonego w trybie
art. 185a k.p.k., Prok. i Pr. 2004, nr 1, s. 63; A. Z. Krawiec: Przesłuchanie
małoletniego pokrzywdzonego w polskim procesie karnym, WPP 2007, nr
1, s. 52; R. A. Stefański: Szczególne tryby przesłuchania w postępowaniu
karnym świadka małoletniego, który nie ukończył 15 lat, WPP 2005, nr 4, s.
79; K. Stocka: Przesłuchanie świadka w trybie art. 185a k.p.k., NKPK 2004,
nr 16, s. 147; P. Świerk: Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego na
podstawie art. 185a kodeksu postępowania karnego, Prok. i Pr. 2004, nr 5,
s. 149). W ten sposób urzeczywistniana jest ochrona jego zdrowia psy-
5
chicznego, czemu ma również służyć sposób przesłuchania oraz ograni-
czenie grona osób biorących udział w tej czynności (art. 185a § 2 k.p.k.).
Nie oznacza to jednak, że uprawnienie określone w treści art. 185a k.p.k.
ma charakter bezwzględny. Dopuszczalne jest bowiem powtórzenie prze-
słuchania małoletniego pokrzywdzonego, w dwóch ściśle wskazanych wy-
padkach. Po pierwsze, jeżeli wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wy-
jaśnienie wymaga ponownego przesłuchania. Po drugie, wtedy, gdy zażąda
tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania
małoletniego pokrzywdzonego (art. 185a § 1 k.p.k. in fine). W tej ostatniej
sytuacji nie ma znaczenia, jaki jest powód tego wniosku, ani też czy oskar-
żony w ogóle go podał. Wystarczający jest sam fakt zgłoszenia żądania
przez oskarżonego lub jego obrońcę, by sąd był zobowiązany do ponowne-
go przesłuchania pokrzywdzonego poniżej 15 roku życia (zob. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 1 lutego 2008 r., V KK 231/07, OSNKW 2008, z. 4,
poz. 27 wraz z glosą J. Potulskiego, GSP – Prz. Orz. 2008, nr 4, s. 12; z
dnia 22 stycznia 2009 r., V KK 216/08, OSN Pr. i Pr. 2009, nr 6, poz. 26
oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., I KZP
21/10, BPK 2010, nr 6, s. 55 wraz z glosą aprobującą C. Kąkola, LEX/el
2011).
Analiza akt sprawy bezsprzecznie wykazała, że oskarżony Roman M.
w dniu 19 października 2007 r., tj. w czasie przesłuchiwania małoletniej po-
krzywdzonej Anny M. w trybie art. 185a k.p.k. przez Sąd Rejonowy w O.,
nie miał ustanowionego obrońcy (ani z wyboru, ani z urzędu). Oskarżony
Roman M. udzielił bowiem pełnomocnictwa do obrony adwokatowi A. K.,
dopiero w dniu 21 października 2008 r., a więc już po przesłuchaniu mało-
letniej pokrzywdzonej. W związku z tym obrońca oskarżonego na rozprawie
przed Sądem Rejonowym w O. w dniu 16 listopada 2009 r. wniósł o po-
nowne przesłuchanie małoletniej pokrzywdzonej. Wniosek nie został
uwzględniony przez ten Sąd na rozprawie w dniu 3 grudnia 2009 r., jako
6
niedopuszczalny z mocy art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k., a stanowisko to zaapro-
bował Sąd drugiej instancji rozpoznając apelacje obrońców oskarżonego,
stwierdzając, że złożenie powyższego żądania nie oznacza jeszcze ko-
nieczności ponownego przesłuchania albowiem żądanie to podlega ocenie
jak każdy wniosek dowodowy – przez pryzmat art. 170 k.p.k.
Z tym poglądem Sądu Okręgowego w E. nie można się zgodzić.
Wprawdzie z treści art. 185a k.p.k. nie wynika bezpośrednio, że taki wnio-
sek można oddalić, to jego wykładnia w drodze rozumowania argumentum
a contrario wskazuje, że zawiera on jednocześnie przesłanki oddalenia
wniosku. Wniosek o ponowne przesłuchanie świadka, który złożył już ze-
znania w trybie art. 185a k.p.k. można więc oddalić wówczas, gdy nie wyjdą
na jaw w trakcie postępowania prowadzonego po takim przesłuchaniu,
istotne okoliczności, które wyjaśnić można tylko poprzez ponowne przesłu-
chanie pokrzywdzonego. Nie można zatem przesłuchiwać ponownie po-
krzywdzonego, gdy nie wyjdą na jaw istotne okoliczności, albo gdy wpraw-
dzie okoliczności takie wyjdą na jaw, ale mogą one zostać wyjaśnione za
pomocą innych dowodów. Wniosek o przesłuchanie pokrzywdzonego opar-
ty na tych przesłankach może złożyć każda strona postępowania, może o
tym zadecydować również z urzędu Sąd rozpoznający sprawę. W rozpo-
znawanej sprawie przesłanka ta nie występuje, ponieważ wniosek o po-
nowne przesłuchanie pokrzywdzonej, jak już zaznaczono, został złożony z
innych powodów. Druga przesłanka zezwalająca na oddalenie wniosku o
ponowne przesłuchanie pokrzywdzonego zachodzi wówczas, gdy żąda te-
go oskarżony (jego obrońca), który w czasie pierwszego przesłuchania po-
krzywdzonego miał obrońcę i to niezależnie od tego, czy obrońca był na
tym przesłuchaniu, czy też będąc prawidłowo powiadomionym nie stawił się
na nie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2009 r., III KK
176/09, LEX nr 553885 wraz z glosą M. Kornak: LEX/el 2010). Również ta
sytuacja, pozwalająca na oddalenie wniosku o ponowne przesłuchanie po-
7
krzywdzonej, nie zachodziła, bowiem wniosek o ponowne przesłuchanie
złożył obrońca oskarżonego, który to oskarżony w trakcie pierwszego prze-
słuchania pokrzywdzonej nie posiadał obrońcy, a więc w sprawie zachodzi-
ły obligatoryjne przesłanki do ponownego przeprowadzenia tej czynności
procesowej.
W związku z powyższym, należało w pełni podzielić zasadność zarzu-
tu zawartego w kasacji, że doszło do rażącego naruszenia art. 185a § 1
k.p.k.
Zważywszy na to, że rażącej obrazy art.185a § 1 k.p.k. dopuścił się
Sąd pierwszej instancji, a Sąd odwoławczy akceptując tę błędną decyzję
procesową, powielił to uchybienie, należało uchylić nie tylko wyrok Sądu
Okręgowego w E., ale także utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejono-
wego w O. i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi pierw-
szej instancji.
Sąd Najwyższy w oparciu o treść art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.
ograniczył rozpoznanie kasacji obrońcy oskarżonego do wskazanego wyżej
uchybienia uznając, że jest to wystarczające do wydania orzeczenia, a roz-
poznanie pozostałych wskazanych w kasacji uchybień byłoby przedwcze-
sne.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13