Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 397/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Marcina B., Joanny B.,
Justyny B. i Marcina Michała B.
przeciwko Miastu Stołecznemu Warszawa
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 maja 2011 r.,
dwóch skarg kasacyjnych powodów od wyroku
Sądu Okręgowego
z dnia 30 grudnia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 15 grudnia 2009 r. 2009 r. Sąd Rejonowy ustalił, że opłata z
tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w W. przy ul. P. i K.,
stanowiąca działkę nr 33 z obrębu [...] o powierzchni 21 507 m2
, wynosi 3%
wartości gruntu i orzekł o kosztach procesu.
Sąd ustalił, że dnia 8 lutego 1988 r. Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy
1939-1945” zwróciła się do Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawa o oddanie
jej w użytkowanie wieczyste terenu i zabytkowych obiektów części Gazowni
Warszawskiej w celu ratowania zabytkowych obiektów i przygotowania wystawy w
związku z przypadającą w 1989 r. rocznicą obchodów pięćdziesięciolecia
hitlerowskiej napaści na Polskę. Prezydent Miasta zaakceptował wniosek Fundacji i
przyrzekł, że opłata z tytułu użytkowania wieczystego – ze względu na szczególny
cel realizowany przez Fundację – zostanie ustalona według najniższej stawki.
Dnia 28 grudnia 1989 r. została wydana decyzja o oddaniu wymienionej
Fundacji nieruchomości Skarbu Państwa położonej w W. przy ul. P.[…],
stanowiącej działkę ewidencyjną nr 33 z obrębu [...] o powierzchni 21 507 m2
, w
użytkowanie wieczyste z przeznaczeniem na adaptację i modernizację obiektów
zabytkowych części Gazowni Warszawskiej. Zgodnie z ogólnym planem
zagospodarowania miasta oddana w użytkowanie wieczyste nieruchomość była
przeznaczona pod urządzenia gazownictwa. Opłata z tytułu użytkowania
wieczystego została ustalona według stawki wynoszącej 3% ceny gruntu i
podlegała obniżeniu o 50% ze względu na wpisanie budynków do rejestru
zabytków. Wspomniana decyzja stała się podstawą zawarcia w dniu 4 kwietnia
1991 r. notarialnej umowy o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste i sprzedaży
budynków. Opłata z tytułu użytkowania wieczystego została ustalona w wysokości
4 486 834 zł.
Notarialną umową z dnia 2 listopada 1996 r. Fundacja zbyła powodom prawo
użytkowania wieczystego gruntu wraz z prawem własności budynków. W umowie
powodowie wyraził zgodę na urządzenie wystawy „Warszawa Walczy 1939-1945”.
3
Uchwałą z dnia 2 listopada 2000 r. Miasto Stołeczne Warszawa
wypowiedziało wysokość dotychczasowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego z powodu wzrostu wartości nieruchomości gruntowej.
W wypowiedzeniu została zaproponowana od dnia 1 stycznia 2001 r. opłata roczna
stanowiąca 3% ceny gruntu, w wysokości 78 070, 41 zł. Powodowie w piśmie
z dnia 28 maja 2002 r. zażądali stwierdzenia nieważności decyzji ustalającej
wysokość opłat z tytułu użytkowania wieczystego za lata 1997-2002.
W dniu 19 marca 2003 r. powodowie wyrazili gotowość użyczenia Miastu
Stołecznemu Warszawa oddanej w użytkowanie wieczyste nieruchomości w celu
zrealizowania Panoramy Powstania Warszawskiego według projektu Andrzeja
Wajdy.
Dnia 26 lutego 2004 r. powodowie wnieśli o ustalenie nowej stawki
procentowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego w wysokości 0,3%
ceny gruntu, ze skutkiem o dnia 1 stycznia 1999 r. Jako podstawę prawną żądania
wskazali art. 72 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.; dalej –
„u.g.n.”), przewidujący taką stawkę procentową opłaty za nieruchomości gruntowe
przeznaczone na niezarobkową działalność kulturalną, oświatową i wychowawczą.
Dotychczasowa stawka procentowa opłaty, oparta na art. 40 ustawy z dnia
29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (tekst
jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 91, poz. 127; dalej – „u.g.g.w.”), przestała bowiem
obowiązywać na skutek uchylenia ustawy (art. 241 u.g.n.).
Pismem z dnia 29 października 2004 r. Prezydent Miasta Stołecznego
Warszawa odmówił zmiany stawki procentowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego. Uznał, że w dalszym ciągu obowiązuje stawka określona w decyzji
z dnia 28 lutego 1989 r. Wprawdzie nowe stawki stosuje się także do
nieruchomości oddanych w użytkowanie wieczyste przed dniem 1 stycznia 1998 r.,
jednakże z wyjątkiem nieruchomości, dla których stawki zostały ustalone
w wysokości powyżej 3%.
Powodowie złożyli wniosek do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w
którym zakwestionowali zasadność odmowy zmiany stawki procentowej opłaty.
4
Orzeczeniem z dnia 20 czerwca 2007 r. Kolegium oddaliło wniosek. Uznało, że nie
ma podstaw do ustalenia stawki opłaty w wysokości 0,3% ceny gruntu, ponieważ
nie nastąpiła trwała zamiana celu, na który nieruchomość została oddana w
użytkowanie wieczyste.
Od orzeczenia Kolegium powodowie wnieśli sprzeciw, w którym zarzucili, że
zachodzą przewidziane w art. 72 ust. 3 pkt 3 u.g.n. przesłanki uzasadniające
zmianę stawki procentowej opłaty. Nieruchomość gruntowa jest bowiem
przeznaczona na działalność kulturalną i oświatową, mimo że z powodów leżących
po stronie Miasta Stołecznego nie zdołano zrealizować wystawy „Warszawa
Walczy 1939-1945”.
Sąd Rejonowy uznał, że oddana w użytkowanie nieruchomość nie jest
przeznaczona na niezarobkową działalność kulturalną, oświatową czy
wychowawczą, o której mowa w art. 72 ust. pkt 3 u.g.n., nie ma więc podstaw do
obniżenia stawki procentowej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego z 3% do
0,3% ceny gruntu. Przeznaczenie nieruchomości oddanej Fundacji w użytkowanie
wieczyste określono w decyzji z dnia 28 grudnia 1989 r. Należną opłatę z tytułu
użytkowania wieczystego określono zaś według wówczas obowiązującego art. 46
ust. 3 u.g.g.w. w wysokości 3% ceny gruntu. Zdaniem Sądu zmiany
dotychczasowej stawki procentowej opłaty nie uzasadnia art. 73 ust. 2 u.g.n.,
ponieważ nie zachodzi przesłanka w postaci trwałej zmiany sposobu korzystania
z nieruchomości, powodująca zmianę celu, na który nieruchomość została oddana.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił apelację powodów,
podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
Powodowie w terminie przewidzianym w art. 3985
§ 1 k.p.c. wnieśli dwie
skargi kasacyjne. W skardze z dnia 4 maja 2010 r., opartej na pierwszej podstawie
kasacyjnej, pełnomocnik powodów zarzucił naruszenie art. 73 ust. 2, 72 ust. 3 pkt 3
i 221 ust. 1 u.g.n. W drugiej skardze kasacyjnej, przytaczając art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2
k.p.c., pełnomocnik powodów zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 73
ust. 2 w związku z art. 72 ust. 3 pkt 3 u.g.n. Powołując się na tę podstawy
pełnomocnicy powodów wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co
5
do istoty sprawy zgodnie z żądaniem pozwu albo o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało wyjaśnione, że od tego samego
orzeczenia strona może wnieść skutecznie tylko jedną skargę kasacyjną. Kolejne
nazwane również skargą kasacyjną pismo, wniesione z zachowaniem terminu
przewidzianego w art. 3985
§ 1 k.p.c., stanowi więc uzupełnienie podstaw lub
zarzutów skargi kasacyjnej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
4 listopada 2010 r., IV CZ 85/10, niepubl.). Stanowisko to jest podzielane
w piśmiennictwie. Zatem drugą skargę kasacyjną powodów należało potraktować
jako pismo procesowe będące uzupełnieniem skargi kasacyjnej z dnia 4 maja
2010 r.
Zgodnie z art. 72 ust. 1 u.g.n., wysokość rocznej opłaty za użytkowanie
wieczyste jest funkcją – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 maja
2008 r., V CSK 569/07 (OSNC-ZD 2009, nr 1, poz. 10) – dwóch czynników:
wartości nieruchomości określonej zgodnie art. 67 u.g.n. i stawki procentowej
ustalonej w art. 72 ust. 3 u.g.n. Oba te czynniki są zmienne. O zmiennym
charakterze wartości nieruchomości decyduje przede wszystkim sytuacja rynkowa,
która może usprawiedliwiać wszczęcie przez każdą ze stron procedury tzw.
aktualizacji tej wartości (art. 77 i następne u.g.n.). Zmiany stawki procentowej mogą
być następstwem trwałej zmiany sposobu korzystania z nieruchomości albo
ustawowej korekty dotychczasowych stawek. Tryb zmiany stawki procentowej
ustawodawca uregulował w art. 73 ust. 2 i w art. 221 u.g.n. Pierwszy z nich stosuje
się w sytuacji, w której po oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste nastąpi
trwała zmiana sposobu korzystania z nieruchomości, powodująca zmianę celu, na
który nieruchomość została oddana we wspomniane użytkowanie. Stosownie do
zdania drugiego art. 73 ust. 2 u.g.n., przy dokonywaniu zmiany stawki procentowej
stosuje się tryb postępowania określony w art. 78-81 u.g.n. Z kolei art. 221 ust. 1
u.g.n. w pierwotnym brzmieniu stanowił, że przepisy art. 72 ust. 3 u.g.n. stosuje się
odpowiednio do nieruchomości gruntowych oddanych w użytkowanie wieczyste
przed wejściem w życie niniejszej ustawy i zobowiązywał właściwe organy do
6
dokonania w terminie roku od wejścia w życie ustawy zmiany wysokości
dotychczasowych stawek, przy zastosowaniu trybu określonego w art. 78-81 u.g.n.
Był to więc typowy przepis przejściowy, mający na celu dostosowanie
dotychczasowych stawek procentowych opłat rocznych do stawek wprowadzonych
nową ustawą. Z dniem 15 lutego 2000 r. przepis ten uległ zmianie na skutek
wejścia w życie ustawy z dnia 7 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o gospodarce
nieruchomościami oraz innych ustaw (Dz. U. Nr 6, poz. 70). Obecnie stanowi on, że
przepisy art. 72 ust. 3 stosuje się odpowiednio do nieruchomości gruntowych
oddanych w wieczyste użytkowanie przed dniem 1 stycznia 1998 r., z wyjątkiem
nieruchomości, dla których stawki procentowe opłat rocznych zostały ustalone
w wysokości powyżej 3%. Stanowi on również, że zmiany stawek procentowych
opłat rocznych dokonują właściwe organy, stosując tryb postępowania określony
w art. 78-81 u.g.n. Najbardziej rzucająca się w oczy zmiana polegała na
wyeliminowaniu terminu rocznego, w którym miały zostać dostosowane stawki
dotychczasowe do stawek wprowadzonych nową ustawą. W ten sposób przepis ten
utracił swoją pierwotną funkcję przepisu przejściowego, dostosowawczego, a stał
się przepisem o charakterze uniwersalnym. Z tego stwierdzenia – co podkreślił Sąd
Najwyższy w przytoczonym wyroku – płyną dwa wnioski. Pierwszy, że norma ta
stanowi podstawę prawną do zmiany stawki procentowej obowiązującej przez
wejściem w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami (1 stycznia 1998 r.).
Drugi – przy zastosowaniu rozumowania a maiori ad minus – że tym bardziej
stanowi on podstawę prawną także do późniejszych zmian stawek procentowych
opłat rocznych wprowadzonych mocą ustawy.
Z okoliczności sprawy wynika, że powodowie domagali się zmiany stawki
procentowej opłaty rocznej na podstawie art. 221 ust. 1 u.g.n. i ustalenia jej
w wysokości – zamiast 3% – 0,3% ceny nieruchomości (wniosek powodów z dnia
26 lutego 2004 r.). Ustawa o gospodarce nieruchomościami wprowadziła bowiem
nieznaną w chwili oddawania nieruchomości w użytkowanie wieczyste stawkę
procentową, wynoszącą 0,3% ceny nieruchomości, za nieruchomości gruntowe
oddane – co zdaniem skarżących dotyczy ich nieruchomości – m.in. na
niezarobkową działalność kulturalną, oświatowa i wychowawczą (art. 72 ust. 3 pkt 3
u.g.n. Z zawartego w art. 221 ust. 1 u.g.n. odesłania do art. 72 ust. 3 u.g.n. wynika,
7
że ustalenie stawki procentowej we wspomnianej wysokości zależy od celu
określonego w umowie o oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste.
Tymczasem Sąd, oceniając zasadność powództwa – co trafnie zarzucono
w skardze kasacyjnej – skoncentrował się przede wszystkim na badaniu, czy po
oddaniu nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste nastąpiła trwała zmiana
sposobu korzystania z nieruchomości, powodująca zmianę celu, na jaki
nieruchomość została oddana. Ta okoliczność stanowi zaś – co uszło uwagi Sądu –
przesłankę zmiany stawki procentowej opłaty rocznej na podstawie art. 73 ust. 2
u.g.n., a nie – art. 221 § 1 u.g.n. Wykluczając możliwość zmiany stawki procentowej
opłaty rocznej z powodu ustawowej zmiany dotychczasowych stawek, Sąd
odwoławczy poprzestał na zaaprobowaniu stwierdzenia, że zmiana stawki
procentowej na podstawie art. 221 ust. 1 u.g.n. nie dotyczy nieruchomości, dla
których stawki procentowe opłat rocznych zostały ustalone w wysokości powyżej
3%. Jednakże ta przesłanka nie dotyczy, co trafnie zarzucono w skardze
kasacyjnej, nieruchomości będącej w użytkowaniu wieczystym powodów, albowiem
dotychczasowa stawka procentowa opłaty rocznej została określona w wysokości
równej 3% ceny, a nie wyższej. Niezbędne było zatem jednoznaczne ustalenie –
czego nie ma w sprawie – czy ze względu na określony w umowie cel oddania
nieruchomości w użytkowanie wieczyste, a nie z powodu jego trwałej zmiany po
oddaniu nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste, są podstawy do
zmiany dotychczasowej stawki procentowej. Wprawdzie trwała zmiana celu
oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste może stanowić – zgodnie z art.
221 ust. 3 u.g.n. – podstawę zmiany stawki procentowej opłaty rocznej, ale jedynie
wówczas, gdy przy oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste nie został
określony cel, na który nieruchomość została oddana. Tymczasem w sprawie
żadna ze stron nie twierdzi, aby taką sytuacja zachodziła. Ewentualną kontrowersję
między stronami co do rozumienia określonego w umowie celu oddania
nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste pozwoli natomiast rozstrzygnąć
wykładnia umowy. Zarzut naruszenia art. 221 ust. 1 u.g.n. przez jego
niezastosowanie i art. 73 ust. 2 u.g.n. przez jego zastosowanie należało uznać za
uzasadniony.
8
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.).