Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 30 marca 2011 r., III CZP 3/11
W sprawie o ustalenie wysokości opłaty rocznej za użytkowanie
wieczyste obejmującej żądanie dotyczące współużytkowników, którzy nie
zgłosili wniosków o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona i nie
brali udziału w postępowaniu przed samorządowym kolegium odwoławczym,
droga sądowa jest niedopuszczalna.
Sędzia SN Jan Górowski (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Laury W. przeciwko Gminie Miasta S.
o ustalenie, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 30
marca 2011 r., na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Szczecinie postanowieniem z dnia 19 listopada 2010 r.:
"Czy dopuszczalne jest w postępowaniu sądowym prowadzonym w sprawie o
ustalenie wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste rozszerzenie
powództwa o ustalenie wysokości opłaty rocznej od udziałów w użytkowaniu
wieczystym przysługujących innym niż strona powodowa współużytkownikom
wieczystym – w sytuacji, gdy powyżsi współużytkownicy wieczyści nie złożyli
wniosku do samorządowego kolegium odwoławczego o ustalenie, że aktualizacja
opłaty rocznej jest bezzasadna lub zasadna w innej wysokości i w tym zakresie
samorządowe kolegium odwoławcze nie wydało orzeczenia w trybie art. 79 ust. 3
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami?"
odmówił podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie postanowieniem
z dnia 5 lipca 2010 r. odrzucił w części pozew wniesiony przez Laurę W. przeciwko
Gminie Miasta S. w sprawie o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w S. przy ul. G. nr 11 jest
nieuzasadniona. Postanowienie to dotyczyło żądania pozwu odnoszącego się do
współużytkowników wieczystych nieruchomości Danuty J.-M., Diany M., Lilianny M.
i Elżbiety M.-H., którzy nie złożyli wniosków do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w S. w zakresie aktualizacji opłaty związanej z ich udziałami w
prawie użytkowania wieczystego nieruchomości. Sąd Rejonowy uznał, że powódka
taki wniosek złożyła jedynie w zakresie przysługującego jej udziału i rozszerzenie
powództwa odnośnie do całej opłaty należnej za wykonywanie prawa użytkowania
wieczystego nieruchomości było niedopuszczalne i uzasadniało odrzucenie pozwu
na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy w Szczecinie przy rozpoznaniu zażalenia powódki powziął
wątpliwość dotyczącą dopuszczalności rozszerzenia powództwa, którego dokonała
powódka i zagadnienie to przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało na tle
regulacji dotyczącej sposobu zmiany wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste
nieruchomości w przypadku, gdy prawo to przysługuje kilku osobom posiadającym
udziały w prawie użytkowania wieczystego. Sąd Okręgowy przyjął, że tylko jeden ze
współużytkowników wieczystych zakwestionował wypowiedzenie dotychczasowej
wysokości opłaty, której dokonała Gmina Miasta S. jako właściciel nieruchomości i
powziął wątpliwość, czy w tej sytuacji w postępowaniu sądowym toczącym się po
wniesieniu sprzeciwu od orzeczenia kolegium był on uprawniony do domagania się
ustalenia, iż wypowiedzenie wysokości opłaty było nieuzasadnione także w
stosunku do pozostałych współużytkowników wieczystych nieruchomości.
W świetle powołanych przez Sąd Okręgowy okoliczności faktycznych i
przedstawionych rozważań zagadnienie prawne zostało sformułowane
nieprawidłowo. Nie dotyczy ono dopuszczalności rozszerzenia powództwa w
sprawie o ustalenie właściwej wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste
nieruchomości, lecz dopuszczalności drogi sądowej dla żądania ustalenia
wysokości tej opłaty przez jednego ze współużytkowników wieczystych
nieruchomości, który złożył wniosek do samorządowego kolegium odwoławczego
odnośnie do swojego udziału, także w odniesieniu do pozostałych
współużytkowników wieczystych, którzy takich wniosków nie zgłosili. Problem
dopuszczalności drogi sądowej w tym zakresie wiąże się z wymaganiem
wyczerpania postępowania administracyjnego przewidzianego w art. 78 ust. 2
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst:
Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm. – dalej: "u.g.n."). Zgodnie z tym przepisem,
użytkownik wieczysty może w terminie 30 dni od otrzymania wypowiedzenia opłaty
złożyć do samorządowego kolegium odwoławczego wniosek o ustalenie, że
aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości.
Od wyczerpania tego postępowania uzależniona została możliwość uzyskania
ochrony w postępowaniu przed sądami powszechnymi, co powszechnie jest
uznawane za przypadek czasowej niedopuszczalności drogi sądowej.
Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c., przesłanką rozstrzygnięcia zagadnienia
prawnego przez Sąd Najwyższy jest jego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W
zażaleniu, które było przedmiotem oceny Sądu Okręgowego, skarżąca podważyła
ustalenie Sądu pierwszej instancji, że dopiero na etapie postępowania sądowego
zakwestionowała wypowiedzenie wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste w
odniesieniu do całej nieruchomości, a nie jedynie jej udziału. Twierdziła, że w
wyniku działu spadku stała się wyłącznym użytkownikiem wieczystym i już w
postępowaniu przed kolegium domagała się wydania orzeczenia odnośnie do opłaty
należnej nie tylko od jej udziału, lecz opłaty za użytkowanie wieczyste całej
nieruchomości. Sąd Okręgowy stwierdził, że przedstawione zagadnienie prawne nie
występuje przy założeniu, iż prawo użytkowania wieczystego przysługuje tylko
jednemu podmiotowi, wymagało zatem wcześniejszego rozważenia, czy zarzuty
skarżącej były uzasadnione. Brak takiej oceny ze strony Sądu Okręgowego
sprzeciwiał się możliwości udzielenia przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na
przedstawione zagadnienie prawne, odmowa podjęcia uchwały była jednak
uzasadniona także z innych powodów.
Wystąpienie przez sąd powszechny o rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy
zagadnienia prawnego wymaga przedstawienia argumentacji prawnej wskazującej
na możliwość jego rozbieżnej oceny, np. ze względu na wątpliwości w zakresie
wykładni przepisów stanowiących podstawę rozstrzygnięcia w rozpoznawanej
sprawie, istniejące mimo próby jej dokonania zgodnie z obowiązującymi zasadami.
Sąd Okręgowy podkreślił, że można przyjąć, iż postępowanie administracyjne w
sprawie aktualizacji wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste, a następnie
postępowanie sądowe toczy się wyłącznie w granicach podmiotowych
ograniczonych do współużytkownika wieczystego, który złożył wniosek na
podstawie art. 78 ust. 2 u.g.n., oraz w granicach przedmiotowych określonych
zakresem tego wniosku. Stwierdził również, że przeciwko takiemu stanowisku może
przemawiać to, iż spór sądowy dotyczący wysokości opłaty za użytkowanie
wieczyste toczy się na podstawie powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.) i dotyczy
opłaty, która powinna być ustalona w jednej wysokości w stosunku do wszystkich
współużytkowników wieczystych, stosownie do wartości nieruchomości, gdyż jej
zróżnicowanie może prowadzić do naruszenia zasady równości. Czynności jednego
ze współużytkowników wieczystych można też, zdaniem Sądu Okręgowego,
traktować jako zmierzające do zachowania wspólnego prawa (art. 209 k.c.). Ta
argumentacja, przemawiająca za możliwością przyjęcia, że wyczerpanie drogi
postępowania administracyjnego przez jednego ze współużytkowników wieczystych
otwiera drogę sądową do domagania się ustalenia wysokości opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste całej nieruchomości, jest nietrafna.
Po pierwsze, błędne jest stanowisko, że postępowanie sądowe toczące się po
złożeniu sprzeciwu od orzeczenia kolegium w przedmiocie wysokości opłaty za
użytkowanie wieczyste jest postępowaniem w sprawie o ustalenie. Wypowiedzenie
dotychczasowej wysokości opłaty związanej z wykonywaniem prawa użytkowania
wieczystego ma charakter jednostronnej czynności prawnej, stanowiącej rodzaj
oferty dotyczącej zmiany wysokości opłaty. Jest to wypowiedzenie zmieniające
konkretną umowę o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste, w zakresie
wysokości obowiązującej opłaty rocznej. Orzeczenie sądu ustalające wysokość
opłaty należnej po dokonaniu wypowiedzenia zastępuje oświadczenie woli i ma
charakter konstytutywny. Na skutek jego wydania dochodzi do ukształtowania
sytuacji podmiotów konkretnego stosunku prawnego powstałego na skutek
zawarcia umowy o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste.
Po drugie, Sąd Okręgowy nie przedstawił argumentacji wspierającej
stanowisko, że opłata za użytkowanie wieczyste powinna być ustalona w
jednakowej wysokości w stosunku do wszystkich współużytkowników, poza
stwierdzeniem, że jej zróżnicowanie, mimo jednakowej podstawy, związanej z
wartością nieruchomości, mogłoby prowadzić do naruszenia zasady równości.
Tymczasem wysokość opłaty za użytkowanie wieczyste jest ustalana w drodze
umowy między właścicielem nieruchomości i użytkownikiem wieczystym, a więc
indywidualnie także w odniesieniu do każdego z współużytkowników wieczystych.
Sytuacja prawna poszczególnych współużytkowników, wynikająca ze stosunku
umownego łączącego ich z właścicielem nieruchomości, nie wpływa przy tym
bezpośrednio na sytuację pozostałych współużytkowników w zakresie wysokości
opłat uiszczanych przez nich za użytkowanie wieczyste. Wysokość opłat
obciążających poszczególnych współużytkowników, mimo jednakowej wysokości
udziałów, może się zatem różnić. Obciążają one odrębnie każdego ze
współużytkowników, stosownie do wielkości jego udziału. Nie można zatem przyjąć,
że wniosek jednego z nich, dotyczący ustalenia należnej od niego opłaty, stanowi
czynność zmierzającą do zachowania prawa wspólnego dla wszystkich
współużytkowników, podejmowaną w granicach umocowania wynikającego z art.
209 k.c.
Zgodnie z art. 80 u.g.n., wniesienie sprzeciwu od orzeczenia kolegium jest
równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu powszechnego, a wniosek
złożony na podstawie art. 78 ust. 2 u.g.n. zastępuje pozew. Regulacja ta wskazuje,
że postępowanie sądowe wywołane złożeniem sprzeciwu toczy się w granicach
określonych przez treść wniosku, o którym mowa w art. 78 ust. 2 u.g.n., a zatem w
tych samych granicach, w których postępowanie toczyło się przed kolegium. Po
wniesieniu sprzeciwu orzeczenie kolegium traci moc, a sąd powszechny orzeka na
nowo w sprawie, którą wcześniej rozpoznawało kolegium. Skoro wniosek, o którym
mowa, zastępuje wniesienie pozwu, należy oceniać jego treść stosownie do art. 321
k.p.c., z uwzględnieniem jednak wymagania wyczerpania postępowania o
charakterze administracyjnym. Prowadzi to także do wniosku, że podmiotami
postępowania toczącego się przed sądem powszechnym mogą być ci
współużytkownicy, którzy brali udział w postępowaniu administracyjnym i zaskarżyli
orzeczenie kolegium przez wniesienie sprzeciwu. Podejmowane przez nich
czynności nie mogą natomiast wpływać na stan stosunków pozostałych
współużytkowników, którzy nie wyrazili woli zaskarżenia orzeczenia kolegium lub
zgodzili się wcześniej na zmianę wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste i nie
brali nawet udziału w postępowaniu administracyjnym toczącym się przed kolegium.
W konsekwencji należy przyjąć, że nie ma podstaw dla stanowiska, że w
sprawie o ustalenie wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste,
rozpoznawanej przez sąd powszechny, dopuszczalna jest droga sądowa dla
żądania odnoszącego się do współużytkowników, którzy nie zgłosili wniosków o
ustalenie, iż aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona i nie brali udziału w
postępowaniu przed kolegium. Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd
Okręgowy w Szczecinie nie miało zatem charakteru istotnego zagadnienia
prawnego w rozumieniu art. 390 § 1 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.