Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 621/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Bogumiły G.-F. i Jana F.
przeciwko H. Asekuracja Towarzystwu Ubezpieczeń S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej powództwa
o zadośćuczynienie i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego; dalej
idącą skargę kasacyjną oddala.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 18 lutego 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów
Bogumiły G. – F. i Jana F. od wyroku Sądu Okręgowego w R., którym oddalono ich
powództwo przeciwko stronie pozwanej H. Asekuracja Towarzystwo Ubezpieczeń
S.A. w W. o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia. Sąd Apelacyjny uznał, że
dochodzone roszczenia wynikające z faktu śmierci córki powodów w wypadku
komunikacyjnym nie są uzasadnione zarówno z punktu widzenia art. 446 § 3 k.c.,
jak i art. 448 k.c. Zgon córki powodów nastąpił w dniu 28 kwietnia 2005 r.
Powodowie od wskazanego wyroku złożyli skargę kasacyjną, w której
zarzucili naruszenie:
- art. 23 i 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. przez błędną wykładnię tych
przepisów, polegającą na przyjęciu, że roszczenie o zapłatę
zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych nie przysługuje
najbliższym członkom rodziny zmarłego, lecz jedynie samemu
poszkodowanemu;
- 446 § 3 k.c. przez jego błędną wykładnię, polegającą na sprowadzeniu
pojęcia „znacznego pogorszenia sytuacji życiowej” jedynie do bezpośrednich
następstw zdarzenia sprawczego.
Powołując wskazane podstawy skarżący, wnieśli o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu ewentualnie Sądowi Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje częściowo na uwzględnienie.
Nie można odmówić racji skarżącym powołującym się na naruszenie przez
Sąd drugiej instancji art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. w zakresie, w jakim
dochodzili zasądzenia zadośćuczynienia z tytułu naruszenia ich dóbr osobistych na
skutek śmierci córki w wypadku komunikacyjnym. Sąd drugiej instancji powołując
się na doktrynę, zajął stanowisko, że roszczenie takie na gruncie art. 448 k.c.
powodom nie przysługuje, gdyż nie są oni osobami poszkodowanymi czynem
3
niedozwolonym. Sąd wskazał również, że wykładnia ta jest - jego zdaniem -
uzasadniona również i z tego względu, iż z dniem 3 sierpnia 2008 r. wszedł w życie
art. 446 § 4 k.c. – na mocy ustawy nowelizacyjnej z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie
ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 116, poz. 731), który stworzył prawną
możliwość przyznawania najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiedniej
sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w związku ze
śmiercią osoby najbliższej.
Poglądu Sądu Apelacyjnego nie sposób jednak podzielić. Sąd Najwyższy
orzekający w tym składzie akceptuje bowiem stanowisko wyrażone w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10 (Biul. SN z 2010,
nr 10, poz. 11), w której przyjęto, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego
przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c.
zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek
deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r. W uchwale tej
wyjaśniono, że więzi rodzinne mogą być uznane za dobro osobiste podlegające
ochronie na gruncie art. 23 i 24 k.c. Dobro to może być więc naruszone przez
spowodowanie śmierci osoby najbliższej. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę podziela także pogląd wyrażony w tejże uchwale,
że przeciwnego argumentu nie może stanowić sam fakt wprowadzenia przez
ustawodawcę, od dnia 3 sierpnia 2008 r., uprawnienia sądu do zasądzenia
odpowiedniej sumy pieniężnej za doznana krzywdę. Wprowadzenie art. 446 § 4
k.c. doprowadziło bowiem jedynie do zmiany w sposobie realizacji tego roszczenia
przez skonkretyzowanie osób uprawnionych do jego dochodzenia oraz przesłanek
jego stosowania.
Z przedstawionych względów zaskarżony wyrok w tym zakresie nie mógł się
ostać i podlegał uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania,
Za niezasadny natomiast trzeba uznać zarzut naruszenia art. 446 § 3 k.c.
Należy zgodzić się za skarżącymi, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego
podkreśla się, iż odszkodowanie, które sąd może zasądzić na podstawie art. 446
§ 3 k.c. zmierza do naprawienia nie tylko uszczerbku o charakterze majątkowym,
lecz pozostaje w ścisłym związku z elementem niemajątkowym. Z tego względu
4
w ramach ustalania rozmiaru szkody uwzględnia się takie czynniki niewymierne jak
utrata oczekiwanego wparcia na przyszłość (nie tylko materialnego), cierpienie
związane z utratą osoby bliskiej i osłabienie aktywności życiowej oraz motywacji do
przezwyciężania trudności życia codziennego, pogorszenie stanu zdrowia
w następstwie cierpienia i poczucia krzywdy z powodu utraty dziecka (zob.
przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2010, IV CSK 170/10,
niepubl.). Nie zmienia to jednak zasadniczego faktu, że zarówno uszczerbek
materialny, jak i niematerialny muszą łącznie doprowadzić do szkody w postaci
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej poszkodowanych. Tymczasem z ustaleń
faktycznych Sądu drugiej instancji, wiążących wszak Sąd Najwyższy przy
rozpoznawaniu skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 2 k.p.c.), wynika, że do takiego
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów nie doszło. Sytuacja materialna
powodów – na skutek śmierci córki nie uległa zmianie, gdyż nadal prowadzą oni
przedsiębiorstwo, którego rentowność nie tylko się nie obniżyła się, lecz przeciwnie,
nawet wzrosła. Powodowie nie mogli także realnie spodziewać się, że córka –
ze względu na swój zawód (nauczycielka) - przejmie po nich prowadzoną
działalność gospodarczą. Pogorszenie sytuacji życiowej zauważalne jest jednak
w aspekcie niematerialnym, gdyż powodowie mogli liczyć na opiekę córki
w przyszłości. Uwzględniając wypłacone z tego tytułu odszkodowanie w wysokości
po 17.000 zł na każdego z powodów oraz zasądzone wyrokiem karnym w postaci
nawiązek kwoty po 10.000 zł, Sąd Najwyższy podzielił pogląd Sądu Apelacyjnego,
że nie można mówić o nadmiernym pogorszeniu sytuacji życiowej uzasadniającym
przyznanie powodom dalej idącego odszkodowania. W tym zakresie zatem skarga
podlegała oddaleniu.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39814
i art. 39815
§ 1 k.p.c.).