Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 486/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Mariusza K.
przeciwko Dawidowi K.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku
Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 stycznia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 5 października 2009 r. Sąd Okręgowy pozbawił
wykonalności tytuł wykonawczy, tj. zawartą przed Sądem Rejonowym ugodę z dnia
9 sierpnia 2002 r., zaopatrzoną w klauzulę wykonalności w części dotyczącej
obowiązku płacenia do 10 dnia każdego miesiąca alimentów w okresie od dnia 1
lipca 2002 r. do 1 lutego 2007 r., z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.
Sąd ustalił, że pozwany jest synem powoda z małżeństwa z Anną K.,
rozwiązanego przez rozwód wyrokiem Sąd Okręgowego z dnia 10 maja 2007 r. W
toku wszczętego w czasie trwania tego małżeństwa przez małoletniego wówczas
pozwanego przeciwko powodowi procesu o alimenty, dnia 9 sierpnia 2002 r.
została zawarta ugoda, w której powód zobowiązał się płacić na rzecz syna 1500 zł
alimentów miesięcznie. Od zawarcia ugody do stycznia 2007 r. powód mieszkał, z
wyjątkiem trzymiesięcznego okresu w 2003 r., razem z żoną i synem; prowadzili w
tym czasie wspólne gospodarstwo domowe, powód czynnie uczestniczył w
wychowaniu syna. Koszty utrzymania rodziny były pokrywane z dochodów
uzyskiwanych przez powoda z jego działalności gospodarczej. Anna K. korzystała
zarówno z pieniędzy znajdujących się w kasie sklepu powoda, jak i zgromadzonych
na koncie. W tajemnicy przed powodem pomocy finansowej i rzeczowej rodzinie
udzielał ojciec Anny K. Anna K., która wcześniej pomagała powodowi w
prowadzeniu działalności gospodarczej, w grudniu 2006 r. podjęła pracę
zarobkową. Powód ze wspólnie zajmowanego mieszkania wyprowadził się w lutym
2007 r. Dnia 16 listopada 2007 r. pozwany złożył wniosek o egzekucję zaległych
alimentów w kwocie 91 000 zł z ustawowymi odsetkami.
Sąd Okręgowy uznał, że powód w okresie od 1 lipca 2002 r. do lutego
2007 r., mieszkając z rodziną i łożąc na jej utrzymanie, a także podejmując osobiste
starania o wychowanie syna, spełnił spoczywający na mim obowiązek
alimentacyjny. Pozwany w tym czasie pozostawał na utrzymaniu powoda, ponieważ
jego matka nie posiadała wówczas własnego źródła dochodu. Pomoc dziadka
pozwanego ograniczała się do drobnych kwot. Zdaniem Sądu określony w ugodzie
obowiązek alimentacyjny powoda wobec pozwanego wygasł na skutek jego
3
spełnienia. Uzasadnione jest zatem pozbawienie tytułu wykonawczego
wykonalności na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego,
podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik pozwanego
zarzucił naruszenie art. 138 k.r.o., art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., art. 133 § 1 w związku
z art. 135 k.r.o. i art. 6 k.c. Powołując się na te podstawy, wniósł o uchylenie
wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania bądź o uchylenie wymienionych wyroków i oddalenie
powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 138 k.r.o. przez jego niezastosowanie i art. 840 § 1
pkt 2 k.p.c. przez jego zastosowanie został oparty – jak wynika ze skargi kasacyjnej
– na przekonaniu, że drugi z przytoczonych przepisów nie może mieć nigdy
zastosowania w sprawie, której przedmiotem jest obowiązek płacenia alimentów
zasądzonych prawomocnym wyrokiem albo ustalonych w ugodzie sądowej,
albowiem dłużnikowi alimentacyjnemu przysługuje wówczas tylko powództwo
przewidziane w art. 138 k.r.o., a nie oparte na art. 840 k.p.c. Tymczasem
dłużnikowi alimentacyjnemu przysługuje – co wynika zarówno z literatury, jak
i z orzecznictwa, w tym z uzasadnień orzeczeń przytoczonych w skardze
kasacyjnej – bądź jedno, bądź drugie powództwo, zależnie od przesłanek, na jakich
opiera się dochodzone roszczenie. Jeżeli dłużnik powołuje się na zmianę
stosunków, polegającą na obniżeniu jego możliwości zarobkowych i majątkowych
lub zmniejszeniu się potrzeb uprawnionego do alimentów, to przysługuje mu
powództwo oparte na art. 138 k.r.o. Jeżeli natomiast twierdzi, że po powstaniu
tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie na skutek którego zobowiązanie wygasło
albo nie może być egzekwowane (np. świadczenia alimentacyjne zostały spełnione
albo roszczenie alimentacyjne uległo przedawnieniu), to wówczas właściwą drogą
jest powództwo przewidziane w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. (por. uchwałę Izby Cywilnej
i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86,
OSNC 1988, nr 4, poz. 42 i uchwały Sądy Najwyższego: z dnia 27 listopada
4
1980 r., III CZP 60/80, OSNC 1981, nr 6, poz. 97, i z dnia 16 kwietnia 1991 r.,
III CZP 24/91, OSNC 1992, nr 2, poz. 21).
Powództwo przewidziane w art. 138 k.r.o. zmierza – jak wyjaśnił Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 14 stycznia 1972 r., III CRN 446/71 (OSNC 1972, nr 6,
poz. 120) – do usunięcia prawomocności ustaleń w zakresie wysokości świadczeń
lub czasu ich trwania oraz do nowego uregulowania zakresu obowiązku dłużnika
z powodu zmiany stosunków wskazanych w art. 133-135 k.r.o. Powództwo
opozycyjne nie narusza natomiast prawomocności wyroku. Przedmiotem tego
powództwa nie jest zmiana, lecz pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
z powodów określonych w art. 840 k.p.c. Powództwo to jest procesową formą
obrony dłużnika, zwalczającego wykonalność prawomocnego wyroku albo ugody.
W sprawie, w której zapadł zaskarżony wyrok, powód domagał się
pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w oznaczonym zakresie z powodu
wygaśnięcia zobowiązania wskutek wykonania obowiązku alimentacyjnego, a nie
zmiany obowiązku alimentacyjnego z przyczyn wskazanych w art. 133-135 k.r.o.
Sąd Apelacyjny zatem prawidłowo – wbrew zarzutowi skarżącemu – oparł
rozstrzygnięcie na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. To oznacza, że zarzut wydania
zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 138 i art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., w sposób
wskazany w skardze kasacyjnej, należało uznać za nieuzasadniony.
W konsekwencji nie mógł odnieść zamierzonego przez skarżącego skutku również
zarzut naruszenia art. 133 w związku z art. 135 k.r.o. i art. 6 k.c., ponieważ
określone w tych przepisach przesłanki, a także obciążający dłużnika
alimentacyjnego obowiązek ich wykazania, dotyczą powództwa opartego na art.
138 k.r.o., a nie powództwa opozycyjnego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39814
k.p.c.).
jz