Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 483/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Iwona Koper
w sprawie z powództwa głównego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora
Dróg Krajowych i Autostrad w W.
przeciwko Czesławowi G. i Zbigniewowi G.
o nakazanie,
oraz z powództwa wzajemnego Czesława G. i Zbigniewa G.
przeciwko Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych
i Autostrad w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej – pozwanej wzajemnej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 kwietnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej
(pozwanej wzajemnej) na rzecz pozwanych (powodów
wzajemnych) kwotę 1800 zł (tysiąc osiemset) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa – Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego
Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. wniosła o zobowiązanie pozwanych
Antoniny G. i Czesława G. do zawarcia umowy o treści: „Wiesława G. oraz Czesław
G., oświadczają, że przenoszą na rzecz Skarbu Państwa Generalnej Dyrekcji Dróg
Krajowych i Autostrad, prawo własności nieruchomości położonej w miejscowości
D., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki nr 248/2 o pow. 66 m2
oraz 269/1 o
pow. 3849 m2
, dla której Sąd Rejonowy prowadzi Księgę Wieczystą nr KW [...], za
wynagrodzeniem w kwocie 100.963 złotych, przy czym wynagrodzenie to do kwoty
99.410 złotych zostało małżonkom Wiesławie i Czesławowi G. wypłacone w dniu
4 kwietnia 2001 roku, a kwota 1.553 złotych zostanie im wypłacona w terminie 14
dni do dnia uprawomocnienia się orzeczenia”.
Pozwani Wiesława i Czesław G. w pozwie wzajemnym z dnia 6 czerwca
2008 r., podtrzymując dotychczasowe stanowisko przedstawione w piśmie z dnia
27 maja 2008 r., wnieśli o oddalenie powództwa głównego w całości.
W związku ze śmiercią pozwanej Wiesławy G. w jej miejsce wstąpili
spadkobiercy Czesław G. i Zbigniew Jakub G.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 10 listopada 2009 r. uwzględnił powództwo
w części i zobowiązał pozwanych Czesława G. i Zbigniewa G. do zawarcia z
powodem umowy o treści „Czesław G. i Zbigniew G., oświadczają, że przenoszą
na rzecz Skarbu Państwa Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w W.,
prawo własności nieruchomości położonej w miejscowości D., oznaczonej w
ewidencji gruntów jako działki nr 248/2 o pow. 66 nr oraz nr 269/1 o pow. 3849 m2
,
dla której Sąd Rejonowy prowadzi Księgę Wieczystą nr KW [...], za
wynagrodzeniem w kwocie 217.073 zł, z czego 100.963 zł złote zostało już
pozwanym wypłacone, zaś pozostała kwota tj. 116.110 zł zostanie zapłacona
w terminie 14 dni od uprawomocnienia się powyższego wyroku”. W pozostałej
części powództwo oddalił. Sąd ten ustalił, że małżonkowie Wiesława i Czesław G.
byli właścicielami nieruchomości położonej w obrębie geodezyjnym D.
o powierzchni 20841 m2. Starosta K. w decyzji z dnia 9 stycznia 2001 r. dokonał
3
wywłaszczenia na rzecz Skarbu Państwa działek o nr 248/2 i 269/1
z przeznaczeniem pod budowę drogi. Wysokość odszkodowania ustalił na kwotę
96.970 zł. W wyniku odwołania właścicieli nieruchomości Wojewoda Z. wysokość
odszkodowania określił na 99.410 zł. Kwotę tę przekazano na ich rachunek. W dniu
3 maja 2002 r. rozpoczęto prace przy budowie drogi. Zakończono je w dniu 30
czerwca 2003 r. W wyroku z dnia 11 czerwca 2003 r. NSA – Ośrodek Zamiejscowy
w S. uchylił decyzje w przedmiocie wywłaszczenia nieruchomości. W dniu 15 lipca
2004 r. postępowanie wywłaszczeniowe zostało umorzone wobec zakończenia
inwestycji. Decyzję tę uchylił Wojewoda Z. Decyzje wydane w tej sprawie przez
Starostę K. i Wojewodę Z. zostały uchylone przez Wojewódzki Sąd Administracyjny
w S. wyrokiem z dnia 29 sierpnia 2007 r. Wojewoda Z. w decyzji z dnia 19 grudnia
2007 r. umorzył postępowanie o wywłaszczenie nieruchomości, jako
bezprzedmiotowe wobec zakończenia inwestycji. Wartość działek nr 248/2 i 269/1
według cen na dzień 4 kwietnia 2001 r. wynosiła odpowiednio 1.650 zł i 76.627,19
zł, a według cen na dzień 5 sierpnia 2009 r. 5.000 zł i 212.073 zł. W oparciu o
powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał, że stronie powodowej służy
przymiot posiadacza w dobrej wierze nieruchomości będących przedmiotem sporu i
powództwo podlegało uwzględnieniu na podstawie art. 231 k.c. Uwzględniając
wartość nieruchomości i wysokość wcześniej wypłaconego odszkodowania
należało zobowiązać stronę powodową do zapłaty na rzecz powodów kwoty
116.110 zł. Odnosząc się natomiast do kwestii wniosku strony powodowej o
dokonanie waloryzacji świadczenia wypłaconego pozwanym tytułem
odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości, Sąd Okręgowy wskazał, że nie
ma podstaw do uwzględnienia tego żądania, gdyż dla takiego żądania właściwa jest
droga administracyjna.
Wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony apelacją przez stronę
powodową, który wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, w celu zlecenia biegłemu sądowemu uzupełnienia opinii
w przedmiocie wyceny nieruchomości poprzez dokonanie waloryzacji wypłaconego
odszkodowania, zgodnie z treścią art. 132 ust. 3a w zw. z art. 5 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.
4
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2010 r. oddalił apelację oraz
zasądził od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad
w W. na rzecz pozwanych solidarnie kwotę 5.400 zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe dokonane przez Sąd Okręgowy
ustalenia faktyczne i podzielił je przyjmując za własne. Sąd Apelacyjny podzielił
także stanowisko sądu pierwszej instancji w zakresie właściwości drogi
postępowania administracyjnego w przedmiocie żądania waloryzacji
odszkodowania wypłaconego w toku postępowania wywłaszczeniowego.
Skarga kasacyjna strony powodowej została oparta na podstawie określonej
w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego
skarżący zarzucił naruszenie art. 132 ust. 3a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami poprzez jego niewłaściwe zastosowanie. Wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania oraz wydanie orzeczenia o zwrocie spełnionego
świadczenia na podstawie art. 415 k.p.c. w zw. z art. 39816
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 132 ust. 3a ustawy
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: u.g.n.), dotyczy
przede wszystkim zagadnienia dopuszczalności waloryzacji w postępowaniu
sądowym odszkodowania wypłaconego w toku postępowania wywłaszczeniowego,
którego wysokość określił organ administracyjny. Argumentacja przedstawiona
w tym zakresie w skardze kasacyjnej zmierza do wykazania, że sprawy objęte
dyspozycją art. 132 ust 3a u.g.n. powinny być rozpoznawane przed sąd
powszechny na drodze procesu cywilnego, a nie jak przyjęły sądy meriti
w postępowaniu administracyjnym.
Argumentacja przedstawiona w tym zakresie przez skarżącego jest
nieprzekonywująca. Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach cywilnych określa
art. 1 k.p.c. Ocena, czy konkretna sprawa mieści się w ramach pojęcia sprawy
cywilnej, wymaga analizy stanu faktycznego sprawy pod kątem przedmiotu
poddanego sądowi pod osąd albowiem te właśnie elementy konkretyzują określony
stosunek prawny istniejący między stronami, będący przedmiotem sporu,
5
a w konsekwencji także charakter sprawy. W judykaturze przyjęto, że
o uregulowaniu określonego stosunku przez prawo administracyjne decyduje
norma prawna kształtująca treść stosunku prawnego, określająca jej adresatów
oraz formę ich działania, a także tryb rozstrzygania sporów (por. uchwała SN z dnia
12 maja 1993 r., III CZP 50/93, OSNCP 1993, Nr 12, poz. 221). Żądanie waloryzacji
świadczeń, co do zasady, poddane jest regulacji norm prawa zaliczanych do
systemu prawa prywatnego, a w jego ramach do prawa cywilnego. Nie oznacza to
jednak, że nie może ono podlegać regulacji w prawie publicznym (np. prawie
administracyjnym). Należy zauważyć, że także niektóre roszczenia mające
charakter cywilnoprawny zostały przekazane, na mocy przepisów szczególnych, na
drogę postępowania administracyjnego.
Wymagający wykładni przepis art. 132 ust. 3a u.g.n., zawarty jest w akcie
prawnym należącym systemowo do dziedziny prawa administracyjnego. Sam ten
fakt nie przesądza jednakże o niedopuszczalności drogi cywilnej w sprawach
objętych jego dyspozycją Nie mniej jednak umiejscowienie tego przepisu nie może
być uznane za przypadkowe. Zgodnie z jego treścią, w przypadku, gdy decyzja na
podstawie której wypłacono odszkodowanie została następnie uchylona lub
stwierdzono jej nieważność, osoba, której wypłacono odszkodowanie, lub jej
spadkobierca, są zobowiązani do zwrotu tego odszkodowania po jego waloryzacji
na dzień zwrotu. Przepis ten został wprowadzony do porządku prawnego ustawą
z dnia 28 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004 r. Nr 141, poz. 1492) i wobec
braku szczególnego unormowania w przepisach przejściowych obowiązuje od dnia
22 września 2004 r. Przepis ten nie przewiduje wprost w jakim trybie ma nastąpić
waloryzacja podlegającego zwrotowi odszkodowania. Wskazówek w tym zakresie
nie daje również analiza uzasadniania do projektu ustawy, w oparciu o którą
wprowadzona została przedmiotowa zmiana.
Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku waloryzacji odszkodowania na
podstawie art. 132 ust. 3 u.g.n., w brzmieniu obowiązującym przed dniem
22 września 2004 r. Sposób jego waloryzacji został określony dopiero w powołanej
wyżej ustawie zmieniającej (poprzez wprowadzenie nowego brzmienia ust. 3), która
dodała do omawianego przepisu także ust. 3a. Należy przy tym zauważyć, iż
6
stanowisko, że waloryzacja odszkodowania, o którym mowa w art. 132 ust. 3 u.g.n.,
następuje w formie decyzji administracyjnej, zostało wcześniej wyrażone zarówno
w judykaturze, jak i doktrynie. Wprowadzenie regulacji zawartej w art. 132 ust. 3
u.g.n. równocześnie w wprowadzeniem ustępu 3a, bez określenia odrębnie
sposobu waloryzacji świadczenia określonego w tym przepisie wskazuje raczej na
zamiar poddania także tego przypadku trybowi administracyjnemu. Trzeba także
uwzględnić, że art. 132 u.g.n. jako całość odnosi się do problematyki związanej
z odszkodowaniem należnym za wywłaszczenie nieruchomości, kolejno odnosząc
się do poszczególnych kwestii związanych z tym zagadnieniem, w tym również do
trybu postępowania, wskazując jako właściwy tryb administracyjny. Odszkodowanie
z tytułu wywłaszczenia nieruchomości stanowi roszczenie cywilnoprawne, jednakże
ustawodawca przewidział, iż jego rozstrzygnięcie następuje na drodze
postępowania administracyjnego. Wprawdzie w ust. 3a nie wskazano jako
właściwej drogi postępowania administracyjnego, a zatem także formy
rozstrzygnięcia w tym przedmiocie (tj. decyzji administracyjnej), jednakże należy
uznać, iż również w tym zakresie właściwa jest droga postępowania
administracyjnego. Wydaje się również, że jednoczesna nowelizacja ust. 3 art. 132
u.g.n. i dodanie ust. 3a wskazuje, że ustawodawca w ust. 3a chciał uniknąć
powtórzenia regulacji dotyczącej organu dokonującego waloryzacji.
Należy również uwzględnić, że waloryzacja odszkodowania jest ściśle
związana z wypłaconym odszkodowaniem dla którego podstawę stanowi decyzja
administracyjna. Ustawa o gospodarce nieruchomościami także w innych
przypadkach orzekania o odszkodowaniu przewiduje zaś, że o jego waloryzacji
rozstrzyga się w trybie administracyjnym ( art. 142 ust. 1 i art. 140 ust. 2). Wskazuje
to, że jako zasadę orzekania o waloryzacji świadczenia przyznanego w trybie
administracyjnym przewidziano w u.g.n. także tryb administracyjny. Brak jest zaś
argumentów dla uznania przypadków uregulowanych w art. 132 ust. 3a u.g.n. za
stanowiące uzasadnienie dla odstępstwa od tej zasady.
Wymaga także odnotowania, że w sytuacji opisanej w dyspozycji art. 132
ust. 3a u.g.n. postępowanie administracyjne może toczyć się nadal. W takiej
sytuacji kwestia wypłaty odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość pozostaje
ostatecznie nierozstrzygnięta, a w konsekwencji droga do wydania w tej sprawie
7
decyzji administracyjnej, stosownie do art. 132 ustawy, pozostaje otwarta. Kwestia
waloryzacji wypłaconego wcześniej odszkodowania powinna być wówczas
rozstrzygnięta w postępowaniu administracyjnym. Nie można zaś zakładać, że art.
132 ust. 3a wprowadza dla części przypadków waloryzacji odszkodowania
wypłaconego na podstawie decyzji administracyjnej tryb administracyjny a dla
pozostałych przypadków tryb waloryzacji sądowej.
Mając powyższe na uwadze należy art. 132 ust. 3a u.g.n. zaliczyć do
przepisów szczególnych wyłączających drogę sadową dla dochodzenia waloryzacji
odszkodowania.
Z tych względów skarga kasacyjna była pozbawiona uzasadnionych podstaw
i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy zasądził od
strony powodowej (pozwanej wzajemnej) na rzecz pozwanych (powodów
wzajemnych) kwotę 1.800 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego, stosownie do treści § 13 ust. 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348).