Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 517/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Wojciech Katner (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta Stołecznego
Warszawy
przeciwko Bernardowi K.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku
Sądu Okręgowego
z dnia 5 stycznia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu
kosztów procesu w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 5 stycznia 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
pozwanego Bernarda K. od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 19 maja 2009 r.,
którym uwzględnione zostało powództwo Skarbu Państwa – Prezydenta m. st.
Warszawy o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym przez
wykreślenie w dziale II księgi wieczystej nr […], prowadzonej przez Sąd Rejonowy,
dla nieruchomości położonej przy w W. ul. K.[…], wpisu o przysługujących
pozwanemu prawach: użytkowania wieczystego gruntu i własności budynku
posadowionego na tym gruncie.
Za podstawę rozstrzygnięcia Sąd drugiej instancji przyjął następujące
ustalenia faktyczne, poczynione przez Sąd pierwszej instancji.
Decyzją administracyjną z dnia 13 marca 1972 r. Prezydium Rady
Narodowej m. st. Warszawy – Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej
ustanowiono na rzecz Towarzystwa […] użytkowanie wieczyste nieruchomości o
powierzchni 3345 m2
, położonej w W. przy ul. K.[…]. Następnie umową z dnia
3 stycznia 1973 r. Skarb Państwa – Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy
oddał tę nieruchomość w użytkowanie wieczyste Zarządowi Głównemu
Towarzystwa […] oraz doszło do przekazania jej temu użytkownikowi.
Decyzją z dnia 4 października 1980 r. Prezydent m. st. Warszawy, za zgodą
stron, uchylił decyzję z dnia 13 marca 1972 r., rozwiązał umowę o oddaniu
nieruchomości w użytkowanie wieczyste i przejął nieodpłatnie na rzecz Skarbu
Państwa budynki będące przedmiotem własności Towarzystwa […] znajdujące się
na tej nieruchomości. Kolejną decyzją z dnia 10 listopada 1980 r. Urząd
Dzielnicowy Wydział Terenów przekazał Ministerstwu Obrony Narodowej w
użytkowanie bliżej oznaczoną część tej nieruchomości wraz z posadowionymi na
niej budynkami. Protokołami zdawczoodbiorczymi z dnia 15 kwietnia i 18 sierpnia
1981 r. nieruchomość została przejęta od Zarządu Towarzystwa […] i wydana
Ministerstwu Obrony Narodowej. Następnie decyzją z dnia 26 sierpnia 1981 r.
3
ustanowione zostało na rzecz Towarzystwa […] użytkowanie wieczyste innej
nieruchomości.
W dniu 3 lipca 1986 r. Skarb Państwa – Szefostwo Służby Zakwaterowania
i Budownictwa Garnizonu Stołecznego wniósł o wpisanie w księdze wieczystej
nr […], prowadzonej dla nieruchomości położonej w W. przy ul. K.[…], prawa
użytkowania na rzecz Ministerstwa Obrony Narodowej, do wniosku dołączył
opisaną decyzję z dnia 10 listopada 1980 r., nie dołączył natomiast decyzji z dnia
4 października 1980 r. uchylającej decyzję o ustanowieniu użytkowania
wieczystego tej nieruchomości i rozwiązującej umowę o oddanie jej w użytkowanie
wieczyste. Postanowieniem z dnia 3 września 1986 r. Państwowe Biuro Notarialne
odmówiło dokonania wpisu użytkowania wieczystego części tej nieruchomości na
rzecz Ministerstwa Obrony Narodowej wskazując, że wpis o takiej treści będzie
możliwy dopiero po rozwiązaniu umowy użytkowania części tej nieruchomości,
wpisanego w tej księdze na rzecz Towarzystwa […] i odłączeniu części tej
nieruchomości do odrębnej księgi wieczystej. Postanowienie to nie zostało
zaskarżone.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 23 czerwca 2003 r. oddalił powództwo
Miasta Stołecznego Warszawy o ustalenie, że w wyniku wyrażenia zgody przez
poprzednika prawnego Towarzystwa Współpracy […] (Towarzystwa […])
na rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego i przeniesienie nieodpłatnie na
rzecz Skarbu Państwa własności budynków powstał po stronie wieczystego
użytkownika obowiązek rozwiązania umowy i przeniesienia prawa własności oraz
nakazania pozwanemu złożenia oświadczenia woli w trybie art. 64 k.c. do złożenia
oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy z dnia 3 stycznia 1973 r. o oddaniu
powyższej nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Sąd ten wskazał, że Miasto
Stołeczne Warszawa nie ma interesu prawnego w domaganiu się ustalenia,
a żądanie rozwiązania umowy powinno być oparte na art. 33 ust. 3 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce gruntami (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543
ze zm.). Zgoda na rozwiązanie umowy nie jest jednoznaczna ze zrzeczeniem się
tego prawa, a zatem nie było podstaw do zastosowania art. 64 k.c., a do dnia
1 stycznia 1998 r. nie nastąpiło rozwiązanie umowy. Apelacja powoda została
oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 28 stycznia 2004 r., w którym
4
przyjęto, że mimo błędnego uzasadnienia kwestionowany wyrok odpowiada prawu.
Umowa została rozwiązana i budynki przejęte nieodpłatnie na rzecz Skarbu
Państwa na mocy decyzji z dnia 4 października 1980 r., wydanej w oparciu o art. 21
ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (tj.
Dz. U. z 1969 r. Nr 22 poz. 159 ze zm.), a zatem nie było podstaw do
zobowiązywania pozwanego do jej rozwiązania i przeniesienia własności
budynków. Użytkowanie wieczyste wygasło, a decyzja stanowi podstawę do
wykreślenia jego wpisu w księdze wieczystej.
Przebieg tego postępowania śledzili Robert P. i pozwany Bernard K.,
zapoznali się z treścią powołanych wyroków i ich uzasadnień. W dniu 22 kwietnia
1999 r. Towarzystwo Współpracy […] wniosło o stwierdzenie nieważności decyzji z
dnia 4 października 1980 r. i decyzją z dnia 4 września 2002 r. Samorządowe
Kolegium Odwoławcze w W. odmówiło stwierdzenia jej nieważności. W związku z
decyzją komunalizacyjną doszło do podziału nieruchomości położonej przy ulicy
K.[…]. Działki nr 36/1 i 37/1 stały się własnością Miasta Stołecznego Warszawy,
założono dla nich odrębną księgę wieczystą, a działka nr 34/3 pozostała własnością
Skarbu Państwa.
W dniu 26 października 2004 r. Stowarzyszenie Współpracy […] zawarło z
A. W. T. Co. Ltd. – Holding Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w W. umowę
sprzedaży użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w W. przy ul. K.[…],
obejmującej działkę nr 34/3, wraz z prawem własności znajdującego się na
niej budynku. Jedynym wspólnikiem tej Spółki był wówczas Robert P.
Wpis w księdze wieczystej nr […] na rzecz nabywcy prawa użytkowania
wieczystego działki i własności budynków dokonany został w dniu 9 listopada
2004 r.
W dniu 29 października 2004 r. Stołeczny Zarząd Infrastruktury wniósł
o wpisanie w dziale III Księgi wieczystej nr […] ostrzeżenia dotyczącego
ujawnionych na rzecz Towarzystwa Współpracy […] praw użytkowania wieczystego
i własności budynku. Do wniosku nie dołączył jednak decyzji z dnia 4 października
1980 r., a jedynie decyzję z dnia 10 listopada 1980 r. o przekazaniu terenu
5
w użytkowanie Ministerstwu Obrony Narodowej. Wniosek ten oddalony został
postanowieniem z dnia 9 listopada 2004 r.
W dniu 3 listopada 2004 r. Spółka A. zawarła z pozwanym Bernardem K. i
Robertem P. umowę sprzedaży użytkowania wieczystego nieruchomości położonej
w W. przy ul. K.[…], obejmującej działkę nr 34/3 wraz z prawem własności
znajdującego się na niej budynku. Z kolei Robert P. i Bernard K. zostali wpisani do
tej księgi, jako użytkownicy wieczyści tej nieruchomości i właściciele położonego na
niej budynku, w dniu 24 listopada 2004 r.
W dniu 6 kwietnia 2005 r. Skarb Państwa – Prezydent m. st. Warszawy
wniósł o wykreślenie z księgi wieczystej nr […] użytkowania wieczystego
nieruchomości i własności znajdującego się na niej budynku, wpisanych na rzecz
Roberta P. i Bernarda K., w oparciu o decyzję z dnia 4 października 1980 r., której
odpis, poświadczony za zgodność z oryginałem przez notariusza, dołączył do
wniosku. Żądany wpis dokonany został w dniu 9 maja 2005 r.
Z kolei w dniu 17 czerwca 2005 r. Skarb Państwa – Prezydent m.st.
Warszawy wniósł o wpisanie w powyższej księdze trwałego zarządu na rzecz
Ministerstwa Obrony Narodowej – Stołecznego Zarządu Infrastruktury.
Postanowieniem z dnia 14 października 2005 r. Sąd Rejonowy, po
rozpoznaniu skargi Roberta P. i Bernarda K., uchylił powyższy wpis dokonany
w dniu 9 maja 2005 r. i oddalił wniosek z dnia 6 kwietnia 2005 r. Sąd ten uznał, że
decyzja z dnia 4 października 1980 r. nie stanowi wystarczającej podstawy do
wykreślenia użytkowania wieczystego spornej nieruchomości, bowiem nie doszło
do umownego rozwiązania umowy o oddanie tej nieruchomości w użytkowanie
wieczyste. Ponadto Sąd ten przyjął, że przed dniem 6 kwietnia 2005 r. decyzja ta
nie została dołączona do żadnego wniosku o wpis w księdze wieczystej
prowadzonej dla spornej nieruchomości, stąd Spółka, nabywając użytkowanie
wieczyste tej nieruchomości w dniu 26 października 2004 r. od podmiotu wpisanego
w tej księdze wieczystej jako użytkownik wieczysty, nie wiedziała o wydaniu tej
decyzji, a przez to pozostawała w dobrej wierze. Uwzględniając to, że nabycie było
odpłatne, Sąd uznał, że Spółka A. korzystała z rękojmii wiary publicznej ksiąg
wieczystych.
6
W dniu 19 października 2005 r. dokonano wpisu ostrzeżenia o niezgodności
stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej nr […] ze
stanem rzeczywistym w odniesieniu do praw Roberta P. i Bernarda K., wynikającej
z tego, że w dniu 3 listopada 2004 r. zawarli oni ze Spółką A. umowę sprzedaży
użytkowania wieczystego i własności budynku, mimo że Spółka ta nie została
jeszcze wpisana do tej księgi jako użytkownik wieczysty i właściciel budynku.
Następnie w dniu 24 października 2005 r. Robert P. oraz Bernard K. zawarli
ze Spółką A. umowę, w której postanowiono, że wobec złożenia przez tę Spółkę,
przy zawarciu wskazanej wyżej umowy z dnia 3 listopada 2004 r. błędnego
oświadczenia, że przysługuje jej użytkowanie wieczyste spornej nieruchomości i
własność znajdującego się na niej budynku, strony traktują umowę z dnia 3
listopada 2004 r. jako wywołującą jedynie skutki obligacyjne. Ponadto strony
umowy wyraziły bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście tych praw na
Roberta P. i Bernarda K. w udziałach po ½ dla każdego z nich. W treści umowy
zawarte zostało również oświadczenie Roberta P. i Bernarda K. o tym, że znają
treść i znaczenie decyzji z dnia 4 października 1980 r.
Postanowieniem z dnia 24 listopada 2005 r. oddalony został wniosek z dnia
17 czerwca 2005 r. o wpis trwałego zarządu na rzecz Ministerstwa Obrony
Narodowej – Stołecznego Zarządu Infrastruktury.
Z kolei w dniu 30 grudnia 2005 r. Bernard K. zawarł z Robertem P. umowę
sprzedaży ½ udziału w użytkowaniu wieczystym spornej nieruchomości wraz z ½
udziału we własności znajdującego się na niej budynku. Następnie Bernard K.
wpisany został do powyższej księgi wieczystej jako użytkownik wieczysty spornej
nieruchomości i właściciel posadowionego na niej budynku.
Ponadto ustalone zostało, że Bernard K. posiada wyższe wykształcenie,
prowadzi działalność gospodarczą, poprzednio nabywał już nieruchomości i
korzystał z usług kancelarii prawnych.
Sąd drugiej instancji uznał za prawidłowe uwzględnienie przez Sąd pierwszej
instancji powództwa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej nr […] a rzeczywistym stanem,
obejmujące żądanie wykreślenia użytkowania wieczystego i odrębnej własności
7
budynku. Sąd ten wskazał, że pomimo ustanowienia użytkowania wieczystego na
rzecz Towarzystwa […] oraz zawarcia umowy w tym przedmiocie, strony
doprowadziły do zniweczenia łączącego je stosunku prawnego, czego wyrazem
było wydanie decyzji z dnia 4 października 1980 r., uchylającej decyzję
ustanawiającą użytkowanie wieczyste i rozwiązującej zawartą umowę. Sąd przyjął,
że następca prawny Towarzystwa […] nie był użytkownikiem wieczystym spornej
nieruchomości ani właścicielem znajdującego się na niej budynku, w chwili
sprzedaży tych praw Spółce A. Ponadto w ocenie Sądu drugiej instancji pozwany
Bernard K., nabywając udziały w tych prawach, nie działał w dobrej wierze, za czym
przemawia jednoznaczne oświadczenie pozwanego o tym, że zna treść i
znaczenie decyzji z dnia 4 października 1980 r., złożone przy zawarciu umowy z
dnia 24 października 2005 r. Sąd Okręgowy podkreślił, że treść tej decyzji jest
jednoznaczna, nie została ona uchylona, ani unieważniona, oraz że była
pozwanemu znana już w chwili nabycia tych praw. Zwrócił także uwagę
na profesjonalne prowadzenie przez pozwanego działalności gospodarczej,
korzystanie z pomocy prawników, nabywanie we wcześniejszym okresie
nieruchomości, co pozwalało mu bez przeszkód ustalić, że nabywa nieruchomość
od podmiotu nieuprawnionego, a tym samym, że stan prawny tej nieruchomości,
ujawniony w księdze wieczystej, jest niezgodny ze stanem rzeczywistym.
Podkreślił, że pozwany sam przyznał, iż zlecił prawnikom zbadanie stanu prawnego
spornej nieruchomości, a także, że wiedział o orzeczeniach sądu odnoszących się
do tej kwestii. Za istotne Sąd ten uznał, że pozwany zbagatelizował wspomnianą
decyzję, zmieniającą status prawny uprzedniego użytkownika wieczystego.
Również Robert P., wspólnik Spółki A., od której pozwany nabył udziały
w użytkowaniu wieczystym i własności budynku, miał świadomość istnienia tej
niezgodności, ponieważ miał nieskomplikowaną możliwość dowiedzenia się
o podstawach wyłączenia rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Pozwany wniósł skargę kasacyjną, zaskarżając wyrok w całości. W ramach
podstawy przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. skarżący zarzucił naruszenie:
art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.;
dalej – „u.k.w.h.”), polegające na przyjęciu, że nie przysługuje mu użytkowanie
wieczyste spornej nieruchomości, skoro decyzja z dnia 4 października 1980 r. jest
8
nieważna i nie wiąże sądu w procesie o usunięcie niezgodności stanu prawnego
nieruchomości ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym; art. 5 i 6
u.k.w.h. przez przyjęcie, że skarżącego i jego poprzedników prawnych nie chroniła
rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, chociaż nabywali od Towarzystwa
Współpracy […] prawa wpisane do księgi wieczystej, korzystające z domniemania
przewidzianego w art. 5 u.k.w.h., a okoliczności podane przez Sąd drugiej instancji
domniemania tego nie obalają. Drugą z podstaw objętych art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
wypełnia, mające zdaniem skarżącego, istotny wpływ na wynik sprawy naruszenie:
art. 6 k.c. przez przyjęcie, że powód wykazał niezgodność stanu prawnego spornej
nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej ze stanem rzeczywistym
w sytuacji, gdy w oparciu o przeprowadzone w sprawie dowody nie sposób przyjąć,
że Spółka A., Robert P. i skarżący działali w złej wierze; art. 378 § 1 oraz art. 382
k.p.c., polegające na nierozpoznaniu zarzutu nieważności decyzji z dnia
4 października 1980 r.; art. 316 § 1 k.p.c., polegające na pominięciu postanowień z
dnia 14 października 2005 r. i 24 listopada 2005 r., przywracającego wpis Roberta
P. oraz skarżącego jako współużytkowników wieczystych i współwłaścicieli
budynku, a także oddalającego wniosek Skarbu Państwa – Prezydenta m. st.
Warszawy o ujawnienie trwałego zarządu na rzecz Ministra Obrony Narodowej –
Stołecznego Zarządu Infrastruktury.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej oddalenie oraz
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie zasługuje na uwzględnienie żaden z podniesionych przez skarżącego
zarzutów naruszenia przepisów postępowania. Wbrew obecnie prezentowanemu
stanowisku zarzut nieważności decyzji z dnia 4 października 1980 r. nie został
podniesiony w apelacji, gdzie zawarł on jedynie wywody dotyczące znaczenia tej
decyzji dla wniosków odnoszących się do rękojmi wiary publicznej ksiąg
wieczystych oraz skuteczności rozwiązania umowy o oddanie spornej
nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Niezależnie od tego kwestia ważności tej
decyzji była przedmiotem rozważań Sądu drugiej instancji. W uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku Sąd ten wyraźnie wskazał na decyzję Samorządowego
9
Kolegium Odwoławczego w W. z dnia 4 września 2002 r. odmawiającą stwierdzenia
nieważności wspomnianej decyzji z dnia 4 października 1980 r. Ponadto na
rozprawie apelacyjnej w dniu 5 stycznia 2010 r. Sąd ten przeprowadził dowód z
dokumentu w postaci decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z
dnia 7 grudnia 2009 r. umarzającej postępowanie w przedmiocie zmiany
wspomnianej decyzji tego Kolegium z dnia 4 września 2002 r. Obie te kwestie, w
połączeniu z wysnutym wnioskiem, że decyzja z dnia 4 października 1980 r.
spowodowała wygaśnięcie prawa użytkowania wieczystego oraz rozwiązanie
umowy o oddanie spornej nieruchomości w użytkowanie wieczyste, jednoznacznie
wskazują, iż Sąd decyzję uznał za ważną, chociaż nie zostało to wprost
wyartykułowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Treść decyzji była
elementem stanu faktycznego oraz uznania, że istnieje niezgodność treści wpisu w
księdze wieczystej z rzeczywistym stanem, skoro przedmiotem opisanych
czynności prawnych było nieistniejące prawo. Z tych względów zarzut naruszenia
art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c. nie jest zasadny.
Nie doszło do naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 316 § 1 k.p.c. w związku
z art. 391 § 1 k.p.c., co skarżący nieprawidłowo pominął. Oba powołane
postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 14 października 2005 r. oraz z dnia
24 listopada 2005 r. zostały wydane przed zamknięciem rozprawy przez Sąd
Rejonowy. Zatem naruszenie wymienionego przepisu we wskazany sposób
mogłoby wchodzić w grę, jako zarzut skierowany przeciwko wyrokowi Sądu
pierwszej instancji, a nie wyrokowi Sądu drugiej instancji, za wyjątkiem sytuacji
przewidzianej w art. 381 in fine oraz art. 382 k.p.c., co jednak wymagałoby
wyraźnego wskazania któregoś z tych przepisów w podstawach skargi.
W judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że odpowiednie
zastosowanie art. 316 § 1 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym oznacza, iż Sąd
drugiej instancji obowiązany jest brać pod uwagę zarówno stan rzeczy istniejący
w chwili zamknięcia rozprawy przez sąd pierwszej instancji, jak i zmiany, w stanie
faktycznym i prawnym sprawy, które zaszły w czasie od wydaniu wyroku przez sąd
pierwszej instancji do zamknięcia rozprawy przez sąd odwoławczy, mogące mieć
wpływ na treść orzeczenia Sądu pierwszej instancji (por. postanowienie SN z dnia
10 listopada 1998 r., III CKN 259/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 82; wyrok SN z dnia
10
6 października 2000 r., IV CKN 116/00, LexPolonica nr 381980). Niezależnie od
tego wskazać należy, że Sąd drugiej instancji, wydając zaskarżony wyrok,
uwzględnił oba te postanowienia. Z uzasadnienia wyroku wynika, że zostały one
objęte ustaleniami faktycznymi przyjętymi za podstawę rozstrzygnięcia. Natomiast
kwestia powagi rzeczy osądzonej tych postanowień, podniesiona w uzasadnieniu
podstaw skargi, uchyla się spod kontroli kasacyjnej, skoro w samych podstawach
skargi nie został sformułowany zarzut naruszenia art. 523 k.p.c., przepisu
regulującego tę problematykę w postępowaniu wieczystoksięgowym.
Za wadliwie postawiony i sformułowany uznać należy zarzut naruszenia art.
6 k.c., który zaliczony został do przepisów postępowania. Według skarżącego
naruszenie art. 6 k.c. polegało na nieuprawnionym wysunięciu wniosku,
że przeprowadzone w sprawie dowody mogły być wystarczającą podstawą do
oceny, że działania pozwanego podejmowane były w złej wierze, o jakiej mowa
w art. 6 ust. 1 u.k.w.h. i spełniona została przesłanka wyłączająca zastosowanie
rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Przesłanka ta ma charakter
materialnoprawny, a zatem kwestionowanie wniosków odnoszących się do jej
spełnienia powinno odbywać się w drodze zarzutu naruszenia prawa materialnego,
a nie przepisów postępowania. Przepis art. 6 k.c. traktuje o ciężarze dowodu
w sensie materialnoprawnym i wskazuje, kogo obciążają skutki niewypełnienia
obowiązku udowodnienia istnienia prawa. Kwestionowanie prawidłowości uznania
przez sąd, że przeprowadzone dowody nie są wystarczające do przyjęcia za
udowodnione okoliczności, których ciężar udowodnienia spoczywał na jednej ze
stron, może nastąpić w drodze zarzutu naruszenia odpowiednich przepisów prawa
procesowego, nie zaś art. 6 k.c.
Nie zasługują również na uwzględnienie podniesione w skardze zarzuty
naruszenia prawa materialnego.
Nietrafnie skarżący podważa dokonaną przez Sąd Okręgowy wykładnię
art. 10 u.k.w.h., mającą na względzie związanie sądu ostateczną decyzją
administracyjną. Nie mogło odnieść zamierzonego rezultatu dążenie do skłonienia
Sądu Okręgowego do stwierdzenia, jako przesłanki rozstrzygnięcia, nieważności
decyzji z dnia 4 października 1980 r., z powołaniem się na jej bezwzględną
11
nieważność. Ugruntowane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego zapatrywanie,
że sąd w postępowaniu cywilnym obowiązany jest uwzględniać stan prawny
wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej, chyba że decyzja taka
wydana została przez organ niepowołany, bez jakiejkolwiek podstawy
materialnoprawnej odnoszącej się do jej przedmiotu lub z oczywistym naruszeniem
reguł postępowania administracyjnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów SN
z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 80).
Skarżący nie powoływał okoliczności łączących się z tego rodzaju wadami decyzji
ani przed Sądem pierwszej instancji, ani przed Sądem drugiej instancji.
Nie wyczerpuje tych wymagań podnoszenie, że o istnieniu tej decyzji nie miał
wiedzy, jak też możliwości dowiedzenia się, a tym samym nie miał
podstaw do uznania, że wpisy w księdze wieczystej nie odpowiadają
rzeczywistemu stanowi. Nie było podstaw do nieuwzględnienia stanu prawnego
wynikającego z osnowy tej decyzji, zważywszy, że w judykaturze Sądu
Najwyższego przyjęty został pogląd, że ostateczna decyzja o rozwiązaniu przed
terminem umowy wieczystego użytkowania wydana na podstawie art. 21 ustawy
z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U.
z 1969 r. Nr 22, poz. 159, ze zm.) powoduje wygaśnięcie wieczystego użytkowania
(por. postanowienie SN z dnia 5 czerwca 1985 r., III CRN 152/85, OSNC 1986,
nr 4, poz. 57). Uchylenie za zgodą stron decyzji o ustanowieniu użytkowania
wieczystego, czego następstwem było rozwiązanie umowy użytkowania
wieczystego opisanej nieruchomości, było wiążące także w rozpoznawanej
sprawie. Wpis opisanego prawa na rzecz Towarzystwa […] był sprzeczny z
rzeczywistym stanem.
Za niezasadny należy uznać również zarzut naruszenia art. 5 i 6 u.k.w.h.,
który w ocenie skarżącego, polegał na przyjęciu nieuprawnionego wniosku, że jego
poprzedników prawnych i jego nie chroniła rękojmia wiary publicznej ksiąg
wieczystych. Według ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego
wyroku, którymi Sąd Najwyższy jest związany przy rozpoznawaniu skargi
kasacyjnej (art. 39813
§ 2 in fine k.p.c.), zarówno Robert P., jak i skarżący śledzili
tok postępowania sądowego zakończonego wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia
28 stycznia 2004 r. i znali przyczyny nieuwzględnienia zgłoszonego roszczenia, w
12
ramach których zawarte zostało stwierdzenie, że umowa o oddanie spornej
nieruchomości w użytkowanie wieczyste została rozwiązana na mocy wspomnianej
decyzji z dnia 4 października 1980 r., wskutek czego prawo to wygasło. W dacie
zawierania umowy sprzedaży przez Spółkę A. i Stowarzyszenie Współpracy […],
Robert P. był jedynym jej wspólnikiem. W doktrynie jednolicie przyjmuje się, że w
odniesieniu do rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych przypisanie złej wiary
jedynemu wspólnikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, będącemu osobą
fizyczną i niepozostającemu członkiem zarządu tej spółki, uprawnia do przypisania
stanu złej wiary również samej tej spółce. Jako zasadę uznać należy, że zła wiara
któregokolwiek z organów spółki musi pociągać za sobą uznanie złej wiary
samej spółki (por. T. Targosz, Nadużycie osobowości prawnej, Zakamycze 2004,
s. 178-179). Podkreślenia wymaga, że Robert P. stanowił zgromadzenie
wspólników zawiązanej przez niego Spółki, a zatem wszelkie kompetencje
przyznane umową i Kodeksem spółek handlowych, w tym także te objęte art. 228
pkt 4, były jego kompetencjami. Wiążące ustalenia wskazują, że zainteresowanie
nabyciem wieczystego użytkowania opisanej nieruchomości przejawiał właśnie
Robert P. i to jego działania doprowadziły do zawarcia umowy. Wobec tego dążenie
do oddzielenia wiedzy i charakteru oraz skutków podejmowanych czynności takiego
wspólnika od wiedzy i czynności Spółki nie mogło przynieść zamierzonego
rezultatu. Skarżący nie zakwestionował stanowiska Sądu Okręgowego, że Robert
P. znał treść decyzji z 4 października 1980 r., z czym łączyła się nieaktualność
wpisu w księdze wieczystej. Wbrew twierdzeniom skarżącego na prawidłowość
powyższej oceny nie ma wpływu znajomość treści postanowienia z dnia 14
października 2005 r. Sądu Rejonowego, w którego uzasadnieniu wyrażono pogląd,
że na mocy decyzji z dnia 4 października 1980 r. nie doszło do rozwiązania umowy
o oddanie nieruchomości w wieczyste użytkowanie, a Spółka A., zawierając
odpłatną umowę, działała w zaufaniu do treści istniejącego wpisu. Trafność tego
zapatrywania nie podlega ocenie w rozpoznawanej sprawie, chociaż trzeba
rozważać ją w kontekście zakresu kognicji sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym, tak zresztą, jak i postanowienia z dnia 24 listopada 2005 r.
Nie może mieć jednak znaczenia dla oceny dobrej lub złej wiary uczestników
czynności zdziałanych przed wydaniem tego orzeczenia. Podstawę jej, jako
13
przesłanki wyłączenia rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych określonej w art.
6 ust. 1 u.k.w.h., stanowić mogą jedynie okoliczności istniejące w chwili
dokonywania tej czynności prawnej, której rękojmia ma dotyczyć. Wiążące
ustalenia faktyczne wskazują, że nabycie użytkowania wieczystego przez Spółkę A.
miało miejsce w dniu 26 października 2004 r., a więc jeszcze przed wydaniem
postanowienia z dnia 14 października 2005 r. To samo odnosi się do oceny
istnienia złej wiary po stronie skarżącego, w chwili gdy nabywał on udział w tym
prawie od tej Spółki, umową zawartą w dniu 3 listopada 2004 r. Z tych samych
względów przy ocenie złej wiary towarzyszącej umowom z dnia 26 października
2004 r. oraz z dnia 3 listopada 2004 r. nie mogło zostać uwzględnione wyżej
wymienione postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 24 listopada 2005 r.,
oddalające wniosek o wpis trwałego zarządu na rzecz Ministerstwa Obrony
Narodowej – Stołecznego Zarządu Infrastruktury. Nie inaczej rzecz przedstawia się
odnośnie do oceny złej wiary skarżącego, w chwili gdy nabywał on udział w
użytkowaniu wieczystym spornej nieruchomości od Roberta P., umową z dnia 30
grudnia 2005 r. Funkcjonujące wówczas w obrocie prawnym postanowienia z dnia
14 października 2005 r. i z dnia 24 listopada 2005 r., również nie mogły
przemawiać za dobrą wiarą skarżącego, skoro przy zawarciu umowy z dnia
24 października 2005 r. złożył oświadczenie potwierdzające, że zna treść i
znaczenie decyzji z dnia 4 października 1980 r. Zatem Sąd drugiej instancji władny
był okoliczności tej przypisać decydujące znaczenie. Do innych wniosków nie
prowadzą także pozostałe przytoczone okoliczności, wskazujące na wiedzę
skarżącego o rzeczywistym stanie nieruchomości.
Z tych przyczyn, w oparciu o art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji, zasądzając koszty postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 § 1
w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c., art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca
2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1471,
ze zm.) oraz § 12 ust. 4 pkt 1 i § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
14