Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 227/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. N.
przeciwko Zarządcy Kompensacji Stoczni […]
o odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 28 maja
2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Pozwem z dnia 9 września 2009 r. skierowanym przeciwko Zarządcy
Kompensacji Stoczni /.../ powód P. N. wniósł o zasądzenie od Stoczni kwoty
11.948,00 zł tytułem odszkodowania wynikającego z umowy o zakazie konkurencji
oraz zasądzenie od Stoczni na jego rzecz zwrotu kosztów procesu. W uzasadnieniu
2
pozwu wskazał, że w dniu 2 września 2008 r. zawarł ze Stocznią umowę o pracę
oraz umowę o zakazie konkurencji. W dniu 31 maja 2009 r. wygasł stosunek pracy
powoda. Podniósł, iż Stocznia mimo podpisanej umowy nie wywiązała się z
obowiązku wypłaty odszkodowania.
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy po rozpoznaniu sprawy, wydał w dniu 12
stycznia 2010 r. wyrok, w którym zasądził od Stoczni /.../ na rzecz powoda kwotę
11.853,93 zł brutto tytułem odszkodowania za zakaz konkurencji, w pozostałej
części oddalił powództwo oraz nakazał pobrać od Stoczni na rzecz Skarbu Państwa
kwotę 592,00 zł tytułem zwrotu opłaty, od uiszczenia której powód był zwolniony.
Przedmiotem analizy sądu było ustalenie, czy umowa o zakazie konkurencji z dnia
2 września 2008 r. nadal łączy strony i jest podstawą żądania odszkodowania przez
powoda, czy też umowa ta wygasła. W ocenie sądu powództwo w zakresie żądania
głównego o zasądzenie odszkodowania zasługuje na uwzględnienie. Zakaz
konkurencji obejmujący okres po usłaniu stosunku pracy aktualizuje się w chwili,
gdy pomiędzy stronami umowy o zakazie konkurencji nie istnieje już stosunek
pracy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I PZP 5/05). Zakaz
konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta
umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających
taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty
odszkodowania (art. 1012
§ 2 k.p.). W umowie z dnia 2 września 2008 r. w pkt 5b
przewidziano możliwość rozwiązania umowy jedynie za pisemnym porozumieniem
stron. Bezspornym było między stronami, że umowa nie została w żaden sposób
rozwiązana ani wypowiedziana. Zgodnie z treścią art. 39 ustawy z dnia 19 grudnia
2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym znaczeniu
dla polskiego przemysłu stoczniowego po wszczęciu postępowania
kompensacyjnego zarządca, kompensacji bądź powód mieli możliwość odstąpienia
od umowy. W tym przypadku, również bezspornym między stronami było, że żadna
ze stron nie odstąpiła od umowy o zakazie konkurencji. Umowa o pracę powoda
wygasła w dniu 31 maja 2009 r., zatem z dniem 1 czerwca 2009 r. zaczęła
obowiązywać umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W ocenie
Sądu Rejonowego argumenty pozwanej dotyczące wygaśnięcia umowy o zakazie
konkurencji w związku z wprowadzeniem w Stoczni postępowania
3
kompensacyjnego nie są trafne. Ustawodawca rozróżnił ustawę z dnia 19 grudnia
2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym znaczeniu
dla polskiego przemysłu stoczniowego oraz Prawo upadłościowe i naprawcze. Te
akty prawne nie wskazują aby można było stosować je na zasadzie analogii.
Podkreślić należy, iż dopiero w art. 58 ust. 1 ustawy kompensacyjnej wskazano, że
od dnia wszczęcia postępowania kompensacyjnego do dnia jego zakończenia albo
umorzenia postępowania kompensacyjnego nie może być ogłoszona upadłość
stoczni, której dotyczy kompensacja. Postępowania w przedmiocie ogłoszenia
upadłości stoczni będące w toku, podlegają zawieszeniu z dniem wszczęcia
postępowania kompensacyjnego do dnia zakończenia albo umorzenia tego
postępowania (ust. 2). Od dnia złożenia wniosku o wszczęcie postępowania
kompensacyjnego przez stocznię do stoczni nie stosuje się przepisów o obowiązku
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (ust. 3). Obydwie ustawy dotyczą innych
okoliczności, określają etapy następujące po sobie. Sam ustawodawca nie
wskazuje by uregulowania jednej z nich można było zastąpić uregulowaniami
drugiej, a taka wykładnie jest niedopuszczalna. Wprowadzenie postępowania
kompensacyjnego jakkolwiek prowadzi do likwidacji zakładu nie jest tożsame z
likwidacją bądź upadłością stoczni.
Wyrokiem z dnia 28 maja 2010 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację Zarządcy Kompensacji. W uzasadnieniu Sąd
Okręgowy stwierdził, że zarzuty apelacji koncentrują się wokół interpretacji art. 39
ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o
szczególnym znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego (Dz.U. Nr 233, poz.
1569). Sąd nie podzielił wykładni wskazanego przepisu zaprezentowanej przez
apelującego. Nie można zgodzić się z twierdzeniem, iż z uwagi na brak
oświadczenia Zarządcy Kompensacji, czy od umowy odstępuje, czy też żąda jej
wykonania, i jednoczesny brak wystąpienia powoda o złożenie takiego
oświadczenia w trybie art. 39 ust. 2 ustawy o postępowaniu kompensacyjnym
umowa o zakazie konkurencji nie obowiązuje. Sąd Okręgowy zważył, że ustanie
okoliczności uzasadniających istnienie zakazu konkurencji nie oznacza zwolnienia
od wypłaty odszkodowania. Analiza obowiązujących przepisów wskazuje, że w tej
sprawie istniały trzy drogi odstąpienia od umowy o zakazie konkurencji: 1) zgodnie
4
z treścią umowy, tj zgodnie z pkt 5a i 5b umowy - umowa mogła zostać rozwiązana
jedynie za pisemnym porozumieniem stron, pracownik mógł zostać zwolniony z
zobowiązań wynikających z umowy poprzez oświadczenie stoczni wyrażone na
piśmie; 2) zarządca kompensacji mógł złożyć oświadczenie w trybie art. 39 ust. 1
ustawy o postępowaniu kompensacyjnym o odstąpieniu od umowy; 3) na pisemne
żądanie pracownika. W ocenie Sądu bezspornym było, że żadna z powyższych
okoliczności nie zaistniała. Tym samym nie można było przyjąć by umowa o
zakazie konkurencji przestała obowiązywać.
Na powyższe orzeczenie pozwany wniósł skargę kasacyjną zarzucając
naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 39 ustawy z dnia 19
grudnia 2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym
znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego w związku z przyjęciem przez
Sądy obu instancji, iż: - Zarządca Kompensacji winien złożyć oświadczenie o
odstąpieniu od umowy o zakazie konkurencji zawartej z powodem przez Stocznię; -
do obowiązków Zarządcy Kompensacji należało ewentualne rozwiązanie powyższej
umowy, czy zwolnienie powoda z obowiązku powstrzymywania się od działań
konkurencyjnych; - wskutek braku stosownego oświadczenia Zarządcy
Kompensacji o odstąpieniu od umowy zawartej z powodem przez Stocznię uznać
należy, że umowa obowiązuje i winna być przez strony wykonywana. Podczas gdy
prawidłowa wykładnia powyższego przepisu - wykazywana przez pozwanego w
toku postępowania przed Sądami obu instancji orzekającymi w niniejszej sprawie -
w świetle wykładni analogicznego przepisu art. 98 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
Prawo upadłościowe i naprawcze - prowadzi do wniosku, iż umowa łącząca strony
znajduje się w stanie zawieszenia i nie podlega wykonaniu przez żadną ze stron.
Mając powyższe na uwadze pozwany wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 28 maja 2010 r. oraz uchylenie w zakresie pkt I i III
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego z dnia 12 stycznia 2010 r. i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie instancje, ewentualnie o
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości i
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się bezzasadna. Stosownie do art. 1012
§ 1 k.p.,
w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy określa się okres
obowiązywania zakazu konkurencji i ten element przedmiotowo istotny określa
umowę o zakazie konkurencji jako umowę terminową. Celem takich umów jest
zagwarantowanie stronom pewności co do trwania zobowiązania zasadniczo przez
czas w umowie oznaczony, skrócenie czasu trwania umowy zaburza zatem
założoną stabilizację. Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują wcześniejszego
rozwiązania umowy o zakazie konkurencji, ale też umowa ta nie jest objęta
zakazem jej skrócenia wynikającym z innych przepisów, także przepisów Kodeksu
cywilnego stosowanych odpowiednio (art. 300 k.p.). Zważywszy, że możliwość taka
nie sprzeciwiałaby się właściwości lub naturze takiej umowy, jak też że nie ma
argumentów natury socjalnej lub etycznej, które nakazywałyby szczególne jej
wzmocnienie, Sąd Najwyższy przyjął, iż do umów o zakazie konkurencji mają
zastosowanie ogólne zasady dotyczące rozwiązywania umów i w konsekwencji
dopuścił ich wcześniejsze rozwiązywanie. W związku z tym umowa o zakazie
konkurencji może być rozwiązana w taki sposób, w jaki doszło do jej nawiązania,
czyli w drodze porozumienia stron. W tym samym trybie może nastąpić zmiana
zawartej umowy, a ponadto strony mogą w umowie zamieścić postanowienia
przewidujące wcześniejsze rozwiązanie umowy przez wypowiedzenie, prawo
odstąpienia lub ziszczenie się określonego warunku rozwiązującego (por. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2001 r., III ZP 7/01, OSNAPUS 2002 nr 7
poz. 155 oraz wyroki z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 16/02, OSNP 2004 nr 14, poz.
239, z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 139/02, OSNP 2004 nr 14, poz. 241, z dnia 12
lutego 2004 r., I PK 398/03, OSNP 2005 nr 1, poz. 5, z dnia 1 marca 2005 r. I PK
96/04, niepublikowany). Dokonując wykładni art. 39 ustawy z dnia 19 grudnia 2008
r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym znaczeniu dla
polskiego przemysłu stoczniowego należy mieć na uwadze wskazany wyżej
charakter prawny umowy o zakazie konkurencji, w szczególności, że jest to umowa
znajdująca się na granicy między prawem pracy a prawem cywilnym. Umowa o
zakazie konkurencji w tym sensie jest szczególną umowa wzajemną. Umowy
wzajemne to takie umowy wzajemnie zobowiązujące, w których świadczeniu jednej
6
ze stron odpowiada świadczenie drugiej. Jest to więc ogromna większość umów
zawieranych w obrocie. Umowami wzajemnymi są przykładowo: sprzedaż,
zamiana, najem, dzierżawa, leasing, zlecenie, umowa o dzieło czy umowa o roboty
budowlane. Można zatem stwierdzić, że przepis art. 39 powołanej ustawy odnosi
się przede wszystkim do tego rodzaju umów zawieranych w obrocie gospodarczym.
Celem wskazanej normy prawnej jest umożliwienie takiego ukształtowania sytuacji
prawnej stoczni, która stwarza warunki do efektywnego i szybkiego spieniężenia jej
majątku. Proces kompensacji należy rozumieć jako sprzedaż składników majątku
spółek: Stocznia /.../ i Stocznia /.../ Sp. z o.o., zaspokojenia roszczeń wierzycieli
stoczni i ochrony praw pracowników tych stoczni. Zgodnie z art. 58 powołanej
ustawy postępowanie kompensacyjne jest odrębną instytucją prawną od upadłości,
i ma uprzedni charakter niż postępowanie upadłościowe, skoro zgodnie z tym
przepisem od dnia wszczęcia postępowania kompensacyjnego do dnia jego
zakończenia bądź umorzenia nie może być ogłoszona upadłość stoczni. Ponadto
przedmiotowa ustawa expresis verbis wskazuje w art. 33, iż po wszczęciu
postępowania kompensacyjnego zmiana lub wygaśniecie stosunku prawnego,
którego stroną jest stocznia, jest możliwe tylko według przepisów tej ustawy. Jeżeli
zobowiązania z takiej umowy nie zostały wykonane w całości lub w części, to do
decyzji zarządcy kompensacji pozostawione jest, czy od umowy odstąpi, czy też
wykona zobowiązanie stoczni i zażąda wykonania przez drugą stronę. To
jednostronne uprawnienie kształtowania stosunku prawnego łączącego dłużnika z
jego kontrahentami służyć ma podniesieniu efektywności postępowania
kompensacyjnego i wykonaniu tylko tych umów, które są dla majątku stoczni
korzystne. Zarządca winien poddać analizie ekonomicznej wszystkie umowy
zawarte przez stocznię (niewykonane) i na podstawie tej analizy podjąć decyzję co
do odstąpienia lub wykonania umowy. Drugiej stronie prawo wyboru nie służy, a
decyzją zarządcy jest związana. Może jedynie żądać, aby zarządca w terminie 3
miesięcy oświadczył, czy umowę wykonuje, czy też od jej wykonania odstępuje. W
ocenie Sądu Najwyższego postulowane przez stronę skarżącą stosowanie
względem art. 39 powołanej ustawy wykładni analogicznej do przepisu art. 98
ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze jest
niedopuszczalne, w szczególności nie jest zasadne stosowanie w niniejszej
7
sprawie domniemania, jakie dopuszcza się przy wykładni z art. 98 ust. 2 ustawy -
Prawo upadłościowe i naprawcze, iż milczenie zarządcy przez czas dłuższy niż 3
miesiące od złożenia żądania wypowiedzenia się co do losów umowy przez byłego
pracownika stoczni uważa się, iż zarządca od umowy odstąpił. Także nie można
uznać za zasadne argumentów skarżącego, iż wskutek braku stosownego
oświadczenia zarządcy kompensacji o odstąpieniu od umowy, umowa łącząca
strony znajduje się w stanie zawieszenia i nie podlega wykonaniu przez żadną ze
stron. W świetle ugruntowanego stanowiska Sądu Najwyższego, bazującego na
oczywistej tezie, że niewykonanie zobowiązania z umowy wzajemnej nie prowadzi
do jego wygaśnięcia (por. art. 487 - 497 k.c.), nie można zgodzić się z
twierdzeniem, w myśl którego z uwagi na brak oświadczenia zarządcy kompensacji,
czy od umowy odstępuje, czy też żąda jej wykonania, i jednoczesny brak
wystąpienia powoda o złożenie takiego oświadczenia w trybie art. 39 ust. 2 ustawy
o postępowaniu kompensacyjnym, umowa o zakazie konkurencji nie obowiązuje, a
przewidziane w art. 1012
k.p. roszczenie o odszkodowanie wygasa. W takiej
sytuacji wręcz przeciwnie, w razie nie wywiązywania się pracodawcy z obowiązku
wypłaty odszkodowania, działanie takie zgodnie z art. 1012
§ 2 k.p. nie pozbawia
pracownika roszczenia o odszkodowanie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.