Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 75/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. G.
przeciwko Uniwersytetowi […]
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 11 maja 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 120 zł
(sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Powód J. G., w sprawie przeciwko Uniwersytetowi […] o odszkodowanie za
wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę, wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Okręgowego w L. z dnia 11 maja 2010 r. Zaskarżonym wyrokiem Sąd oddalił
apelację od wyroku Sądu Rejonowego w L. oddalającego powództwo powoda.
Powód był od 31 sierpnia 2006 r. dyrektorem ds. technicznych, zatrudnionym
w pozwanym Uniwersytecie na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Dnia 29 października 2006 r. rektor Uniwersytetu wydał zarządzenie nr 50/2008
likwidujące z dniem 1 listopada tegoż roku stanowisko zajmowane przez powoda i
stanowisko dyrektora do spraw technicznych oraz tworzące w to miejsce
stanowisko zastępcy kanclerza do spraw ogólnych. Następnie tego samego dnia
rektor złożył powodowi 3 miesięczne wypowiedzenie umowy o pracę z powodu
likwidacji zajmowanego przez niego stanowiska. Zarządzenie nr 50/2008 rektor
wydał z naruszeniem § 90 ust. 3 statutu Uniwersytetu, polegającym na wydaniu go
bez wymaganych przez ten przepis wniosku kanclerza i opinii senatu. Sąd
Okręgowy oddalając apelację stwierdził, że art. 45 § 1 k.p. jako przesłankę
uwzględnienia odwołania pracownika od wypowiedzenia przewiduje naruszenie
przez pracodawcę przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, a nie jakichkolwiek
przepisów. Przepis § 90 ust. 3 statutu nie jest zaś przepisem o wypowiadaniu
umów, lecz reguluje sposób wprowadzania zmian w wewnętrznym funkcjonowaniu
Uniwersytetu. Nadto zdaniem Sądu Okręgowego nie do przyjęcia byłaby
interpretacja § 90 ust. 3 statutu prowadząca do wniosku, że rektor nie może z
własnej inicjatywy ustalić regulaminu organizacyjnego i zmuszony byłby do
oczekiwania na inicjatywę kanclerza. Prowadziłoby to do odwrócenia hierarchii i
podporządkowania rektora kanclerzowi. Nieuprawnione byłoby też przyjęcie, że
decyzje rektora uzależnione są od opinii senatu, która ma charakter jedynie
niewiążącej konsultacji. Niedochowanie przez rektora wymogów z § 90 ust. 3
statutu mogłoby podlegać kontroli ministra właściwego do spraw szkolnictwa
wyższego na podstawie art. 36 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o
szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.). Skoro jednak
3
przedmiotowa decyzja nie została usunięta z obrotu prawnego, to ma ona moc
obowiązującą.
Na powyższe orzeczenie powód wniósł skargę kasacyjną zarzucając w niej
naruszenie prawa materialnego: - art. 45 § 1 k.p. przez jego błędną wykładnię i
przyjęcie, że przepisy Statutu choć są przepisami prawa pracy, to nie są przepisami
o wypowiadaniu umów o pracę, w szczególności takim przepisem nie jest § 90 ust.
3 Statutu; - art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p. przez ustalenie, że w
sprawie nie doszło do naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę i że
wypowiedzenie było zgodne z prawem mimo, że wskazana w wypowiedzeniu
przyczyna - likwidacja stanowiska pracy nie została formalnie dokonana, bowiem
zarządzenie Rektora nr 50/2008 zostało wydane bez przewidzianej Statutem opinii
Senatu i bez wniosku kanclerza, a przede wszystkim, gdy wyżej wymienione
Zarządzenie wprowadzające zmiany organizacyjne, zostało podane do publicznej
wiadomości w dniu następnym po dokonaniu wypowiedzenia umowy o pracę, co
łącznie spowodowało, że przyczyna podana w wypowiedzeniu umowy o pracę nie
była prawdziwa i rzeczywista; - art. 30 § 4 k.p. i 45 § 1 k.p. przez ich błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że treść
oświadczenia o wypowiedzeniu czyni zadość wymogom konkretyzacji przyczyny
wypowiedzenia, a tym samym naruszenie art. 45 § 1 k.p. przez dopuszczenie jej
konkretyzacji ex post przy pomocy zeznań świadków, co w kontekście braku
spójności między zmianami organizacyjnymi a późniejszym wskazywaniem na
potrzeby ekonomiczne, czyni wypowiedzenie nieuzasadnionym, a przez to
wadliwym; - art. 45 § 1 k.p. przez jego błędną wykładnię polegającą na
utożsamieniu istnienia rzeczywistej i konkretnej przyczyny ekonomicznej z
rzeczywistą i konkretną przyczyną wypowiedzenia; - art. 45 § 1 k.p. w związku z art.
31
§ 1. k.p. w związku z art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o
szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.) w związku z § 89 Statutu
pozwanego poprzez błędną wykładnię przejawiającą się przyjęciem, że złożenie
oświadczenia woli w przedmiocie wypowiedzenia umowy o pracę przez rektora,
było działaniem zgodnym z przepisami o wypowiadaniu umów o pracę, a w
konsekwencji niezastosowanie art. 45 k.p. poprzez uznanie braku podstaw do
orzeczenia odszkodowania pomimo tego, że stosunek pracy został wypowiedziany
4
z naruszeniem kompetencji, a zatem w sposób niezgodny z przepisami prawa; - art.
2, 7 i art. 88 ust. 1 Konstytucji przez przyjęcie, że w państwie prawa akt prawny
wywierający skutki prawne w sferze uprawnień jednostki może wejść w życie z
dniem podpisania, a przed jego ogłoszeniem. Ponadto w skardze podniesiono
naruszenie art. 386 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie zarzutu nieważności
postępowania przed Sądem pierwszej instancji oraz naruszenie art. 227 w związku
z art. 217 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie faktu odmowy dopuszczenia dowodu z
protokołu posiedzenia Komisji Statutowej z dnia 15 lutego 2008 r. w sprawie zmiany
§ 90 ust. 3 Statutu oraz porządku obrad posiedzenia Senatu z 17 grudnia 2008 r.,
które to dowody mimo, że miały istotne znaczenie w sprawie, zostały wadliwie
uznane za nie mające takiego charakteru.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest nieuzasadniona. Przedmiotem sprawy jest spór dotyczący
wykładni art. 45 § 1 k.p. Przepis ten stanowi, że w razie ustalenia, że
wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione
albo narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do
żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa
uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich
warunkach albo o odszkodowaniu. Nie ma racji skarżący twierdząc, że przepis § 90
ust. 3 statutu Uniwersytetu jest przepisem prawa pracy o wypowiadaniu umów o
pracę. Określa on bowiem sposób zmiany struktury organizacyjnej Uniwersytetu, a
przez prawo pracy – zgodnie z art. 9 k.p. – rozumie się tylko te przepisy, które
określają prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Zmiany organizacyjne
pracodawcy nie należą więc do prawa pracy, mimo że pośrednio kształtują sytuację
pracowników. Przepisy regulujące strukturę organizacyjną Uniwersytetu i sposób jej
zmian nie dotyczą uprawnień jednostki, stąd ich nieprzestrzeganie nie może
stanowić naruszenia przepisów Konstytucji regulujących te uprawnienia w zakresie
niedziałania prawa wstecz. Trzeba przy tym zauważyć, że Kodeks pracy nie
zabrania złożenia wypowiedzenia umowy o pracę z powodu likwidacji stanowiska
pracy przed tą likwidacją ani nie wymienia likwidacji stanowiska pracy jako
przesłanki dopuszczalności wypowiedzenia umowy przez pracodawcę. Gdyby
istniał przepis stanowiący, że pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę w
5
razie likwidacji stanowiska pracy, to wypowiedzenie z tej przyczyny podlegałoby
ocenie z punktu widzenia zgodności z przepisami o wypowiadaniu umów o pracę w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Ponieważ takiego przepisu nie ma, to znaczenie
likwidacji stanowiska – dla oceny zgodności wypowiedzenia z art. 45 § 1 k.p. –
rozważane jest w ramach przesłanki „wypowiedzenia nieuzasadnionego”.
O zasadności wypowiedzenia umowy o pracę decyduje ocena społeczna
całokształtu okoliczności motywujących to działanie pracodawcy. Tę ocenę
weryfikuje orzecznictwo sądowe, przy czym w ostatnich kilkunastu latach podkreśla
się w nim, że rozważając zasadność wypowiedzenia trzeba brać pod uwagę nie
tylko interes pracownika, ale także zasługujący na ochronę interes pracodawcy.
Pogląd, że rzeczywista likwidacja stanowiska pracy uzasadnia wypowiedzenie
umowy przez pracodawcę, jest mocno ugruntowany w orzecznictwie Sądu
Najwyższego. Jednolicie podkreśla się w nim, że nie chodzi tu o likwidację pozorną,
polegającą na przykład na zmianie nazwy stanowiska lub nieistotnej zmianie
zakresu zadań związanych z danym stanowiskiem. Z tego punktu widzenia w
rozpatrywanej sprawie niewątpliwie doszło do likwidacji stanowiska zajmowanego
przez powoda, gdyż jego zadania i zadania drugiego dyrektora zostały przeniesione
na nowoutworzone stanowisko zastępcy kanclerza Uniwersytetu. Zarządzenie
rektora dokonujące te zmiany zostało wykonane i nastąpiła faktyczna likwidacja
stanowiska pracy powoda. To zarządzenie zostało wydane przez uprawniony do
tego organ Uniwersytetu i weszło w życie. Nie ma podstaw do przyjęcia twierdzenia
strony skarżącej, iż z powodu braku wymaganego przez § 90 ust. 3 statutu
uprzedniego współdziałania rektora z kanclerzem i senatem nie nastąpiła likwidacja
stanowiska pracy powoda. Kwestia tego współdziałania jest wewnętrzną sprawą
pracodawcy i jego zaniechanie nie wywołuje skutku prawnego wobec powoda,
którego nie łączy żaden stosunek prawny z pominiętymi organami, nie
współdecydują one bezpośrednio o jego sytuacji prawnej. W rozpoznawanej
sprawie zarządzenie rektora zakończyło procedurę likwidacyjną. Powołane w
sprawie wyroki Sądu Najwyższego stwierdzające brak rzeczywistej przyczyny
wypowiedzenia w razie likwidacji stanowiska pracy dokonanego z naruszeniem
procedury likwidacyjnej dotyczą innej sytuacji (zob. wyroki z dnia 19 września 2002
r., I PKN 445/01, OSNP 2004 nr 9, poz. 153 oraz z dnia 23 lipca 2008 r., I PK
6
310/07, LEX nr 500211). Odnoszą się one do likwidacji, której procedury nie kończy
zarządzenie o likwidacji stanowiska pracy, lecz wymagane jest jeszcze jego
zatwierdzenie przez organ lub podmiot niezależny od pracodawcy. Można więc w
tych przypadkach twierdzić, że likwidacja w rzeczywistości nie nastąpiła wraz z
wydaniem zarządzenia likwidacyjnego, jako że procedura nie została zakończona.
Ponieważ w rozpoznawanej sprawie zarządzenie rektora nie podlegało
zatwierdzeniu, to należy przyjąć, że likwidacja stanowiska pracy zarządzona przez
uprawniony organ i faktycznie wykonana jest rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia
umowy o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., mimo naruszenia przez ten organ
obowiązku współdziałania z innymi organami pracodawcy przed wydaniem
zarządzenia likwidacyjnego.
Złożenie pracownikowi wypowiedzenia z powodu likwidacji stanowiska pracy
przed dniem tej likwidacji jest dopuszczalne. Nie jest zasadne wymaganie od
pracodawcy, aby musiał z jego złożeniem oczekiwać do dnia faktycznej likwidacji.
Oznaczałoby to bowiem, że po dniu likwidacji jest on nadal zobowiązany do
zatrudniania pracownika, dla którego nie ma stanowiska pracy przez cały okres
wypowiedzenia. Taki pogląd nadmiernie narusza interes pracodawcy polegający na
właściwej organizacji pracy i związanego z tym racjonalnego korzystania z pracy
osób zatrudnionych. Z drugiej strony ochrona interesów pracownika wymaga, aby -
rozsądnie oceniając - zamierzona likwidacja stanowiska pracy była pewna, a okres
wypowiedzenia kończył się nie wcześniej niż z dniem likwidacji zajmowanego przez
niego stanowiska.
W ocenie Sądu Najwyższego § 90 ust. 3 statutu Uniwersytetu, nie narusza
istoty kompetencji rektora przewidzianej w art. 66 ust. 1 i 2 Prawa o szkolnictwie
wyższym. Z tych przepisów wynika, że rektor kieruje działalnością uczelni i
podejmuje decyzje we wszystkich sprawach dotyczących uczelni, z wyjątkiem
spraw zastrzeżonych przez ustawę lub statut do kompetencji innych organów
uczelni lub kanclerza. W ramach przewidzianej w art. 81 ust. 1 tej ustawy
kompetencji kanclerza do kierowania administracją w zakresie określonym przez
statut mieści się jego uprawnienie określone w § 90 ust. 3 statutu Uniwersytetu.
Nie można zgodzić się także z zarzutami powoda w przedmiocie naruszenia
przepisów postępowania art. 227 i 217 k.p.c. Nie ulega wątpliwości, że sąd
7
dokonuje oceny zebranego materiału dowodowego według własnego przekonania,
a przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie. W świetle przyjętych przez Sąd ustaleń (w szczególności okoliczności,
że przedmiotowa opinia Senatu miałaby charakter niewiążący, a Zarządzenie nr
50/2008 r. istnieje w obrocie prawnym i jest wiążące) zbędnym stało się
przeprowadzenie dowodów z protokołów posiedzenia senackiej komisji statutowej i
porządku obrad Senatu. Zatem słuszna była decyzja o odmowie dopuszczenia
dowodów powołanych w celu udowodnienia okoliczności nie mających dla sprawy
istotnego znaczenia w rozumieniu art. 227 k.p.c. Z kolei naruszenie przez sąd
drugiej instancji przepisów postępowania polegające na niewzięciu pod uwagę
nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji stanowi
usprawiedliwioną podstawę kasacyjną z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. tylko wtedy, gdy
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W niniejszej sprawie fakt, że matka
Sędzi orzekającej w pierwszej instancji była zatrudniona u pozwanego jako
zastępca dyrektora biblioteki, w ocenie Sądu Najwyższego, nie miał wpływu na
wynik sprawy, skoro do tej jednostki organizacyjnej nie były skierowane działania
reorganizacyjne.
Z tych względów na podstawie art. 39814
i art. 98 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.