Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 kwietnia 2011 r.
II PK 273/10
Odprawa pieniężna z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) nie przysługuje (art.
11 tej ustawy) mianowanemu nauczycielowi, który rozwiązał stosunek pracy na
podstawie art. 231
§ 4 k.p.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski
(sprawozdawca), Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 kwietnia
2011 r. sprawy z powództwa Małgorzaty S. przeciwko Specjalnemu Ośrodkowi
Szkolno-Wychowawczemu prowadzonemu przez Zgromadzenie Sióstr […] w P.Z. o
odprawę pieniężną, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego w Świdnicy z dnia 21 czerwca 2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Okręgowemu w
Świdnicy.
U z a s a d n i e n i e
Małgorzata S. domagała się zasądzenia od Specjalistycznego Ośrodka
Szkolno-Wychowawczego w P.Z. 13.305 zł tytułem odprawy na podstawie art. 8
ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Sąd Rejonowy w Kłodzku wyrokiem z 11 marca 2010 r. uwzględnił powódz-
two. Sąd ustalił między innymi, że powódka od 1 września 1997 r. była zatrudniona
na stanowisku nauczycielki w Zespole Szkół Specjalnych w P.Z. - w Szkole Podsta-
wowej Specjalnej w P.Z. Uzyskała mianowanie na stanowisko nauczyciela na pod-
stawie aktu mianowania z 12 października 1984 r. w Szkole Specjalnej przy PDPS
2
„Z." w S. Decyzją Starosty Powiatu K. z 1 września 2000 r. powódce nadano awans
zawodowy nauczyciela mianowanego. Pismem z 30 czerwca 2008 r. Zespół Szkół
Specjalnych w P.Z. poinformował powódkę, że 1 września 2008 r. nastąpi przejście
dotychczasowego zakładu pracy „na Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w
P.Z.”. Wiązało się to przede wszystkim z przekazaniem przez Powiat K. zadań w za-
kresie prowadzenia Szkoły Podstawowej Specjalnej i Gimnazjum Specjalnego w
P.Z. Zgromadzeniu Sióstr […] - Prowincja W. Powódkę poinformowano, że nowy
pracodawca stanie się z mocy prawa stroną dotychczasowych stosunków pracy,
treść stosunków pracy nie ulega zmianie, a przejście zakładu spowoduje kontynua-
cję dotychczasowych stosunków z zachowaniem nabytych uprawnień. W piśmie tym
strona pozwana jako nowy pracodawca zapewniała powódkę, że regulamin wyna-
gradzania przewiduje stosowanie następujących przepisów Karty Nauczyciela (dalej
KN): formy zatrudniania nauczycieli (art. 10 KN), formy rozwiązywania stosunku
pracy (art. 20, art. 23, art. 27 KN), odprawy w związku z utratą zdolności do wyko-
nywania zawodu (art. 28 KN), zasady ustalania wynagrodzeń (art. 30 KN), zasady
ustalania prawa do dodatku stażowego (art. 33 KN), zasady przyznawania dodatków
za trudne, uciążliwe i szkodliwe warunki pracy (art. 34 KN), zasady wynagradzania
za godziny ponad wymiarowe (art. 35 KN), ustalenie terminów wypłat wynagrodzeń
(art. 39 KN), wymiar czasu pracy (art. 42 KN), zasady wypłaty nagród jubileuszo-
wych (art. 47 KN), dodatkowe wynagrodzenie roczne (art. 47 KN), zakładowy fun-
dusz świadczeń socjalnych (art. 53 KN), urlopy wypoczynkowe (art. 64 KN), odprawy
emerytalne (art. 87 KN). Jednocześnie zapewniano powódkę, że nowy pracodawca
nie rozwiąże stosunku pracy w ciągu trzech lat od dnia przejęcia, ale bezpośrednio
po przejęciu zamierza wypowiedzieć warunki pracy i płacy w zakresie: dodatku wiej-
skiego i mieszkaniowego (art. 54 KN), nagrody dyrektora (art. 49 ust. 1 pkt 1 KN),
zasiłku na zagospodarowanie (art. 61 KN), pomocy zdrowotnej (art. 72 KN), urlopów
zdrowotnych (art. 73 KN). W piśmie tym zawarto również informację, że w terminie 2
miesięcy od dnia przejścia zakładu pracy, powódka może za siedmiodniowym
uprzedzeniem rozwiązać stosunek pracy, przy czym rozwiązanie stosunku pracy w
tym trybie spowoduje skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem sto-
sunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Powyższe pismo zostało dorę-
czone powódce 2 lipca 2008 r.
Dnia 2 września 2008 r. powódka poinformowała pisemnie pozwanego, że w
związku z likwidacją z dniem 31 sierpnia 2008 r. Szkoły Podstawowej Specjalnej i
3
Gimnazjum Specjalnego w P.Z. oraz rozwiązaniem Zespołu Szkół Specjalnych w
P.Z. przez Radę Powiatu K., nie podejmie zatrudnienia z dniem 1 września 2008 r. w
Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w P.Z. Dnia 28 sierpnia 2008 r. po-
wódka otrzymała propozycję pracy w Szkole Integracyjnej w K., którą przyjęła i pod-
jęła pracę w tej Szkole. Powódka nie była zainteresowana pracą u strony pozwanej
ponieważ nie chciała pracować w szkole wyznaniowej.
Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku stwierdził przede wszystkim, że po-
wódka z dniem 1 września 2008 r. została przejęta przez stronę pozwaną i pozosta-
wała w zatrudnieniu u pozwanej do 9 września 2008 r., kiedy to doszło do rozwiąza-
nia stosunku pracy w wyniku pisma powódki z 2 września 2008 r. Strona pozwana
jako pracodawca przejmujący wstąpiła z mocy prawa stosunek pracy z powódką.
Zawiadomienie o przejściu zakładu pracy z 30 czerwca 2008 r. zawierało szereg za-
strzeżeń pozwalających na modyfikację w stosunku pracy powódki. Wyraźnie w nim
stwierdzano, że pracodawca zamierza wypowiedzieć warunki pracy i płacy już bez-
pośrednio po przejęciu w zakresie dodatku wiejskiego i mieszkaniowego, nagrody
dyrektora, zasiłku na zagospodarowanie, pomocy zdrowotnej, urlopów zdrowotnych.
Także zatrudnienie powódki było tylko czasowe - na okres trzech lat. Powódka uzy-
skała więc informację, że jej stosunek pracy ulegnie zmianie na jej niekorzyść. Sąd
uznał zatem, że skoro pracodawca przejmujący dotychczasowy zakład pracy nie
zamierzał zachować dotychczasowych warunków pracy, to należy uznać, iż warunki
zatrudnienia powódki w podmiocie przejmującym były niekorzystne dla pracownika i
jako takie stały się decydującą i wyłączną przyczyną złożenia przez powódkę
oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy za siedmiodniowym uprzedzeniem.
Oświadczenie powódki dotarło do strony pozwanej dopiero 2 września 2008 r., czyli
już po przejściu zakładu. Stroną zobowiązaną do zapłaty odprawy z art. 8 ustawy o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy jest więc
strona pozwana.
Wyrok zaskarżyła strona pozwana, podnosząc zarzut naruszenia prawa mate-
rialnego, przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Wniesiono o
zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości
oraz zasądzenie od powódki na rzecz strony pozwanej kosztów procesu za obie in-
stancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazie sprawy Sądowi
4
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postę-
powania odwoławczego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy wyrokiem z
21 czerwca 2010 r. oddalił apelację. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że przej-
ście zakładu pracy (szkoły) jest unormowane art. 231
k.p., który znajduje zastosowa-
nie w niniejszej sprawie (art. 91c ust. 1 KN). W dalszej części Sąd Okręgowy podkre-
ślił, że choć uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2009
r., III PZP 1/09 (OSNP 2011 nr 3-4, poz. 32) cechuje się dużym stopniem ogólności,
to nie wydaje się, by przeprowadzona pod jej kątem ocena sytuacji powódki miałaby
być oparta wyłącznie na czynnikach obiektywnych, bez osądu samej zainteresowa-
nej. Powódka nie ukrywała, że nie odpowiada jej praca w „szkole wyznaniowej".
Pierwszorzędne dla niej znaczenie miało to, że przynajmniej jej status będzie regu-
lowała Karta Nauczyciela w pełnym zakresie, a nie tylko wybrane jej przepisy. W tym
więc sensie przedstawione przez nowego pracodawcę propozycje były dla niej nie do
przyjęcia jako poważna zmiana warunków pracy na jej niekorzyść. Sąd podkreślił, że
pozycję tzw. szkół wyznaniowych i nauczycieli w nich zatrudnionych regulują stoso-
wne przepisy. Wynika z nich, że z uwagi na niewątpliwą ich specyfikację, nie wszyst-
kie regulacje obowiązujące w szkołach publicznych mogą być stosowane. Z tej wła-
śnie przyczyny powódka nie przyjęła propozycji zatrudnienia.
Wyrok ten w całości skargą kasacyjną zaskarżył pozwany, zarzucając naru-
szenie prawa materialnego; 1) art. 231
§ 4 k.p. oraz art. 8 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników, polegające na przyjęciu, iż zmiana praco-
dawcy w trybie art. 231
k.p. powoduje powstanie roszczenia o zapłatę odprawy z
uwagi na pogorszenie warunków pracy i płacy, z pominięciem wyjaśnienia faktycznej
przyczyny dokonanego przez powódkę rozwiązania stosunku pracy, 2) art. 8 ustawy
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn niedotyczących pracowników poprzez niezastosowanie art. 11 tej ustawy, pro-
wadzące do przyjęcia, iż nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania
przysługuje prawo do odprawy pieniężnej, pomimo wyłączenia pracowników miano-
wanych spod zakresu ustawy.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na
wystąpienie w sprawie istotnych zagadnień prawnych, które sformułowano w formie
następujących pytań: 1) czy o poważnej zmianie warunków pracy i płacy na nieko-
5
rzyść pracownika, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy na podstawie art. 231
§
4 k.p., uprawniającej do żądania przez pracownika odprawy, decyduje wyłącznie
obiektywne pogorszenie warunków pracy i płacy, czy też subiektywne odczucie pra-
cownika, 2) czy nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, który roz-
wiązał stosunek pracy na podstawie art. 231
§ 4 k.p., przysługuje odprawa pieniężna
na podstawie obowiązującej ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w szczególno-
ści wobec brzmienia art. 11 powołanej ustawy wyłączającego z jej zakresu podmio-
towego kategorię pracowników zatrudnionych na podstawie mianowania.
W opinii skarżącego w sprawie występuje również potrzeba wykładni przepi-
sów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie
sądów. Jak wskazano we wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznanie powołane w
uzasadnieniu skargi wyroki Sądu Najwyższego: z 25 maja 2000 r., I PKN 647/99
(OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 644); z 2 lutego 2001 r., I PKN 228/00 (OSNAPiUS
2002 nr 20, poz. 489); z 4 kwietnia 1995 r., I PRN 6/95 (OSNAPiUS 1995 nr 19, poz.
239) i uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2009 r., III
PZP 1/09 (OSNP 2011 nr 3-4, poz. 32) wskazują, że w sprawie występuje istotne
zagadnienie prawne.
Wskazano także na oczywistą zasadność skargi. Zdaniem pozwanego, przej-
ście zakładu pracy na innego pracodawcę, które obiektywnie nie powoduje istotnego
pogorszenia warunków pracy, nie stanowi podstawy do odprawy przewidzianej w
razie rozwiązania stosunku pracy spowodowanego przyczynami, które leżą po stro-
nie pracodawcy (art. 231
§ 4 k.p.), gdy faktyczne przyczyny rozwiązania stosunku
pracy leżą po stronie pracownika. Podniesiono także, że wyłączenie przez art. 11
ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników, pracowników zatrudnionych na podstawie
mianowania (w tym nauczycieli) nie pozwala na przyznanie powódce odprawy z art. 8
wskazanej ustawy.
Wniesiono o: 1) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie po-
wództwa w całości oraz zasądzenie od powódki kosztów postępowania, 2) uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do po-
nownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna okazała się mieć uzasadnioną podstawę. Z niespornych
okoliczności faktycznych wynikało, że powódka była zatrudniona na podstawie mia-
nowania od 12 października 1984 r. Sądy obu instancji skupiły swoją uwagę na
przejściu zakładu pracy oraz na tym, że niekorzystnej zmianie miały ulec warunki za-
trudnienia powódki. Poza zakresem rozpoznania skargi kasacyjnej pozostaje, czy
wszystkie zapowiadane zmiany byłyby zgodne z prawem.
Sąd Okręgowy uznał, że zastosowanie w sprawie znajduje uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., III PZP 1/09 (OSNP
2011 nr 3-4, poz. 32). Istotnie z uchwały tej wynika, że rozwiązanie stosunku pracy w
trybie art. 231
§ 4 k.p. nie uprawnia do nabycia odprawy pieniężnej, chyba że przy-
czyną rozwiązania stosunku pracy była poważna zmiana warunków pracy na nieko-
rzyść pracownika. Rozstrzygnięcie to należy jednak powiązać z pytaniem prawnym,
które dotyczyło uprawnienia do odprawy w razie rozwiązania umowy o pracę. Już
tylko z tego powodu nie mogłoby zostać wprost zastosowane do stosunku pracy z
mianowania.
Zasadnicze znaczenie ma jednak inna okoliczność. Otóż zgodnie z art. 11
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz.
844 ze zm.), przepisów tej ustawy nie stosuje się do pracowników zatrudnionych na
podstawie mianowania. Przepis ten wyraźnie i jednoznacznie rozstrzyga więc o tym,
że pracownikom mianowanym nie przysługuje prawo do odprawy z art. 8 tej ustawy.
Bez znaczenia pozostają zatem uwzględnione przez Sąd Okręgowy zagadnienia
związane z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę. Z powyższych wzglę-
dów zasadny był zarzut naruszenia art. 8 ustawy, a skarga okazała się być oczywi-
ście uzasadniona.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.
========================================