Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 8/11
POSTANOWIENIE
Dnia 12 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa B. B.
przeciwko PKS SA w S.
o przywrócenie do pracy na poprzednie warunki pracy i płacy i wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 maja 2011 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w O.
z dnia 18 stycznia 2011 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. wyrokiem z
dnia 18 stycznia 2011 r. oddalił apelację pozwanego P.K.S. S.A. w S. od wyroku
Sądu Rejonowego – Sądu Pracy w E. z dnia 25 października 2010 r. i zasądziła od
pozwanego na rzecz powoda B. B. kwotę 60 złotych tytułem zwrotu kosztów
procesu za instancję odwoławczą.
W uzasadnieniu orzeczenia o kosztach procesu wskazano, iż rozstrzygnięcie
oparte zostało na przepisach art. 98 k.p.c. oraz § 11 ust. 1 pkt 1 w związku z § 12
2
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). Spór w przedmiotowej
sprawie obejmował bowiem kwestię przywrócenia powoda do pracy u pozwanego,
a nie wysokość wynagrodzenia za czas pozostawania bez zatrudnienia. Nie ma
zatem podstaw do zastosowania w niniejszym przypadku przepisu § 11 ust. 1 pkt 2
powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, skoro zasądzone
wynagrodzenie za pracę uzależnione jest od podjęcia przez powoda pracy i ma
akcesoryjny charakter. Nadto w sprawie o przywrócenie do pracy pracownika
objętego szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku zatrudnienia, gdy
rozwiązanie to następuje bez wymaganej zgody organizacji związkowej, nakład
pracy pełnomocnika strony jest mniejszy niż w sprawie o przywrócenie do pracy
innych osób, niepodlegających takiej ochronie, a uprawnionych do wynagrodzenia
za czas pozostawania bez pracy nie dłuższy niż za trzy miesiące.
Zażalenie na powyższe postanowienia złożył powód, zarzucając
zaskarżonemu orzeczeniu błędną wykładnię § 11 ust. 1 pkt 1 i 2 w związku z § 4
ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) poprzez przyjęcie, że w
sprawie o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez
zatrudnienia stronie wygrywającej spór przysługuje zwrot kosztów zastępstwa
procesowego tylko w oparciu o przepis § 11 ust. 1 pkt 1 cytowanego
rozporządzenia. Żalący się wniósł o uchylenie przedmiotowego postanowienia i
zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 960 złotych tytułem zwrotu
kosztów procesu za drugą instancję lub o uchylenie orzeczenia i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, przy czym w każdym
przypadki z zasądzeniem na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego,
w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Żalący się podniósł, iż przedmiotem niniejszego sporu była kwestia
przywrócenia powoda do pracy u pozwanego na dotychczasowe warunki pracy i
3
płacy oraz zasądzenia wynagrodzenia za czas pozostawania bez zatrudnienia. Oba
roszczenia mają samodzielny charakter i mogą być dochodzone przez stronę
równolegle. Jednocześnie nie są to roszczenia tożsame rodzajowo, chociaż oba
mają majątkowy wymiar. W sytuacji, gdy dochodzi do kumulacji różnych rodzajów
spraw, należne od każdej z nich stawki minimalne wynagrodzenia pełnomocnika
strony podlegają zsumowaniu. W konsekwencji przysługujące w niniejszym
przypadku wynagrodzenie radcy prawnego odpowiadać powinno sumie stawek
minimalnych przewidzianych w § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Rację ma żalący się zauważając, że roszczenia o przywrócenie do pracy oraz
o zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy - mimo
akcesoryjnego i warunkowego charakteru tego ostatniego - mają samodzielny byt i
mogą być dochodzone równolegle w tym samym bądź odrębnych procesach.
Mimo to niesłuszną jest teza o przysługiwaniu stronie wygrywającej spór
wynagrodzenia z tytułu zastępstwa procesowego z uwzględnieniem stawek
minimalnych obliczonych oddzielnie dla każdej z dochodzonych łącznie pretensji
pozwu.
Analizę trafności zaskarżonego postanowienia wypada rozpocząć od
przypomnienia, że już w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia
1967 r. w sprawie opał za czynności zespołów adwokackich ( Dz. U. Nr 48, poz.
241 ze zm.) w § 10 ust. 1 wprowadzono zasadę, że w sprawach cywilnych
majątkowych podstawą obliczenia opłaty na rzecz zespołu jest wartość przedmiotu
sprawy, a w postępowaniu egzekucyjnym - wartość egzekwowanego roszczenia,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Natomiast w § 15 pkt 5
rozporządzenia przewidziano opłatę stałą w sprawach o przywrócenie lub
dopuszczenie do pracy. Akt ten obowiązywał również po wejściu w życie z dniem 1
stycznia 1975 r. ustawy z dnia 26 czerwca 1974 – Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24,
poz. 141). Pod rządami Kodeksu pracy, poczynając od rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 1980 r. w sprawie opał za czynności zespołów
4
adwokackich ( Dz. U. Nr 28, poz. 131), którego § 17 ust. 1 pkt 1 i 2 stanowił, że w
postępowaniu przed okręgowymi sądami pracy i ubezpieczeń społecznych
wynagrodzenie na rzecz zespołu wynosi w sprawach o nawiązanie umowy o prace,
o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, o przywrócenie do
pracy lub o ustalenie sposobu ustania stosunku pracy – od 300 do 400 złotych, zaś
w sprawach o wynagrodzenie lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt4 ( a
właściwie – wymienione w pkt5 odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej) – 75% stawki obliczonej od wartości wynagrodzenia lub
odszkodowania będącego przedmiotem sporu, wszystkie kolejne akty prawne
normujące tę problematykę zawierały podobne przepisy. Taka regulacja zawarta
była w § 17 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31
grudnia 1981 r. w sprawie opłat za czynności zespołów adwokackich ( Dz. U. z
1982r. Nr 1, poz. 9); § 19 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 10 października 1985 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w
postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości ( Dz. U. Nr 51, poz. 166);
§18 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1988 r.
sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru
sprawiedliwości (Dz. U. Nr 25, poz. 180); § 18 ust. 1 pkt1 i 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 1989 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości
(Dz. U. Nr 57, poz. 343); § 18 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 1991 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości ( Dz. U. Nr 17, poz. 76);
§17 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992
r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami
wymiaru sprawiedliwości (Dz. U. Nr 48, poz. 220); oraz § 14 ust. 1 pkt 1 i 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 154,
poz. 1013). To ostatnie rozporządzenie zostało uznane wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 29 maja 2002 r., P 1/01 (Dz. U. Nr 78, poz. 717) za
niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, aczkolwiek nie z
uwagi na swoje uregulowania, lecz na niezgodność z powołanym przepisem
5
Konstytucji upoważnienia ustawowego, na podstawie którego zostało ono wydane,
polegającą na nieokreśleniu wytycznych dotyczących treści rozporządzenia.
Również obecnie obowiązujące akty prawne regulujące tę problematykę,
ujmują ją w identyczny sposób. Stosownie do treści § 12 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze
zm., dalej zwanego rozporządzeniem), w sprawach ze stosunku pracy o
nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne,
przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy stawka
minimalna wynosi 60 złotych, zaś zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia, w
sprawach z zakresu prawa pracy o wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie
inne niż wymienione w pkt4 stawka minimalna wynosi 75% stawki obliczonej na
podstawie § 6 od wartości wynagrodzenia lub odszkodowania będącego
przedmiotem sprawy. Stawki minimalne w takiej wysokości przysługują także
radcom prawnym na podstawie § 11 ust. 1 pkt 1i 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 29 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).
Trzeba zauważyć, że mimo wejścia w życie Kodeksu pracy i wyraźnego
określenia w art. 45 § 1 oraz art. 56 § 1 a także art. 56 § 1 w związku z art. 67 tego
aktu pretensji przysługujących pracownikowi w razie nieuzasadnionego lub
dokonanego z naruszeniem obowiązujących przepisów wypowiedzenia bądź
rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę albo naruszenia przez pracodawcę
przepisów o wygaśnięciu umowy, wśród roszczeń z tytułu ustania stosunku pracy, z
których dochodzeniem połączono - w powołanych wyżej rozporządzeniach Ministra
Sprawiedliwości - stawkę minimalną opłat za czynności adwokackie i radcowskie w
stałej wysokości wymienia się tylko roszczenie o uznanie wypowiedzenia umowy o
pracę za bezskuteczne i przywrócenie do pracy. Jednocześnie w zamieszczonych
we wspomnianych rozporządzeniach katalogach spraw z zakresu prawa pracy
uprawniających do stałej stawki opłat za czynności profesjonalnych
6
pełnomocników konsekwentnie pomijano i pomija się sprawy o odszkodowanie
(chociaż przepisy Kodeksu pracy wymieniają to roszczenie wśród roszczeń z tytułu
wadliwego rozwiązania stosunku pracy) i rezygnuje się z użycia jednego, szerszego
określenia „spraw o roszczenia z tytułu ustania stosunku pracy”. Cytowane
przepisy rozporządzeń łączą natomiast w jednej grupie roszczenia o uznanie za
bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę i o przywrócenie do pracy oraz
ustalenie sposobu ustania stosunku pracy z żądaniem nawiązanie stosunku pracy.
Wszystkie te sprawy są sprawami majątkowymi, lecz – w przeciwieństwie do
odszkodowania – niepieniężnymi, a ich wspólnym mianownikiem jest to, że dotyczą
istnienia, bytu stosunku pracy, podczas gdy roszczenie o odszkodowanie jest
zamiennikiem roszczeń skierowanych na zapobieżenie rozwiązaniu stosunku pracy
( żądanie uznania wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne) lub restytucję
już zakończonego stosunku (żądanie przywrócenia do pracy). Z uwzględnieniem
żądania przywrócenia do pracy przepisy art. 47 i art. 57 k.p. wiążą zaś prawo
pracownika do wynagrodzenia za czas pozostawania bez zatrudnienia, które nie
jest wprost wymienione w rozporządzeniach regulujących wysokość opłat za
czynności adwokatów lub radców prawnych w sprawach sądowych.
Warto zatem poświęcić kilka uwag na temat charakteru i specyfiki
poszczególnych roszczeń z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy, by w tym
kontekście zastanowić się nad trafnością zarzutów żalącego się pod adresem
zaskarżonego orzeczenia.
Wspomniane roszczenia łączy to, że u ich źródeł leży bezprawność
czynności pracodawcy związanych nie tylko z rozwiązaniem, ale szerzej – z
ustaniem stosunków pracy, zarówno stosunku umownego (nieuzasadnione lub
niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę; niezgodne z prawem
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia; naruszenie przepisów o
wygaśnięciu umowy o pracę), jak i stosunków pozaumownych ( uregulowanego w
Kodeksie pracy stosunku pracy z powołania, czy unormowanych w pragmatykach
służbowych stosunków pracy z mianowania), jak również z nieuzasadnionym lub
niezgodnym z prawem przekształceniem treści tychże stosunków ( wypowiedzenie
warunków pracy i płacy). Owa bezprawność czynności pracodawcy polega zatem
na jej niezgodności z przepisami prawa albo na jej bezzasadności lub sprzeczności
7
z zasadami współżycia społecznego. Jest ona wspólną przesłanką rozstrzygnięcia
o wymienionych roszczeniach, tak głównych jak i akcesoryjnych. Poszczególne
pretensje wywodzone a tego tytułu nie mają jednak takiego samego charakteru.
I tak roszczenie o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne
zmierza do zapobieżenia wystąpieniu konsekwencji dokonanego prze pracodawcę
wypowiedzenia umowy o pracę, a orzeczenie sądowe uwzględniające tego rodzaju
żądanie pozwu ma konstytutywny charakter, gdyż uchyla skutki wadliwego
oświadczenia woli.
Z kolei roszczenie o przywrócenie do pracy ma na celu reaktywowanie
między stronami stosunku pracy o treści istniejącej przed rozwiązaniem
poprzedniego. Podstawową konsekwencją wyroku uwzględniającego powództwo
jest zatem ukształtowanie nowego stosunku pracy na uprzednich warunkach, a
dopiero w wyniku tego następuje skutek w zakresie obowiązku dopuszczenia
pracownika do pracy i zapłaty wynagrodzenia za czas pozostawania bez
zatrudnienia, co z kolei zależy od zgłoszenia prze pracownika w odpowiednim
czasie gotowości podjęcia pracy.
Oba zatem roszczenia (o uznanie wypowiedzenia umowy o prace za
bezskuteczne i o przywrócenie do pracy) skierowane są bądź na zachowanie bytu
i dotychczasowego kształtu łączącego strony stosunku pracy bądź na
ukształtowaniu go ponownie na poprzednich warunkach. Kształtujący charakter jest
więc jedyną (w razie uwzględnienia powództwa o uznanie za bezskuteczne
wypowiedzenia umowy o pracę) lub podstawową (w przypadku orzeczenia o
przywróceniu do pracy) cechą wyroku sądowego wydanego w tego rodzaju
sprawach. Elementy zasądzenia świadczenia w postaci wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy mają w tych orzeczeniach wtórne znaczenie. Mimo to oba
roszczenia są roszczeniami majątkowymi. W orzecznictwie i w literaturze podkreśla
się, że żądanie - a tym samym sprawa, w której to żądanie jest rozpoznawane - ma
charakter majątkowy wówczas, gdy zmierza do realizacji prawa lub uprawnienia
mającego bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe stron. Takimi sprawami mogą
być zarówno sprawy o świadczenie (pieniężne lub niepieniężne), jak i sprawy o
ustalenie albo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 1961 r., 2 CR 909/59, OSPIKA 1962, nr 1
8
poz. 8; z dnia 11 lipca 2001 r., IV CZ 108/01, LexPolonica nr 355374; z 28 lutego
2001 r., I CZ 152/00, LexPolonica nr 1543382; z dnia 28 listopada 2001 r., II UZ
81/01, OSNP 2003 nr 18, poz. 450; z dnia 3 grudnia 2001 r., I PZ 95/01, OSNP
2003 nr 23, poz. 572 oraz z dnia 23 lutego 2004 r., I PZ 132/03, OSNP 2004 nr 24,
poz. 423). O majątkowym charakterze roszczenia procesowego decyduje ścisłe
powiązanie zasadniczego przedmiotu rozstrzygnięcia z mieniem powoda lub -
inaczej ujmując - bezpośredni wpływ rozstrzygnięcia na stan mienia powoda lub
bezpieczeństwo tego mienia (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 10 kwietnia 2002 r., IV CZ 29/02, OSP 2003 nr 4, poz. 52 z glosą W. J.
Katnera). Jeżeli oczekiwania powoda co do rozstrzygnięcia sądu skierowane są
bezpośrednio na zaspokojenie interesu ekonomicznego, to sprawa dotyczy praw
majątkowych, jeżeli zaś zamiarem powoda jest ukształtowanie stosunków
osobistych, to roszczenie ma charakter niemajątkowy, bo nie zmierza do
osiągnięcia bezpośredniego skutku ekonomicznego (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 3 grudnia 2002 r., I CZ 163/02, OSP 2004 nr 5, poz. 60 z glosą
S. Sołtysińskiego).
I wreszcie roszczenie o odszkodowanie, jedyne wśród roszczeń z tytułu
nieuzasadnionego lub niezgodnego z przepisami rozwiązania bądź wygaśnięcia
stosunku pracy, które ma majątkowy i zarazem pieniężny charakter, a które nie jest
skierowane na zachowanie lub odtworzenie stosunku pracy na poprzednich
warunkach, lecz przysługuje w zamian za skuteczną (choć wadliwą) modyfikację
treści tegoż stosunku (przy wypowiedzeniu zmieniającym) lub jego rozwiązanie.
Wbrew nazwie, nie jest ono odszkodowaniem sensu stricto, skoro jego zasądzenie
nie jest zależne od rzeczywistego powstania szkody po stronie pracownika. Wobec
ustawowo limitowanej wysokości świadczenia, nie stanowi ono również pełnego
naprawienia szkody wyrządzonej oświadczeniem woli pracodawcy.
W tym miejscu warto wspomnieć, w jaki sposób ustawodawca traktuje
roszczenia pracownika z tytułu ustania stosunku pracy na płaszczyźnie unormowań
Kodeksu postępowania cywilnego, zwłaszcza po dodaniu do Kodeksu
postępowania cywilnego art. 23¹. Stanowi on, że w sprawach o roszczenia
pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy
wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony – suma
9
wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy
umowach na czas nieokreślony – za okres jednego roku. W judykaturze przyjmuje
się, że hipoteza normy prawnej wyrażonej w tym przepisie objęte są sprawy
dotyczące bytu stosunku pracy: jego nawiązania, ustalenia istnienia,
przekształcenia treści w drodze wypowiedzenia zmieniającego, zapobieżenia
wystąpieniu skutku rozwiązującego oświadczenia woli pracodawcy przez
orzeczenie o uznaniu wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne oraz
reaktywowania już rozwiązanego stosunku przez orzeczenie o przywróceniu do
pracy ( postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2002 r., I PZ 18/02,
OSNP 2004 nr 6, poz. 102; z dnia 13 stycznia 2006 r., I PZ 26/05, LEX nr 272587; z
dnia 19 stycznia 2006 r., III PZ 14/05, OSNP 2007 Nr 1 – 2, poz. 18 i z dnia 11
kwietnia 2008 r., I PZ 4/08, OSNP 2009 nr 15 – 16, poz. 204), przy czy chodzi tak o
umowne jak i pozaumowne stosunku pracy ( postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 8 kwietnia 2002., I PKN 328/01, LEX nr 54792). Mimo posłużenia się przez
ustawodawcą w cytowanym przepisie szerokim pojęciem „spraw o roszczenia
dotyczące rozwiązania stosunku pracy”, bez ich wymieniania, jak ma to miejsce w §
12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, w orzecznictwie
konsekwentnie odmawia się sprawom o odszkodowanie kwalifikacji z tegoż
przepisu. W uchwale z dnia 6 grudnia 2001 r., III ZP 28/01 (OSNP 2002 nr 7 – 8,
poz. 41) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż w tej kategorii spraw wartość przedmiotu
sporu stanowi podana kwota pieniężna (art. 19 § 1 k.p.c.), a nie suma
wynagrodzenia za pracę (art. 23¹ k.p.c.). W uzasadnieniu uchwały wyjaśniono, że
„między art. 19 i 231
KPC nie zachodzi sprzeczność, a wręcz odwrotnie - przepisy
te są komplementarne. Zgodnie z art. 19 § 1 KPC w sprawach o roszczenia
pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota
pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu. W innych sprawach majątkowych
powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu
sporu, uwzględniając postanowienia zawarte w artykułach poniższych (art. 19 § 2
KPC). Z regulacji tych wynika jednoznacznie, że sprawy o prawa majątkowe mogą
dotyczyć roszczeń pieniężnych lub innych praw majątkowych (niepieniężnych).
Sposób oznaczenia wartości przedmiotu sporu dla spraw majątkowych o
roszczenia pieniężne określa art. 19 § 1 KPC, a więc stanowi go "podana kwota
10
pieniężna". Chodzi przy tym o kwotę pieniężną, której zasądzenia powód żąda, a
nie o kwotę, która mu przysługuje według przepisów prawa materialnego (por.
postanowienie z dnia 5 lutego 1998 r., I PZ 69/97, OSNAPiUS 1999 r. nr 4, poz.
131). W sprawach majątkowych o roszczenia niepieniężne powód jest obowiązany
oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu, uwzględniając
postanowienia zawarte w "artykułach poniższych" do art. 19 § 2 KPC, a więc
między innymi uwzględniając postanowienia art. 231
KPC. Oznacza to więc, że art.
231
KPC w zakresie, w jakim reguluje sposób oznaczenia wartości przedmiotu
sporu w sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub
rozwiązania stosunku pracy, ma zastosowanie tylko do roszczeń majątkowych
niepieniężnych. W sprawach dotyczących rozwiązania stosunku pracy będą to więc
sprawy o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy.
Sprawa o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku
pracy jest sprawą o roszczenie pieniężne i dlatego jej wartość przedmiotu sporu
stanowi kwota wskazana (podana) przez powoda zgodnie z art. 19 § 1 KPC. Do
takiej sprawy sposób oznaczenia wartości przedmiotu sporu wynikający z art. 231
KPC nie ma zastosowania”.
Nie można zapominać o konsekwencjach regulacji Kodeksu postępowania
cywilnego dotyczących ustalania wartości przedmiotu sporu dla obliczenia kosztów
sądowych w sprawach z zakresu prawa pracy, będących wszak w świetle art. 98
k.p.c. istotną częścią kosztów procesu.
Godzi się zatem zauważyć, że kwestie wysokości opłat sądowych w
sprawach z zakresu prawa pracy reguluje art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005
r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).
Zgodnie z tym przepisem, w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę
podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (zdanie
pierwsze), natomiast w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa
kwotę 50.000 zł, pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism
procesowych opłatę stosunkową (zdanie drugie). Przepis ten ma zastosowanie do
wszystkich spraw z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c., zarówno
wszczętych przez pracownika jak i pracodawcę.
11
W judykaturze wyraźnie odsyła się zaś do unormowań art. 19 i nast.
Kodeksu postępowania cywilnego odnośnie do ustalania wartości przedmiotu sporu
i – odpowiednio - wartości przedmiotu zaskarżenia dla celów związanych z
obliczeniem opłaty sądowej od pism procesowych (postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 23 listopada 2006 r., II PZ 43/06, OSNP 2007 nr 23 – 24, poz.
353; z dnia 11 grudnia 2006 r., I PK 197/06, OSNP 2008 nr 5 – 6, poz. 69 i dnia 18
czerwca 2007 r., II PZ 22/07, niepublikowane).
Nasuwa się pytanie, jakie znaczenie ma regulacja Kodeksu postępowania
cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz
ukształtowane na ich podstawie orzecznictwo sądowe dla rozstrzygnięcia sporu o
wysokość opłaty za czynności radców prawnych w sprawie o przywrócenie do
pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez zatrudnienia.
Godzi się wspomnieć, że upoważnienie, na podstawie którego zostało
wydane komentowane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), zawarte jest w art. 225
ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o radcach prawnych (jednolity tekst: Dz. U. z
2010 r. nr 10, poz. 65), Zgodnie z przepisami tegoż artykułu opłaty za czynności
radców prawnych wykonujących zawód w kancelariach radców prawnych lub w
spółkach oraz zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej ustala umowa z
klientem. Stawki minimalne za czynności radców prawnych, o których mowa w art.
225
ust. 1, określa Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia, po
zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Naczelnej Rady
Adwokackiej, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład
pracy radcy prawnego (art. 225
ust. 3 ustawy o radcach prawnych). Podobne
kryteria należy brać pod uwagę przy ustalaniu wysokości opłat za czynności radców
prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do
zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego (art. 225
ust. 2 ustawy).
Minister Sprawiedliwości określa wysokość tych opłat, mając na względzie, że
ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, o której mowa w art. 225
ust. 3
12
ustawy, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione
rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy radcy prawnego.
Należy zatem zwrócić uwagę, że opłaty za czynności radców prawnych przed
organami wymiaru sprawiedliwości są jednym z elementów wynagrodzenia radcy
prawnego. Podstawą ustalania opłat za czynności radcy prawnego pozostaje
umowa z klientem, a jedynie w zakresie ustalania opłat za czynności radców
prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę
zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego, ustawa o radcach prawnych
i przepisy wykonawcze wprowadzają ograniczenia, co nie jest jednak
równoznaczne z ograniczeniami wynagrodzenia radcy prawnego jako takiego (por.
wyrok TK z 10 grudnia 2003 r., sygn. K 49/01, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 101, s.
1167).
Minister Sprawiedliwości w § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia uzależnił wysokość
zasądzanych opłat za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego od
niezbędnego nakładu pracy pełnomocnika, a także od charakteru sprawy i wkładu
pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, zaś
podstawą zasadzenia tejże opłaty ustanowił stawki minimalne określone w
kolejnych przepisach, zaznaczając, iż opłata nie może być wyższa niż
sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sporu. §4
ust. 1 rozporządzenia powiązano natomiast wysokość stawek minimalnych od
wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju.
Sposób ustalenia wysokości opłaty za czynności radcy prawnego nie
nasuwa trudności, gdy przedmiotem sporu są wyłącznie roszczenia majątkowe, z
którymi przepisy rozporządzenia nie wiążą szczególnych reguł ustalania stawek
minimalnych, odmiennych niż wartość przedmiotu sprawy. W takim przypadku
zsumowanie wartości zgłoszonych pretensji wyznacza - w myśl art. 21 k.p.c. -
wartość przedmiotu sporu, a ta z kolei stanowi w świetle §6 jest podstawę
obliczenia stawki minimalnej. Sytuacja komplikuje się w razie kumulacji roszczeń,
dla których prawodawca posługuje się odmiennymi kryteriami określania stawek
minimalnych, np. wartości przedmiotu sprawy i jej rodzaju.
W przypadku spraw majątkowych, jakimi są sprawy o przywrócenie do pracy,
w § 11 ust. 1 pkt1 rozporządzenia zerwano zaś z zasadą uzależnienia stawki
13
minimalnej od wartości przedmiotu sprawy na rzecz jej rodzaju, określając ową
stawkę w stałej wysokości 60 złotych. W przeciwieństwie jednak do unormowań §
6a ust. 2 i 3 oraz §10 ust. 2 omawianego aktu, regulujących - w odniesieniu do
spraw, których rodzaj determinuje wysokość stawki minimalnej – kwestię objęcia
lub nieobjęcia taką stawką wynagrodzenia pełnomocnika od dochodzonych łącznie
roszczeń majątkowych, cytowany §11 nie zawiera podobnego przepisu.
Słusznie żalący się poszukuje wskazówek interpretacyjnych w tym zakresie
w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP
40/09 (OSNC 2010, nr 2, poz. 26). Rozważając możliwość zastosowania rozwiązań
przyjętych w ustawie o kosztach sądowych do ustalania opłat za czynności
adwokatów w sprawach o dochodzone łącznie roszczenia jednorodzajowe, z
którymi wiąże się stała stawka minimalna, Sąd Najwyższy podkreślił, iż w § 4 ust. 1
rozporządzenia, odmiennie niż w art. 29 u.k.s.c., jest mowa o sprawie, a nie o
pozwie, od którego pobierana jest opłata. Ta różnica terminologiczna wyraża
odmienną istotę i funkcję opłat przewidzianych w ustawie o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych i stawek minimalnych określonych w rozporządzeniu. W
przypadku ustawy chodzi o opłaty od pozwu jako pisma procesowego, co jest
związane z fiskalną funkcją kosztów, natomiast w rozporządzeniu o stawki
odnoszące się do rodzaju sprawy prowadzonej przez pełnomocnika, a więc o
odtworzenie potencjalnego nakładu pracy pełnomocnika i ograniczenie wysokości
zasądzanych kosztów. W przypadkach typowych nakład pracy pełnomocnika w
sprawie kumulującej roszczenia jest z zasady mniejszy niż w oddzielnych sprawach
o każde z nich, gdzie w grę wchodzi konieczność przygotowania większej liczby
pism procesowych i udział w większej liczbie posiedzeń sądowych. Kumulacja
roszczeń nie powinna jednak pozostać bez wpływu na zasądzone przez sąd koszty
zastępstwa procesowego. Kierując się zasadami odpowiedzialności za wynik
sprawy i zwrotu kosztów celowych, w każdym przypadku sąd powinien rozważyć, w
ramach przesłanek przewidzianych w § 2 ust. 2 rozporządzenia, możliwość
zasądzenia wielokrotności stawki minimalnej do jej sześciokrotnej wysokości.
Wracając do realiów niniejszego sporu wypada stwierdzić, że użyte w §
11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia pojęcie „sprawy o przywrócenie do pracy” jest
szersze od terminu „sprawa o roszczenie o przywrócenie do pracy”. Obejmuje
14
bowiem nie tylko roszczenie główne, jakim jest samo przywrócenie do pracy, ale
także przewidziane w przepisach Kodeksu pracy, regulujących instytucję
przywrócenia do pracy, akcesoryjne wobec podstawowego żądania pretensje o
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Podstawową kwestią sporną w
tego rodzaju procesach pozostaje problem zasadności i prawidłowości samego
rozwiązania stosunku pracy i na nim przede wszystkim koncentruje się główny
nakład pracy pełnomocnika związany z wyjaśnieniem i rozstrzygnięciem sporawy.
Natomiast zagadnienie należnego pracownikowi wynagrodzenia za czas
pozostawania bez zatrudnienia ma drugorzędny charakter, a wysokość tego
świadczenia z reguły nie jest kwestionowania przez strony. Dodatkowe
zaangażowanie radcy prawnego w ewentualne rozwiązanie tej ostatniej kwestii
może zaś znaleźć odzwierciedlenie w decyzji o podwyższeniu opłaty za czynności
pełnomocnika do wysokości sześciokrotności stawki minimalnej.
Za przyjęciem takiej wykładni komentowanych przepisów przemawia
dodatkowo treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r., I PZP 6/10
(niepublikowanej), w której stwierdzono, że podstawę zasądzenia opłaty za
czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego w sprawie ze stosunku pracy o
odszkodowanie, a jakim mowa w art. 56 § 1 w związku z art. 58 k.p., stanowi
stawka minimalna określona w § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 16e, poz. 1348 ze zm.). Obie kategorie
spraw są bowiem sprawami podobnego rodzaju (o prawa majątkowe, oparte na tej
samej podstawie faktycznej i prawnej), o tym samym stopniu zawiłości i
wymagającymi zbliżonego nakładu pracy pełnomocnika w ich wyjaśnienie i
rozstrzygnięcie. Skoro zatem w sprawie o majątkowe i zarazem pieniężne
roszczenie o odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem
rozwiązania stosunku pracy, która to sprawa - z racji odmiennego charakteru
dochodzonych pretensji - nie jest sprawą o przywrócenie do pracy w ścisłym słowa
tego znaczeniu, przysługuje ( z podanych wyżej przyczyn) opłata za czynności
adwokata czy radcy prawnego obliczona od stawki minimalnej przewidzianej dla tej
ostatniej kategorii spraw, to tym bardziej nie ma podstaw do odrębnego ustalania
15
owej stawki dla dochodzonego w sprawie o przywrócenie do pracy, instytucjonalnie
związanego z roszczeniem głównym i akcesoryjnego wobec niego, roszczenia o
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Reasumując wypada stwierdzić, że podstawę obliczenia opłaty z tytułu
zastępstwa procesowego strony w sprawie o przywrócenie do pracy i łącznie z nim
dochodzone wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy stanowi stawka
minimalna określona w § 11 ust. 1 pkt1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
W rozpoznawanej sprawie stawka minimalna opłaty za udział pełnomocnika
w postępowaniu apelacyjnym przed Sądem Okręgowym wynosiła zatem w świetle
§ 12 ust. 1 pkt 2 w związku z § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia 60 złotych, jak
prawidłowo przyjęto w zaskarżonym postanowieniu.
Wobec bezzasadności zarzutów żalącego się, z mocy art. 39814
w związku z
art. 394¹ § 3 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.