Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 533/10
POSTANOWIENIE
Dnia 25 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku "W." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.
przy uczestnictwie M. O. i J. O.
o wpis hipoteki przymusowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 31 maja 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 31 maja 2010 r. oddalił apelację
wnioskodawcy W. Sp. z o.o. siedzibą w Ł. od postanowienia Sądu Rejonowego w
K. oddalającego wniosek o wpis hipoteki przymusowej.
W sprawie tej małżonkowie M. i J. O. aktem notarialnym z dnia 22 lutego
2001 r. wyłączyli wspólność majątkową małżeńską. Na podstawie umowy o
ustanowieniu odrębnej własności lokalu i umowy sprzedaży z dnia 17 stycznia 2006
r. małżonkowie O. nabyli od Wojskowej Agenci Mieszkaniowej (dalej WAM) w W.
lokal mieszkalny nr 7 przy ul. K. w K. wraz z udziałem w częściach i urządzeniach
wspólnych w budynkach położonych na działce nr 5/27 oraz udziałem we
współwłasności działki. Lokal wraz z prawami przynależnymi nabyli do majątków
osobistych w udziałach wynoszących: M. O. 1/10 część, a J. O. 9/10 części. Na
podstawie tego aktu Sąd Rejonowy w K. założył księgę wieczystą Kw nr […] dla
przedmiotowego lokalu i dokonał w niej wpisu prawa własności. Umową darowizny
z dnia 1 lutego 2006 r. M. O. przeniósł na żonę przysługujący mu udział w prawie
własności lokalu i w dniu 8 lutego 2006 r. Sąd Rejonowy wykreślił go z działu
drugiego KW nr […]. W dniu 24 września 2009 r. do Sądu Rejonowego w K.
wpłynął wniosek Spółki W. o wpis w KW nr […] hipoteki przymusowej w kwocie
23.104,02 z należnościami ubocznymi na udziale dłużniczki J. O. wynoszącym 9/10
części. Do wniosku dołączono tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty z dnia
11 lipca 2003 r., któremu nadana została klauzula wykonalności na rzecz
wnioskodawcy postanowieniem z 17 marca 2005 r. Postanowieniem z dnia
2 listopada 2005 r. nakazowi zapłaty nadana została klauzula wykonalności
przeciwko małżonce dłużnika J. O. z ograniczeniem jej odpowiedzialności do
majątku objętego wspólnością ustawową.
W uzasadnieniu postanowienia oddalającego wniosek o wpis hipoteki Sąd
Rejonowy stwierdził, z powołaniem się na art. 65 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, (t. jedn. Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz.
1361 ze zm. – dalej jako u.k.w.h., w oznaczeniu sprzed zmiany ustawą z dnia
26 czerwca 2009 r., Dz.U. Nr 131, poz. 1075, która weszła w życie
3
20 lutego 2011 r.), że dopuszczalne jest obciążenie hipoteką części ułamkowej
nieruchomości, jeżeli stanowi udział właściciela. Hipoteka obciążą całą
nieruchomość, albo cały udział właściciela. Nie jest natomiast dopuszczalne
obciążenie hipoteką udziału, jeżeli właścicielowi przysługuje prawo własności do
całej nieruchomości. Wskazał, że nie ma podstaw, by udział wynoszący 9/10 części
traktować tak, jakby był objęty wspólnością ustawową małżeńską małżonków O.
W apelacji od postanowienia Sądu Rejonowego wnioskodawca podnosił,
że J. O. przysługują dwa udziały wynoszące 9/10 części i 1/10 część, z których
pierwszy wszedł do majątku wspólnego, a to wobec bezskuteczności umowy
majątkowej małżeńskiej, o czym świadczy nadanie klauzuli wykonalności przeciwko
uczestniczce do majątku wspólnego małżonków. Do tej części może być więc
wpisana hipoteka.
Oddalając apelację Sąd Okręgowy nie podzielił tego stanowiska wywodząc,
że nadanie klauzuli wykonalności przeciwko J. O. samo przez się nie świadczy o
tym że sąd orzekający w tej kwestii badał skuteczność zawartej przez strony
umowy małżeńskiej i że w ogóle wiedział o takiej umowie. Pismo małżonki dłużnika
informujące o umowie wpłynęło bowiem do sądu klauzulowego już po nadaniu
klauzuli. Nadto przedmiotowa nieruchomość nigdy nie była objęta wspólnością
majątkową małżonków. Wierzytelność wnioskodawcy stała się wykonalna od 25
maja 2003 r., a więc po zawarciu umowy wyłączającej wspólność. Samo więc
nadanie klauzuli wykonalności nie jest wystarczające do dokonania wpisu hipoteki.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił:
1) na podstawie naruszenia przepisów postępowania naruszenie:
a) art. 787 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 marca 1976 r. do
dnia 19 stycznia 2005 r. przez niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię
przez przyjęcie, że sąd nadając klauzulę przeciwko małżonkowi dłużnika nie
badał, czy zawarta między małżonkami umowa majątkowa małżeńska jest
skuteczna, bezskuteczność takiej umowy zależy od jej zbadania przez sąd,
zawarta pomiędzy małżonkami O. umowa skutecznie zniosła wspólność
ustawową i po jej zawarciu wierzyciel nie może skierować egzekucji do
majtku wspólnego,
4
b) art. 365 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie,
c) art. 6268
§ 2 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię
polegającą na przekroczeniu kognicji;
2) na podstawie naruszenia prawa materialnego naruszenie:
a) art. 41 § 1 k.r.o. w brzmieniu od dnia 1 marca 1976 r. do 19 stycznia 2005 r.
przez niewłaściwe zastosowanie i nieuwzględnienie wniosku, przez
zastosowanie i przyjęcie, że umowa majątkową małżeńska była skuteczna,
b) art. 47 § 2 przez przyjęcie, że umowa majątkowa małżeńska wywołuje
jakiekolwiek skutki,
c) art. 65 ust. 1 i 2 i art. 109 ust. 1 u.k.w.h. przez odmowę wpisu hipoteki
zwykłej na udziale,
d) art. 31 § 1 i § 2 k.r.o. przez przyjęcie, że udział w 9/10 cz. stanowi majątek
odrębny uczestniczki.
Wnosił o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafnie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia
na istnienie dwóch przeszkód do wpisu hipoteki. Zgodnie z art. 65 u.k.w.h. hipoteką
może być obciążona nieruchomość, albo (ust. 1) część ułamkowa nieruchomości,
jeżeli stanowi udział współwłaściciela (ust. 2). Uczestniczka nie jest jednak
współwłaścicielką przedmiotowej nieruchomości lecz jej wyłączną właścicielką.
Wbrew twierdzeniom skarżącego struktura własnościowa składających się na
całość udziałów w nieruchomości (nabytego od WAM i nabytego w drodze
darowizny od męża) jest jednorodna i zgodnie z treścią wpisu w księdze wieczystej
stanowi majątek osobisty uczestniczki.
Zgodnie z art. 626 § 2 rozpoznając wniosek o wpis sąd bada jedynie treść
i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.
Wpis w księdze wieczystej jest orzeczeniem, wiążącym sąd który go dokonał oraz
inne sądy na podstawie art. 365 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w tym także sąd
5
wieczystoksięgowy w innym postępowaniu o wpis. Domniemywa się, że prawo
jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym
(art. 3 ust. 1 u.k.w.h.).
Z treści księgi wieczystej wynika, że przedmiotowa nieruchomość stanowi
majątek osobisty uczestniczki. Wnioskodawca twierdzi, że stan prawny
nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej jest niezgodny z jej rzeczywistym
stanem prawnym, bowiem co najmniej w 9/10 cz. stanowi ona majątek wspólny
uczestników. Niezgodność taka nie może być jednak usunięta w postępowaniu
o wpis, lecz jedynie drodze odrębnego powództwa (art. 10 ust. 1 u.k.w.h.).
Sąd wieczystoksięgowy, który ze względu na brak uprawnienia do ustalania, wbrew
treści istniejącego wpisu przynależności nieruchomości (udziału w nieruchomości)
do majątku wspólnego, czy osobistego małżonków kwestii tych nie badał, nie mógł
tym samym przez błędne ich ustalenie naruszyć przepisów art. 31 § 1 i 2, art. 33.
47 § 2 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1stycznia 2005 r.
Wbrew stanowisku skarżącego twierdzenie o przynależności przedmiotowej
nieruchomości do majątku wspólnego małżonków (w całości albo 9/10 częściach)
nie daje się wywieść wprost z postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności
tytułowi wykonawczemu wystawionemu przeciwko uczestnikowi także przeciwko
uczestniczce jako małżonce dłużnika. Do nadanie klauzuli wykonalności przeciwko
uczestniczce, obejmującej zobowiązanie dłużnika powstałe przed wejściem w życie
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691) tj. przed 20 stycznia
2005 r.) miały zastosowanie przepisy sprzed tej nowelizacji (uchwała SN z
17 września 2008 r., III CZP 77/08, OSNC 2009, nr 7-8, p.114). W postępowaniu
o nadanie klauzuli wykonalności toczącym się na podstawie art. 787 k.p.c.
w brzmieniu sprzed nowelizacji szeroko ujęty przedmiot badania sądu obejmował
m.in. skuteczność umowy majątkowej małżeńskiej wobec wierzyciela (w sytuacji
zniesienia wspólności po postaniu wierzytelności) oraz zarzut nieistnienia
wspólności majątkowej. Ponieważ warunkiem nadania klauzuli wykonalności
przeciwko małżonkowi dłużnika jest istnienie wspólności majątkowej małżeńskiej
w dacie wniosku i w dacie nadania klauzuli, to można twierdzić, jak czyni
to skarżący (wzorując się na tezie i uzasadnieniu postanowienia SN z dnia 2 lipca
6
2009 r., V CSK 471/08, lex nr 627257), że jeżeli sąd nadał klauzulę wykonalności
w stosunku do uczestniczki, to musiał przestankowo ustalić, że między małżonkami
istnieje wspólność majątkowa małżeńska. Jednak wnioskowanie takie zawodzi,
gdy zważy się, że w powołanej sprawie – odmiennie niż w niniejszej – istniały
przesłanki do uznania bezskuteczności umowy majątkowej małżeńskiej stosunku
do wierzyciela na podstawie art. 47 § 2 k.r.o., gdyż umowne wyłączenie wspólności
majątkowej małżeńskiej niewątpliwie nastąpiło po powstaniu wierzytelności
podlegającej zabezpieczeniu przez wpis hipoteki przymusowej.
Uznając z powyższych względów odmowę wpisu hipoteki w niniejszej
sprawie za uzasadnioną Sąd Najwyższy w składzie obecnie orzekającym nie
podziela równocześnie poglądu wyrażonego powołanym uprzednio postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2009 r., V CSK 471/08, iż rozstrzygnięciu takiemu
sprzeciwia się zasada związania sądu wieczystoksięgowego prawomocnym
orzeczeniem o nadaniu tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie
pozostającej w związku małżeńskim klauzuli wykonalności także przeciwko jej
małżonkowi (tu uczestniczce) z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku
objętego wspólnością majątkową (art. 365 § 1 k.p.c.). Związanie to bowiem
oznacza, że w opisanej sytuacji sąd wieczystoksięgowy nie może odmówić
dokonania wpisu hipoteki przymusowej, zabezpieczającej wierzytelność objętą
tytułem egzekucyjnym opatrzonym klauzulą wykonalności przeciwko małżonkowi
dłużnika, na nieruchomości (udziale na nieruchomości) stanowiącej majątek
wspólny małżonków.
Zaskarżone postanowienie nie narusza więc art. 365 k.p.c.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną, której
podstawy, z przyczyn wyżej wskazanych okazały się nieuzasadnione (art. 39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).